Εύα Κοταμανίδου: «Και οι μαθητές μου στη σχολή, παιδιά μου δεν είναι;»

Πόσο πολύ πονάνε πια αυτές οι απώλειες των μεγαλύτερων μας ηλικιακά ανθρώπων…Πότε θ’ αρχίσουμε να το συνηθίζουμε και να λέμε, εμείς οι νεότεροι, πως απλά ήταν μεγάλη μας τιμή να τους έχουμε συναναστραφεί, να τους έχουμε ζήσει ή και να έχουμε συνεργαστεί μαζί τους; Με το θάνατο της σπουδαίας ηθοποιού και φίλης Εύας Κοταμανίδου κλείνει ένας κύκλος προσωπικών μου απωλειών που είχε ανοίξει το 2010 με το φευγιό του ποιητή Αντρέα Παγουλάτου, συνεχίστηκε μέσα στην τρέχουσα χρονιά με τον χαμό του σκηνοθέτη – ποιητή Λευτέρη Ξανθόπουλου και σαν να κλείνει τώρα με τον ξαφνικό θάνατο της Εύας. Βλέπεις, αυτούς τους τρεις τους είχα συνηθίσει μαζί, αφού δεν ήταν λίγα τα ωραία και μεγάλα πράγματα που κάνανε μαζί. Μπροστά αυτοί και ξοπίσω ακολουθούσαμε οι πιο νέοι, που απολαμβάναμε την παρέα και τη φιλία τους: Μπορώ να αναφέρω τώρα, τη στιγμή της συγκινησιακής φόρτισης, τους τραγουδοποιούς Πάνο Μπούσαλη και Ηλία Βαμβακούση.

Για την Εύα άκουγα ιστορίες απ’ τη δημοσιογράφο και ραδιοφωνική παραγωγό Λιάνα Μαλανδρενιώτη. Μιλάω για τα πρώτα τους χρόνια, προτού ακόμη η Εύα δουλέψει με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. «Ήμασταν υπάλληλοι του ΟΤΕ» θυμόταν η Λιάνα, «εκεί, γύρω στο ’64 – ’65. Ταυτόχρονα σπουδάζαμε στο Θέατρο Τέχνης με δάσκαλο τον Κουν. Χαθήκαμε μετά, αφού εκείνη άρχισε να διαγράφει τη σπουδαία καριέρα της. Όταν, όμως, μετά τη Μεταπολίτευση αποφάσισα κι εγώ ν’ ασχοληθώ ξανά με το θέατρο, στην Εύα πήγα και έγινε η δική μου δασκάλα. Ανεβάζαμε ένα έργο του Γιώργου Σκούρτη και δεν θα ξεχάσω την βοήθεια και την υποστήριξη της». 

Το 2001, όταν έφτιαχνα το πρώτο μου ντοκιμαντέρ για τη Φλέρυ Νταντωνάκη, αυτοχρηματοδοτούμενη παραγωγή, ζήτησα από την ερμηνεύτρια και τραγουδοποιό Νένα Βενετσάνου να μ’ έφερνε σ’ επαφή μαζί της. Οι δυο τους είχαν μόλις κάνει έναν θαυμάσιο δίσκο με τον Σταύρο Αγιαννιώτη στην κιθάρα να συνοδεύει τις απαγγελίες της σε ποιήματα του Γιώργου Σαραντάρη πάνω σε μουσικές της Βενετσάνου. Πήγα στο σπίτι της, στους πρόποδες του Λυκαβηττού, της άφησα έναν φάκελλο με κείμενα της Νταντωνάκη και ξαναβρεθήκαμε στο στούντιο πια για την ηχογράφηση. Πίστευα και μάλλον είχα δίκιο πώς μόνο η δική της δραματική απαγγελία θα ταίριαζε στα, ούτως ή άλλως δραματικά, υπαρξιακά κείμενα της ερμηνεύτριας του «Μεγάλου Ερωτικού». Συνέβη και κάτι άλλο εκείνη τη μέρα που το θεωρώ σημαντικότερο απ’ την τιμή της μικρής συνεργασίας μας, που μου έκανε. Έβγαλα να της δώσω έναν άλλο φάκελλο που είχε μέσα 50.000 δραχμές. Δεν είχαμε μιλήσει καν για οικονομικά, αλλά ήταν το μοναδικό ποσό που μπορούσα να της προσφέρω εκείνο το διάστημα. Η Εύα δεν άνοιξε καν τον φάκελλο. Μου τον γύρισε πίσω με τα εξής λόγια: «Εσύ είσαι πιτσιρικάς, δεν έχεις λεφτά και την ωραία αυτή προσπάθεια την κάνεις μόνος σου. Όταν διαγράψεις κι εσύ καριέρα και γυρίσεις μιαν άλλη ταινία, εκεί να παίξω και να με πληρώσεις». Ξεχνιούνται τα λόγια αυτά, όσα χρόνια κι αν περάσουν; Όπως δεν ξεχνιέται και η κίνηση της να έρθει στο Φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους της Δράμας, τον Σεπτέμβριο του 2002, όπου θα διαγωνιζόταν η ταινία, μόνο και μόνο για να με στηρίξει. Εκεί γνωριστήκαμε καλύτερα. Καφέδες τα πρωινά στο Ύδραμα, προβολές απ’ το απόγευμα ως το βράδυ και ξενύχτια μετά στα πατσατζίδικα και στα ταβερνεία. Γέλια πολλά, αγωνία για τη μοίρα του ντοκιμαντέρ στα βραβεία και πολλές ιστορίες που ρούφαγα σαν σφουγγάρι απ’ τα χείλη της…

Λίγο καιρό μετά, το φθινόπωρο του 2003, ταξιδέψαμε παρέα ως την Καβάλα. Δεν ήμασταν μόνοι μας, αλλά σαράντα νοματαίοι από τον καλλιτεχνικό χώρο: Ποιητές, ηθοποιοί, σκηνοθέτες και τραγουδιστές. Ο δήμαρχος της πόλης είχε στήσει ένα απίθανο διήμερο event, κατά τη διάρκεια του οποίου θα προβάλλονταν το ντοκιμαντέρ για τη Νταντωνάκη μαζί μ’ αυτό του Λευτέρη Ξανθόπουλου για τον Μίλτο Σαχτούρη. Προβολές εν μέσω απαγγελιών από διάφορους ποιητές, με προεξάρχοντα τον Αντρέα Παγουλάτο, αλλά και πολύ τραγούδι από τη Μαρίζα Κωχ, τη Νένα Βενετσάνου, τον Βασίλη Γισδάκη, τον Γιώργη Χριστοδούλου, την Καίτη Κουλλιά κ.α. Θυμάμαι πως η Εύα θα ταξίδευε μαζί με όλους τους άλλους αεροπορικώς, αλλά εγώ που φοβόμουν τα αεροπλάνα προτίμησα το τραίνο μέχρι τη βόρεια Ελλάδα, μαζί με την Κωχ και τον συνεργάτη της, Τάσο Καρακατσάνη. Όλη τη νύχτα με είχε η Εύα στο τηλέφωνο για να διασκεδάσει τις φοβίες μου, που τις έβρισκε ανόητες. Στην επιστροφή, εκείνη με «έψησε» να μπω στο αεροπλάνο και να’ μαι πίσω στην Αθήνα σε μία ώρα. 

Ελάχιστοι γνωρίζουν πως η Εύα Κοταμανίδου, πριν μία δεκαετία περίπου, είχε πέσει θύμα κλοπής μέσα στο ίδιο της το σπίτι. Είχε την ατυχία να μη βρίσκεται έξω κι έτσι ο ληστής την έδεσε, τη φίμωσε και της απέσπασε όλα της τα χρυσαφικά. Θυμάμαι τα λόγια της σε επικοινωνία που είχαμε: «Αν δεν μου έκοβε το μυαλό να έλεγα ότι περιμένω τον άντρα μου, μπορεί και να μη ζούσα τώρα. Μου απέσπασαν χρυσαφικά αξίας, οικογενειακά κειμήλια, εκείνο όμως που με πείραξε πιο πολύ ήταν που μου αφαίρεσαν το βραβείο για τον ”Θίασο” του Αγγελόπουλου». Κι αν η ληστεία εξιχνιάστηκε – επρόκειτο για έναν νεαρό Ρουμάνο, που παρακολουθούσε για μέρες το σπίτι απ’ την παρακείμενη οικοδομή – τα τιμαλφή ποτέ δεν επιστράφηκαν στα χέρια της.

Με την Εύα βρισκόμασταν περιστασιακά όλα τα χρόνια που ακολούθησαν. Σε ποιητικές βραδιές και εκδηλώσεις – αφιερώματα στον Γιάννη Ρίτσο. Συνήθως δίπλα της ήταν ο ποιητής Αντρέας Παγουλάτος, με τον οποίο είχαν, όπως ήδη είπα, μεγάλη φιλία. Κρατώ ακόμη μία σπάνια ραδιοφωνική ολονυκτία που κάναμε τον Απρίλιο του 2015 στο στούντιο του αυτοδιαχειριζόμενου Μεταδεύτερου. Και ποιοι δεν είχαν περάσει από εκείνη την εκπομπή, βράδυ Μεγάλης Παρασκευής προς Μεγάλο Σάββατο: Ο Γιώργος Χρονάς, η Γιώτα Γιάννα, η Μέμη Σπυράτου, η Μαρία Λαγγουρέλη, αλλά και νέοι ηθοποιοί, σαν τη Βάσια Βασιλείου και τον Απόλλωνα Μπόλλα. Στην Εύα είχα προτείνει να διαβάσει θρηνητικά ποιήματα του Georges Le Nonce και της Βέρας Βασιλείου – Πέτσα. «Ότι θες θα διαβάσω» μου’χε πει, «αρκεί να διαβάσω κι ένα απόσπασμα από τον ”Επιτάφιο” του Γιάννη Ρίτσου». Τον εκτιμούσε πολύ τον Ρίτσο η Κοταμανίδου και ιδιαίτερα τον οριακό «Επιτάφιο» του. Την είχα ρωτήσει κάποτε σχετικά: «Σε συγκινεί τόσο ο θρήνος της Μάνας, εσένα, που δεν έγινες ποτέ μητέρα;» Μου απάντησε με δυο λόγια: «Και οι μαθητές μου στη σχολή, τι νομίζεις; Παιδιά μου δεν είναι; Εσείς όλοι παιδιά μου δεν είστε;»…

Θυμάμαι, τέλος, την Εύα Κοταμανίδου στο arion studio του Νίκου Πιτλόγλου, το 2005, όταν γράφαμε το δίσκο «Στον Κήπο της Σαπφούς» της Μαρίζας Κωχ. Η Μαρίζα είχε μελοποιήσει την αρχαία λυρική ποιήτρια και ζήτησε από την Κοταμανίδου να απαγγείλει μεταξύ των τραγουδιών. Κι εκείνη, όχι απλά το έκανε, μα συμμετείχε και στις παραστάσεις της Μαρίζας στο πλαίσιο προώθησης του δίσκου. Σε μία απ’ αυτές τις παραστάσεις, η Κωχ άλλαξε τελευταία στιγμή τη σειρά των τραγουδιών με αποτέλεσμα η Εύα να διαβάσει λάθος κείμενο. Πηγαίνει ατάραχη η συνθέτρια και αντικαθιστά απλά το χαρτί από μπροστά της μ’ ένα άλλο χαρτί με τους σωστούς στίχους. Της πήρε ώρα της Εύας να συνέλθει απ’ αυτή την αυθαιρεσία και να μπορέσει να ξαναμπεί στο κλίμα της παράστασης. Αμέσως μετά μού είπε χαρακτηριστικά: «Είναι πολύ χύμα τελικά οι μουσικοί ή η ίδια η τέχνη της μουσικής. Στο θέατρο δεν θα μπορούσες ποτέ να κάνεις μια αλλαγή επί σκηνής, στο παρά πέντε». Ενδεικτικό κι αυτό το περιστατικό ενός επαγγελματισμού που διέκρινε για μια ζωή στη σκηνή την Εύα Κοταμανίδου, η οποία ως το τέλος συνεργαζόταν με κορυφαίους εκπροσώπους της ελληνικής μουσικής. Η φωτογραφία που ακολουθεί είναι του 2019, τελευταία της μουσικοθεατρική παράσταση δίπλα στη Μαρία Φαραντούρη και στη μελοποιημένη Κική Δημουλά από τον συνθέτη Σάκη Παπαδημητρίου:

Είχαμε μιλήσει στο τηλέφωνο πριν από δύο χρόνια με αφορμή το θάνατο του συναδέλφου της, Νίκου Κούρου. Ζοριζόταν στις θύμησες της και στο τέλος μού ομολόγησε πως πάσχει από τρομερές ημικρανίες που κάνουν δύσκολη ακόμη και την πιο απλή της κίνηση. Μια τέτοια κίνηση θα την οδήγησε χθες βράδυ σε πτώση μέσα στο σπίτι της και σε ένα χτύπημα που τελικά επέφερε το θάνατο της. Άδικος θάνατος…Η Εύα Κοταμανίδου είχε γεννηθεί το 1936 και τον περασμένο Μάρτιο είχε συμπληρώσει τα 84 της χρόνια.

Αυτά είχα να πω, όπως πάντα προτιμώ να γράφω και να καταγράφω τις δικές μου ιστορίες χωρίς παράθεση βιογραφικών στοιχείων, που βρίσκονται παντού πια με ένα απλό γκουγκλάρισμα. Το αίσθημα της ορφάνιας είναι μεγάλο σήμερα. Το φανερώνουν τα βιντεάκια των μαθητών της Εύας που κατέκλυσαν τα social media μαζί με λόγια αγάπης. Αντίο, γλυκιά μου Εύα. Καλό ταξίδι. Δεν πρόκειται να σε ξεχάσω ποτέ μου. Κανονίσαμε ήδη με τη Βέρα, τον Πάνο και τ’ άλλα παιδιά, όταν με το καλό φύγει αυτός ο διάολος που μας βρήκε, να σου φέρουμε ένα λουλούδι και να πάρει ο άνεμος λίγα λόγια απ’ την καρδιά μας που θα έχουμε να σου πούμε.