Για «Το παιδί από την Κρήτη» του Μάνου Χατζιδάκι, που μπορεί να ήταν «απ’ το Παγκράτι»

Το 1980 κυκλοφορεί ο δίσκος της Μαρίας Δημητριάδη με τίτλο «Δελτίο καιρού», στον οποίο η ερμηνεύτρια ηχογραφεί εννέα τραγούδια πέντε Ελλήνων συνθετών: Του Μίκη Θεοδωράκη (2), του Μάνου Χατζιδάκι (2), του Σταύρου Ξαρχάκου (1), του Γιάννη Μαρκόπουλου (2) και του Θάνου Μικρούτσικου (2). Στο δίσκο αυτό πρωτακούστηκαν δύο τραγούδια του Χατζιδάκι: «Το παιδί από την Κρήτη» σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη και το «Έξι κορίτσια με ρωτούν» σε στίχους δικούς του – αμφότερα εντάχθηκαν στα «35 τραγούδια της Ρωμαϊκής Αγοράς» (1986) με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Ήταν από τις σπάνιες περιπτώσεις που ο Χατζιδάκις έδινε τραγούδια του για τον προσωπικό δίσκο ενός τραγουδιστή ειδικά για το διάστημα από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και μετά. Τραγούδια δηλαδή πρωτότυπα, σε α’ εκτέλεση, που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν υπήρχαν στο «συρτάρι» του ή αν τα έγραψε κατά παραγγελία. 

Με τον στιχουργό Μιχάλη Μπουρμπούλη ο Μάνος Χατζιδάκις είχε κάνει έναν ολόκληρο δίσκο δύο χρόνια νωρίτερα: Τον κύκλο τραγουδιών «Για την Ελένη» με ερμηνευτή τον Στέλιο Μαρκετάκη, που το 1985 θα επανεξέταζε και θα κυκλοφορούσε σε νέα ενορχήστρωση από τον «Σείριο» του με τη Μαρία Δημητριάδη. Εδώ ακούμε την α’ εκτέλεση του «Παιδιού από την Κρήτη» από το «Δελτίο καιρού» με τη Δημητριάδη:

Οι στίχοι πάνε ως εξής: Το παιδί από την Κρήτη/ που το λέγανε Κοσμά/ το δικάσανε μια Τρίτη/ σε ισόβια δεσμά. Μ’ αυτούς τους στίχους ηχογραφήθηκε και με τον Βασίλη Λέκκα στη «Ρωμαϊκή Αγορά», ενώ υπάρχει και μία ανέκδοτη ζωντανή ηχογράφηση με τη Νένα Βενετσάνου, υπό τη διεύθυνση του Χατζιδάκι, από εκδήλωση του δήμου Αμαρουσίου – αφιέρωμα στον Γιάννη Τσαρούχη, στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Αυτοί είναι, λοιπόν, οι επίσημοι στίχοι του τραγουδιού, που, όπως όλα δείχνουν, προέκυψαν από τον Μπουρμπούλη ύστερα απ’ την παραγγελία του συνθέτη για ένα τραγούδι αυτοβιογραφικού του χαρακτήρα. Διότι ο Χατζιδάκις ναι μεν γεννήθηκε στην Ξάνθη, καταγόταν όμως από την Κρήτη και όταν ήρθε στην Αθήνα πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παγκράτι. Εδώ ακούμε την εκτέλεση με τον Βασίλη Λέκκα από τα «35 τραγούδια της Ρωμαϊκής Αγοράς» (1986):

Δεν είναι πολλά χρόνια που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο μία ηχογράφηση με ερμηνευτή τον ίδιο τον Μάνο Χατζιδάκι, προφανώς απ’ αυτές τις ηχογραφήσεις που μερικές αποτέλεσαν το υλικό της δισκογραφικής έκδοσης «2000 Μ.Χ.» (Sirius, 1999). Ηχογραφήσεις, δηλαδή, που είχαν δοθεί από τον συνθέτη στους εκάστοτε τραγουδιστές του ως «οδηγοί» για τις δικές τους ερμηνείες. Στην εν λόγω ηχογράφηση του «Παιδιού από την Κρήτη», οι στίχοι διαφοροποιούνται και ακούμε τον Χατζιδάκι να τραγουδάει: Το παιδί απ’ το Παγκράτι/ που το λέγανε Κοσμά/ το δικάσαν μια Τετάρτη/ σε ισόβια δεσμά. Γίνεται, έτσι, κατανοητό πως αφενός πρόκειται για ηχογράφηση του 1979 – 80, με αφορμή το δίσκο της Μαρίας Δημητριάδη, αφετέρου πώς η αρχική στιχουργική ιδέα ανήκε στον Χατζιδάκι, ο οποίος έδωσε «πάσα» στον Μιχάλη Μπουρμπούλη και το «Παιδί απ’ το Παγκράτι» έγινε τελικά «Το παιδί από την Κρήτη». Εδώ η ανέκδοτη ηχογράφηση με τον Μάνο Χατζιδάκι που διέρρευσε στο YouTube:

Για την ιστορία να πούμε πως η συνεργασία του Χατζιδάκι με τον Μπουρμπούλη ήταν γεμάτη από τέτοιου είδους «παιχνίδια» μεταξύ τους: Σύμφωνα με μία προ ετών αφήγηση του Γιώργου Χατζιδάκι, γιου του συνθέτη, όταν δούλευαν το δίσκο «Για την Ελένη», ο Μπουρμπούλης συνήθιζε να επισκέπτεται τον Χατζιδάκι με διάφορους σκόρπιους στίχους του, στους οποίους γινόταν κολάζ απ’ τους δυο τους κι έτσι προέκυπταν τα τραγούδια τους – σίγουρα όχι όλα, βέβαια. Και ίσως γι’ αυτό το λόγο, ενώ στην πρώτη έκδοση του κύκλου «Για την Ελένη» (ΛΥΡΑ, 1978), όλοι οι στίχοι αποδίδονταν στον Μπουρμπούλη, στη δεύτερη έκδοση με τη Μαρία Δημητριάδη, το ’85, ο Χατζιδάκις χρέωσε στο όνομα του το ομότιτλο κομμάτι – ομολογουμένως από τα ωραιότερα τραγούδια που έγραψε ποτέ!  

 

«Το παιδί από την Κρήτη», βέβαια, ποτέ δεν το πήρε στ’ όνομα του ο Μάνος Χατζιδάκις. Το άφησε στον συνεργάτη του, τον στιχουργό Μιχάλη Μπουρμπούλη, τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα και, μάλιστα, είχε μελοποιήσει στίχους του και για ένα άλλο έργο του, τους «Παίδες επί Κολωνώ» (1977 – 78). Άλλωστε, οι γρίφοι άρεσαν πολύ του Χατζιδάκι. Κι αυτό το παιδί τελικά ήταν απ’ το Παγκράτι ή από την Κρήτη; Κατά ένα τρόπο μας άφησε με ένα αναπάντητο ερώτημα για την καταγωγή αυτού του μυστηριώδους παιδιού, που μπορεί να ήταν ο ίδιος, μπορεί όμως να ήταν και ένα άλλο, άγνωστο πρόσωπο, κατευθείαν βγαλμένο από την ποιητική προσωπική του μυθολογία.