Γερμανία του Μεσοπολέμου και σύγχρονη Ελλάδα, ναζισμός και νεοναζισμός: Οι ιστορικές αναλογίες

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, τουλάχιστον με πανομοιότυπο τρόπο. Επίσης, η ιστορία δεν είναι μία αλληλουχία συμβάντων δίχως αίτια και αιτιατά. Η μελέτη της μας προσφέρει κλειδιά κατανόησης για το σήμερα αλλά και δυνατότητες έστω μερικής και προσεγγιστικής πρόβλεψης για το μέλλον. 

Στο παρόν κείμενο θα επιχειρήσω να αναδείξω ορισμένες ιστορικές αναλογίες ανάμεσα στις δυο εποχές και τις δυο χώρες που προανήγγειλε ο τίτλος. Θα εστιάσω σε τέσσερις παραμέτρους: α) το ιδεολογικό πρόσημο, β) την προπαγάνδα, γ) τη σχέση ανάμεσα στον ναζισμό και τις κοινωνικές τάξεις και τέλος δ) την αντικειμενική βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν τα δυο πολιτικά φαινόμενα στη Γερμανία και την Ελλάδα. 

Α. ΤΟ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στη Γερμανία, πολύ πριν την εμφάνιση του ναζιστικού κόμματος και την εκλογική και πολιτική εκτίναξή του σημειώθηκε μία «άνθηση» σκοταδιστικών και ανορθολογικών θεωριών. Υπήρξαν άνθρωποι που υποστήριζαν πως οι Άριοι κατάγονται από τους εξωγήινους, διαδόθηκαν πλατιά ρατσιστικές θεωρίες καθώς και ο κοινωνικός δαρβινισμός και ο αντισημιτισμός. Φιλοσοφικά, όλα τα παραπάνω συνοδεύτηκαν από τον ρομαντισμό και ο διαφωτισμός εξοβελίσθηκε στο πυρ το εξώτερο*.  

Στην Ελλάδα πριν η Χρυσή Αυγή (ΧΑ) διαγράψει την ανοδική της τροχιά, υπήρχε πλήθος περιοδικών, κειμένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τηλεοπτικών εκπομπών που διέδιδαν τις πιο ανορθολογικές θεωρίες: υποστήριζαν ότι η γη είναι επίπεδη, αναφέρονταν στην ύπαρξη νεφελίμ και ελοχίμ, διατείνονταν πως πραγματοποιούνται αεροψεκασμοί και βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε τους διαχρονικούς ανορθολογισμούς όπως την ψευδοεπιστήμη της αστρολογίας. Όλο αυτό το αντιεπιστημονικό περιβάλλον ευνοεί και την αποδοχή και τον ενστερνισμό και των όποιων παράλογων πολιτικών και κοινωνικών απόψεων όπως η φυλετική ανωτερότητα. Την ευνοεί με την έννοια ότι καθιστά αχρείαστη την επιστήμη: την κατηγοριοποίηση και την περιγραφή των φαινομένων με συγκεκριμένα κριτήρια, τη διατύπωση νομοτελειών, την επαλήθευση, την πρόβλεψη. Ο ναζισμός στηρίζεται στο θυμικό και τη φενακισμένη συνείδηση και ως εκ τούτου δεν έχει ανάγκη τον επιστημονικό ορθολογισμό.

Β. Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Η ναζιστική προπαγάνδα υπήρξε μία σοβαρότατη παράμετρος της νίκης των ιδεών του ναζισμού. Οι εθνικοσοσιαλιστές πριν την ανάληψη της εξουσίας είχαν στρωμένο το έδαφος με τις αντισημιτικές θεωρίες, ενώ αφότου ανέλαβαν τα κυβερνητικά ηνία οι προπαγανδιστικές μέθοδοί τους απογειώθηκαν. Οι ναζιστικές ιδέες προπαγανδίζονταν παντού: στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στους χώρους εργασίας, στους δημόσιους χώρους*.  

Στη σύγχρονη Ελλάδα το ιστορικό ανάλογο ήταν οι ρήσεις διαφόρων ταγών του έθνους, τηλεοπτικές εκπομπές, η συντηρητικοποίηση της πολιτικής των δυο κομμάτων του πάλαι ποτέ δικομματισμού. Ας θυμηθούμε τις εκκλήσεις του Σαμαρά για ανακατάληψη των πόλεων από τους μετανάστες, την Παπακώστα που χαρακτήρισε τους μετανάστες κατσαρίδες, τον ρόλο εφημερίδων όπως το «Πρώτο Θέμα» που προμόταρε τους χρυσαυγίτες μέσω στημένων φωτογραφιών όπου τα μέλη της ΧΑ υποτίθεται πως περιφρουρούσαν ανήμπορους ηλικιωμένους να κάνουν ανάληψη χρημάτων. Ευρέως, επίσης, κυκλοφόρησαν μύθοι για χρυσαυγίτες που «καθάριζαν» προβληματικές περιπτώσεις μεταναστών που δεν πλήρωναν το ενοίκιό τους σε Έλληνες ιδιοκτήτες*.  Ένα λαός πένητας και καθημαγμένος από την κρίση είναι ευεπίφορος σε τέτοιου είδους προπαγανδιστικά τρικ.     

Γ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

Είναι γεγονός ότι ο ναζισμός στη Γερμανία είχε ως αρχική του κοινωνική βάση τα μικροαστικά στρώματα. Ωστόσο, η κοινωνική τάξη που έδωσε αφειδώς την πολιτική και οικονομική της στήριξη στους ναζί ήταν αναμφίβολα η αστική. Τα γεγονότα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο: συλλαλητήρια των ναζιστών με συμμετοχή βιομηχάνων, συγκεντρώσεις βιομηχάνων κατά τις οποίες ο Χίτλερ υποσχόταν να ξεριζώσει τον μαρξισμό από τη Γερμανία, χρηματοδότηση των εθνικοσοσιαλιστών από τους βιομηχάνους, παράδοση της εξουσίας στον Χίτλερ με απόφαση των Γερμανών αστών κ.λπ*.. 

Η ΧΑ σήμερα, απέδειξε ποια είναι τα αφεντικά της με τη δράση της στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Περάματος, με το πλήθος των ερωτήσεων στο κοινοβούλιο που στόχευαν στην εξασφάλιση κι άλλων προνομίων του εφοπλιστικού κεφαλαίου, με τη δημιουργία δουλεμπορικών γραφείων που εξασφάλιζαν φθηνό εργατικό δυναμικό σε επιχειρήσεις, με την αποδοχή του ρόλου της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, οργανισμών που ουδέποτε αμφισβητήθηκαν επί της ουσίας από τους Έλληνες νεοναζί.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 Δ. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Τα ιστορικά πλαίσια εκείνης και της σημερινής εποχής έχουν σοβαρές ομοιότητες. Στον μεσοπόλεμο είχαμε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, την αποτυχία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, την κρίση του 1929. Στην Ελλάδα από το 2010 είχαμε επίσης τη σοβαρότερη οικονομική κρίση που γνώρισε μεταπολιτευτικά ο τόπος, προϊόν της παγκόσμιας κρίσης που βίωσε ο καπιταλισμός, την κατάρρευση του κλασικού δικομματισμού που άντεξε για περίπου 30 χρόνια, τα αλλεπάλληλα μνημόνια που αποστράγγισαν βίαια τα λαϊκά στρώματα. 

Η μελέτη των εκλογικών αποτελεσμάτων είναι ενδεικτικότατη. Το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα της Γερμανίας παρουσιάζει την πρώτη του εντυπωσιακή άνοδο το 1930, δηλαδή ένα χρόνο μετά την εκδήλωση της κρίσης του 1929. Συγκρίνοντας το χαμηλότερο με το υψηλότερο ποσοστό του συμπεραίνουμε πως αυτό αυξήθηκε κατά 21 φορές. Αντίστοιχα η ΧΑ παρουσιάζει την πρώτη εντυπωσιακή αύξησή της μέσα στην κρίση και μετά την εφαρμογή των μνημονίων. Συγκεκριμένα, ενώ το 2009 έλαβε 19.624 ψήφους στις πρώτες εκλογές του 2012 έλαβε 440.894 ψήφους, πράγμα που σημαίνει πως αύξησε τη δύναμή της κατά 22 περίπου φορές*.  

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1.    Ανεξάρτητα από την επικείμενη δικαστική απόφαση ο πνευματικός κόσμος της χώρας, η νεολαία, τα συνδικάτα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση. Το πολιτικό εξάμβλωμα του ναζισμού εξακολουθεί να είναι παρόν είτε στις εναπομένουσες φράξιες της ΧΑ είτε σε νέους κομματικούς σχηματισμούς με διακριτή δύναμη και κοινοβουλευτική εκπροσώπηση (Ελληνική Λύση). 
2.    Η ιδεολογική και πολιτική σπορά της ΧΑ στην κοινωνία είναι παρούσες. Αυτό γίνεται φανερό από την αντίδραση των κατοίκων των Καμένων Βούρλων, από «αγανακτισμένους» γονείς στις μαθητικές καταλήψεις, από τις απόψεις που αποτυπώνονται στην ελληνική κοινωνία σε διάφορες έρευνες. 
3.    Ο ανορθολογισμός σήμερα είναι παρόν με νέες μορφές: αμφισβητεί την ύπαρξη της πανδημίας, συνδέει την πανδημία με την τεχνολογία 5G, υποστηρίζει πως στις μάσκες υπάρχουν εμφυτευμένα τσιπάκια παρακολούθησης κ.λπ.. Μπορεί σε μία πρώτη ανάγνωση όλα αυτά να φαίνονται άσχετα με τον νεοναζισμό, αλλά πλέον είναι αποδεδειγμένο πως τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια οι φορείς διάδοσης όλων αυτών των παραδοξολογιών είναι ακροδεξιά μορφώματα. 

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται η συγκρότηση ενός ενωτικού αντιφασιστικού μετώπου που θα αποκαλύπτει την ιστορική αναθεώρηση, τον κίβδηλο αντισυστημικό χαρακτήρα των νεοναζί και θα επινοεί κινηματικές διαδικασίες που θα μπλοκάρουν τη δράση των ορφανών του Χίτλερ. Όλα τα δημοκρατικά στόματα πρέπει να συντονιστούν σε ένα σύνθημα: ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ!

* Δείτε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, ΝΑΖΙΣΜΟΣ, Τα αίτια γέννησης και γιγάντωσής του, εκδ. ΚΨΜ, 2020.

– Ο Βασίλης Λιόσης είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr