Newsroom

Στάθης Πάνος, Αντώνης Ρηγόπουλος

Gentrification: Ένας βάρβαρος εξευγενισμός με θύμα τους κατοίκους

Πώς οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων εκτοπίζονται συστηματικά από τις εστίες τους προκειμένου να τις «καταλάβουν» τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Τα παραδείγματα των μεγάλων πόλεων του κόσμου και η ιδιαίτερη περίπτωση των Εξαρχείων.

AP Gentrification

Σπάσιμο καταλήψεων, μποέμ καλλιτέχνες σε εναλλακτικές γειτονιές με μπαμπού καλαμάκια, μαζικές αγορές εκατοντάδων ακινήτων από άγνωστους επιχειρηματίες και τελικά, ένας μαζικός εκτοπισμός κατοίκων που «δε συμφέρουν» ώστε να εγκατασταθούν η εκάστοτε «αφρόκρεμα». Αυτή είναι με λίγα λόγια η… πετυχημένη συνταγή που εφευρέθηκε (άγνωστο πότε) στην Ευρώπη και… «βόλεψε» κάθε μεγάλη πόλη στον κόσμο. Το όνομα της συνταγής είναι «gentrification», που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «εξευγενισμός» μιας περιοχής, αν και σε μια πιο φορτισμένη εκδοχή ίσως να μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει και τη λέξη «αποστείρωση» ή «ισοπέδωση».

Πώς όμως πραγματοποιείται αυτός ο… εξευγενισμός; Ποια είναι η εμπειρία που υπάρχει στην Ευρώπη και τελικά, πώς γίνεται πλέον η Αθήνα πεδίο σκληρής εφαρμογής ενός πολιτικά στοχευμένου gentrification σε διάφορες γειτονιές που «τόλμησαν» να έχουν τον δικό τους ξεχωριστό χαρακτήρα, κάνοντας παράλληλα το «έγκλημα» να βρίσκονται σε περιοχές «φιλέτα» για τα επιχειρηματικά κεφάλαια.

Η συνταγή της επιτυχίας…

Ας υποθέσουμε ότι σε μια περιοχή αρχίζουν να συγκεντρώνονται αδύναμα οικονομικά στρώματα ημεδαπών και μεταναστών ή προσφύγων, οι οποίοι νοικιάζουν φτηνές κατοικίες. Αποτέλεσμα αυτής της εισροής στη γειτονιά είναι συνήθως να μειωθεί σταδιακά η αξία της.

Όταν όμως η αξία της πέσει αρκετά, τότε η περιοχή αποκτά ως δια μαγείας ελκυστικότητα ως ένα δυνητικό πεδίο επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Έτσι, τα αδύναμα οικονομικά στρώματα εκτοπίζονται ώστε να λάβει τη θέση τους μια «νέα μεσαία τάξη» καλλιτεχνών, νεαρών στελεχών και φοιτητών, οι οποίοι αργότερα θα δώσουν με τη σειρά τους τη θέση τους στην εγκατάσταση πιο αποδοτικών χρήσεων γης.

Πρόκειται εν ολίγοις για μια συνολική αλλαγή «χρήσης γης» που γίνεται όχι απλά με τις ευλογίες του κράτους, αλλά και με την  έμπρακτη παρέμβασή του, ακόμη και με βίαια μέσα, όπως συμβαίνει ιδιαίτερα στην περίπτωση της Αθήνας.

«Σκούπες» και εκκενώσεις για επενδύσεις

Στα μισά του Δεκέμβρη του περασμένου έτους και λίγο πριν μπούμε στο 2020, η κυβέρνηση της ΝΔ με πρωταγωνιστή τον Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, έδωσε μια εκκωφαντικά κακοπαιγμένη παράσταση ισχύος

Όσα διαδραματίστηκαν κατά την αστυνομική επιχείρηση εκκένωσης κατάληψης στο Κουκάκι, με τον ξυλοδαρμό Ινδαρέ και της οικογένειάς του, τη συμμετοχή της ομάδας ΕΚΑΜ, τους ξυλοδαρμούς, τους τραμπουκισμούς και την τηλεοπτική μετάδοση τους υπερθεάματος δεν είναι καθόλου τυχαία. Μάλιστα το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε το περασμένο σαββατοκύριακο παράγοντας εκ νέου τα ίδια φαιδρά αποτελέσματα. Αυτή τη φορά το κυβερνητικό show εμπλουτίστηκε με ελικόπτερα, drones, τροχούς και έκτακτα δελτία.

Οι καταλήψεις στο Κουκάκι,όπως και κάθε κατάληψη, είναι ζωντανά κοινωνικά εργαστήρια αντίστασης, δημιουργίας και χειραφέτησης και αυτό είναι από μόνο του πρόβλημα για τη Νέα Δημοκρατία και τους σχεδιασμούς της. Ωστόσο οι καταλήψεις στο Κουκάκι έχουν και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που φαίνεται ότι δεν μπορούν να γίνουν ανεκτά από την κυβέρνηση και το οικονομικό κατεστημένο που αρθρώνεται δίπλα της.

Είναι κοινωνικοί χώροι που αποτελούν( ή αποτελούσαν) ανάχωμα στο περίφημο gentrification
«Ο εξευγενισμός (gentrification) των πόλεων είναι ο θάνατος των τελευταίων κοινοτικών μορφών ζωής. Ολόκληρες γειτονιές μετατρέπονται σε ξενοδοχεία και τουριστικά θέρετρα. Μία από τις κύριες μορφές του εξευγενισμού, το airbnb, με βασικές περιοχές εκμετάλλευσης την γειτονιά του Κουκακίου και των Εξαρχείων, δίνει την επιλογή στoυς κατοίκους να παραδώσουν το σπίτι τους για σίγουρη ενοικίαση σε τουρίστες. Άνθρωποι βυθισμένοι στην ανέχεια και τον καθημερινό αγχωτικό αγώνα για επιβίωση ξεσπιτώνονται ενώ την ίδια ώρα η περιοχή μετατρέπεται σε ένα απέραντο ξενοδοχείο», διαβάζουμε στην πρώτη ανακοίνωση της κοινότητας καταλήψεων Ματρόζου 45 και Παναιτωλίου 21.

Το Κουκάκι αποτελεί μάλλον το πιο εμβληματικό και ξακουστό «θύμα» της ελληνικής εκδοχής του gentrification. Πολύ γνωστή βέβαια και η περίπτωση του Γκαζιού, ενώ όπως φαίνεται το τελευταίο διάστημα όλα τα φώτα πέφτουν…στα Εξάρχεια.

Κάτω από την Ακρόπολη αλλά και δίπλα στο πολύβουο κέντρο, άκρως τουριστικό και ταυτόχρονα χωνευτήρι πολιτισμών, πολύχρωμο, γοητευτικό και αρκετά εναλλακτικό, το Κουκάκι φάνταζε από το 2010 η τέλεια περιοχή για να επιτελεστεί το οικονομικό, αναπτυξιακό «θαύμα» του gentrification. Όπως και έγινε…Είναι πάμπολλα πλέον τα άρθρα που εμφανίζουν το Κουκάκι ως μία από τις 5 πιο κορυφαίες γειτονιές για να μείνεις στον κόσμο.  

Ο «πολιορκητικός κριός» του airbnb εργάστηκε αρκετά χρόνια στην περιοχή μεθοδικά και με σχέδιο. Αποτέλεσμα: η περιοχή αυτή τη στιγμή έχει απλησίαστο κόστος ενοικίασης κατοικίας. Επιτρέπεται να «περάσεις», να καταναλώσεις και να φύγεις. Απαγορεύεται να μείνεις, να ριζώσεις, να δομήσεις σχέσεις άμεσες και ζωντανές, σχέσεις αλληλεγγύης και συντροφικότητας.

Ξαναγυρνώντας στα σκηνικά αστυνομικής βίας στο Κουκάκι…διαπιστώνουμε πλέον νέους τρόπους δημιουργίας της ψευδαίσθησης περί ωραιοποίησης και ανάπλασης της γειτονιάς ώστε αυτή να είναι έτοιμη να «μοσχοπωληθεί» και να κερδοφορήσει. 

Το καινούριο στοιχείο που «στρώνει τώρα το χαλί» για την επέλαση του gentrification, είναι η κρατική βία και η καταστολή. Τα χημικά, το ξύλο, οι προπηλακισμοί, το κλίμα φόβου και έντασης απαξιώνουν την εκάστοτε «εκλεκτή» γειτονιά και την ίδια στιγμή καλωσορίζουν επενδύσεις από το εξωτερικό, μαζικές αγορές ακινήτων, αύξηση ενοικίων…την επιδημία του airbnb.

Τα δυστοπικά Εξάρχεια

Η περιοχή των Εξαρχείων τα τελευταία χρόνια αποτελεί τον επόμενο μεγάλο στόχο του gentrification. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας φαίνεται μάλιστα αποφασισμένη να «τελειώσει» το θέμα.

Το κυβερνητικό αφήγημα περί Εξαρχείων κάνει λόγο για μια εμπόλεμη ζώνη, όπου οι κάτοικοι φοβούνται να βγουν από τα σπίτια τους, μια εικόνα εφιαλτική και δυσπρόσιτη. Οι «πραιτοριανοί» του Χρυσοχοΐδη κάνουν ότι μπορούν για να εμπεδωθεί αυτή η συνθήκη, όπως φυσικά και τα καθεστωτικά media, ενώ οι κάτοικοι αγωνίζονται καθημερινά για να πουν τη δική τους αλήθεια.

Τα Εξάρχεια αποτελούν μία από τις πιο ιστορικές γειτονιές της Αθήνας. «Πλημμυρισμένα» από βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία, θέατρα, σινεμά, δομές φιλοξενίας προσφύγων, παιδικές χαρές και καταλήψεις, τα Εξάρχεια πάντα θα είναι ταυτόσημα της δημιουργίας και της αλληλεγγύης όσες επιχειρήσεις και αν κάνει το αστυνομικό κράτος του Μητσοτάκη, όσο φόβο και αν «σπείρει».

«Δυστυχώς» όμως για την περιοχή και τους κατοίκους της, τα Εξάρχεια είναι απόλυτα ταυτισμένα με το «κέντρο». Δίπλα σε όλα, κοντά σε μουσεία, σε άλλες περιοχές, αξιοθέατα, ξενοδοχεία και ταυτόχρονα με μια ιδιαίτερη γοητεία. Την ομορφιά και το χρώμα του αγώνα, της ανθρωπιάς και των κοινωνικών διεργασιών.

Όλα αυτά κάνουν τα Εξάρχεια, την ιδανικότερη περιοχή… για πώληση!

Η προπαγάνδα για τα βλαβερά Εξάρχεια, οι «σκούπες» και τα βάναυσα χτυπήματα των ΜΑΤ, η συστημική ρητορική περί «γκέτο όπου ανθούν τα ναρκωτικά, οι βιασμοί και το έγκλημα», έχουν μόνο ένα στόχο. Να επιτευχθεί και εδώ η πολυπόθητη ανάπλαση, η μετατροπή μιας ακόμα περιοχής σε μια απέραντη ατραξιόν όπου θα μπορούν να αφήνουν τα λεφτά τους οι «σωτήρες»-τουρίστες.

Gentrification: «Θηλιά» για τους κατοίκους μητροπόλεων σε όλο τον κόσμο

Όπως αναφέρθηκε βέβαια η πρακτική του εκτοπισμού οικονομικά ασθενέστερων κατοίκων από περιοχές με επιχειρηματικό ενδιαφέρον δεν είναι ούτε τωρινό, ούτε αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Ήδη από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 παρατηρούνται τέτοια σύγχρονα περιστατικά σε μεγάλες πόλεις της Δύσης.

Στο Άμστερνταμ, ολόκληρες περιοχές του κέντρου μετονομάζονται για να γίνουν πιο αρεστές (π.χ.: το Kinkerbuurt άλλαξε σε Hallenkwartier), οι δημόσιες οικιστικές δομές ξεπουλιούνται και οι φτωχότεροι αναγκάζονται να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές ώστε να αντικατασταθούν από πλουσιότερους πολίτες ή από τουρίστες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με άρθρο του Guardian, σήμερα η αναμονή για δημόσια κατοικία μέσω του δήμου είναι 18 έτη, ενώ πριν μια δεκαετία η αναμονή έφτανε μόλις τα 8 χρόνια. Οι κάτοικοι απάντησαν με καταλήψεις κτηρίων και διαδηλώσεις, όμως η επιχειρηματική τάση του δήμου δεν κάμφθηκε.

Στη Silicon Valley, κάθε επιχειρηματική έξαρση, οδηγεί στη δημιουργία εξαπλάσιων θέσεων εργασίας σε σχέση με τα νέα σπίτια που χτίζονται. Αυτό οδηγεί σε ενοίκια που φτάνουν μέχρι και τα 1.000 δολάρια τον μήνα, ενώ ταυτόχρονα στη «μητρόπολη της καινοτομίας» υπάρχουν εκτατοντάδες άνθρωποι που ζουν στους δρόμους ή (πλέον) σε τροχόσπιτα.

Στο γραφικό Μπααθ της Βρετανίας, 544 σπίτια απειλούνται με κατεδάφιση από τον ιδιοκτήτη της έκτασης που τυχαίνει να είναι και κατασκευαστής. Οι κάτοικοι απάντησαν με αποστολή σχετικού αιτήματος στη βρετανική Βουλή, την ίδια ώρα που περισσότεροι από 6.000 πολίτες βρίσκονται στις λίστες για δημόσια στέγαση στο Μπααθ.

Στη Λισαβόνα το ιστορικό κέντρο έχει δεχτεί σοβαρές πιέσεις από το gentrification, με ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα να ανακαινίζονται ώστε να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν περισσότερα διαμερίσματα βραχυχρόνιας μίσθωσης (μέσω AriBnB και άλλων τέτοιων πλατφορμών). Μια κάτοικος της πόλης εξηγεί στον Guardian ότι «η πόλη γίνεται απολύτως διαιρεμένη και απευθύνεται μόνο στους “εκλεκτούς”. Το gentrification χαρακτηρίζεται “παράπλευρη απώλεια”. Κάποιες ακτιβιστικές ομάδες ανακινούν τα στάσιμα νερά, όμως είναι πολύ δύσκολο να νικήσεις τη δύναμη του χρήματος, ειδικά όταν υποστηρίζεται από την κυβέρνηση».

Οι παραπάνω περιπτώσεις είναι ενδεικτικές. Αντίστοιχες ιστορίες υπάρχουν σε δεκάδες ή και εκατοντάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο, με τον τουρισμό και τον χώρο της εστίασης να έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στη βίαιη μεταστροφή τους.

Από το Παρίσι μέχρι το Μπουένος Άιρες και από το Βερολίνο και το Λονδίνο μέχρι το Μέξικο Σίτι, το gentrification όπως ονομάζεται εξευγενισμένα ο μαζικός εκτοπισμός πληθυσμών για χάρη του τουρισμού και της δήθεν αναβάθμισης αρχίζει να φαίνεται ανίκητο για τους πολίτες.

Η Αθήνα έχει και αυτή περιπτώσεις όπου «η εγχείρηση πέτυχε αλλά ο ασθενής απεβίωσε»: Περιπτώσεις δηλαδή όπου τα χαμηλά οικονομικά στρώματα  εκτοπίστηκαν ώστε να δημιουργηθεί χώρος για μαγαζιά και ξενοδοχεία. Ωστόσο, το αν αυτός ο κανόνας θα βρει εφαρμογή και σε γειτονιές με περισσότερα κοινωνικά «αντισώματα» όπως τα Εξάρχεια μένει να το δείξει η Ιστορία.

* Γράφουν οι Στάθης Πάνος και Αντώνης Ρηγόπουλος

Διπλός ισχυρός σεισμός ταρακούνησε τη μισή Ελλάδα: Τι είναι γνωστό μέχρι τώρα – Οι πρώτες εκτιμήσεις

σεισμός

Διπλός ισχυρός σεισμός ταρακούνησε τη μισή Ελλάδα: Τι είναι γνωστό μέχρι τώρα – Οι πρώτες εκτιμήσεις

Δύο ισχυροί σεισμοί σημειώθηκαν στην Ηλεία - Οι πρώτες εκτιμήσεις από τους σεισμολόγους

Απάντηση Φαραντούρη σε Μητσοτάκη: «Έτσι λειτουργεί η δικαιοσύνη στα δημοκρατικά ευρωπαϊκά κράτη»

ΝΙΚΟΛΑΣ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗΣ

Απάντηση Φαραντούρη σε Μητσοτάκη: «Έτσι λειτουργεί η δικαιοσύνη στα δημοκρατικά ευρωπαϊκά κράτη»

Η απάντηση του συμβούλου Ευρωπαϊκής Πολιτικής του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στον πρωθυπουργό