Ερρίκος Λίτσης: Την αλήθεια ψάχνω στη ζωή και στη δουλειά μου, με όποιο κόστος

Όταν είπα σε φίλους και συναδέλφους πως θα βρεθώ με τον Ερρίκο Λίτση όλοι μου μίλησαν για έναν άνθρωπο που δεν του αρέσουν οι κολακείες και που έχει μάθει να λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Ένας καθαρός άνθρωπος που αντιμετωπίζει την τέχνη και τη ζωή με σεβασμό. Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη προβολή του «Σπιρτόκουτου» η ψυχή της ταινίας θυμάται τα γυρίσματα, τα γράψε σβήσε του σεναρίου και τις ατελείωτες ώρες μπροστά στην κάμερα.

Στην κουβέντα μας είπαμε για το τι θα δούμε στα «Καλύτερα μας Χρόνια» αλλά και για τον μονόλογο «Μάκης» που θα ανέβει στο θέατρο του Νέου Κόσμου. Όσο για το τι θα κάνει ο Βαγγέλης με τη Λίντα- είκοσι χρόνια μετά- ίσως να την έπαιρνε από το χέρι και να έβγαιναν στους δρόμους να φωνάξουν για έναν καλύτερο κόσμο.

Γιατί συνεχίζει να μας απασχολεί -και δεν εννοώ μόνο κινηματογραφικά- το «Σπιρτόκουτο» είκοσι χρόνια μετά;

Πρόκειται για μια διαχρονική ταινία και για αυτό είκοσι χρόνια μετά ακόμα μιλάμε για αυτή. Από τη νευρική κρίση που περνάει μια οικογένεια για πράγματα τα οποία φαίνονται να είναι ήσσονος σημασίας  μέχρι τίνος είναι ρε γυναίκα το παιδί είναι ένα ξεμπρόστιασμα της αγίας οικογένειας και του τι συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες και κλειστά στόματα. Το «Σπιρτόκουτο» είναι ό,τι βλέπουμε να γίνεται έξω. Βία, ασχήμια και παραβατικότητα.

Μέσα στην υπερβολή τους οι χαρακτήρες του «Σπιρτόκουτου» είναι αληθινοί;

Καθόλου υπερβολικοί δεν είναι οι χαρακτήρες της ταινίας. Εννοείται πως τους συναντάμε στην κανονική ζωή. Ίσως, είναι και λιγότερο από ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Αν εξαιρέσεις τα μπινελίκια και ένα σκαμπίλι που τρώει η κόρη από τον πατέρα της δεν υπάρχει καμία ακραία σκηνή ξυλοδαρμού, καμία δολοφονία, καμία γυναικοκτονία. Υπάρχει μόνο θυμός και απόγνωση. Δες τα δελτία ειδήσεων και πες μου αν είναι αληθινοί οι χαρακτήρες ή όχι. Αν κάτι ξάφνιασε όταν βγήκε το «Σπιρτόκουτο» είναι ότι βλέπουμε έναν καθρέφτη της ελληνικής οικογένειας και αυτό είναι που μας ταρακούνησε. Πρώτη φορά σηκώθηκε το σεντόνι και είδαμε τα μούτρα μας. Αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία τώρα είναι πολύ πιο άγριο από το «Σπιρτόκουτο».

Ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση όταν διαβάσατε το σενάριο;

Καταρχήν δεν υπήρχε ακριβώς σενάριο. Αυτό που υπήρχε ήταν μια εκτεταμένη περίληψη αφηγηματικού τύπου χωρισμένη στοιχειωδώς σε σκηνές που περιέγραφαν αυτά που εκ των υστέρων είδατε στην οθόνη. Δεν υπήρχαν αναπτυγμένοι διάλογοι. Υπήρχε για παράδειγμα (Ο Γιώργος και ο Δημήτρης κουβεντιάζουν έντονα στο σαλόνι αν θα φτιάξουν καφενείο ή ταβέρνα) αυτό μόνο. Μέσα από πολλές πρόβες, αυτοσχεδιασμούς,  το πηγαίναμε προς τα πάνω, προς τα κάτω, γεννούσαμε τους χαρακτήρες και με την καθοδήγηση του Γιάννη Οικονομίδη βγήκε το τελικό σενάριο του «Σπιρτόκουτου». Σκέψου πως τα μαγνητοφωνούσαμε αυτά που λέγαμε στις πρόβες και τις επόμενες ημέρες ερχόταν γραμμένο το σενάριο.

Οπότε έχουμε να κάνουμε με μια καθαρά ομαδική δουλειά.

Μια ομαδική δουλειά που ο καθένας έχει βάλει το λιθαράκι του. Από την Ιωάννα Ιβανούδη που παίζει τη ξαδέρφη, τον Κώστα Ξυκομηνό που μαζί βγάλαμε το μεγαλύτερο μέρος των μεταξύ μας διαλόγων, την Ελένη Κοκκίδου, την Αγγελική Παπούλια, την Σεραφίτα Γρηγοριάδου, τον Γιάννη Βουλγαράκη, τη φωτογραφία του Χωριανόπουλου, η Γεωργία Δεμίρη, Λένια Σπυροπούλου και συγγνώμη αν ξεχνάω κάποιον το «Σπιρτόκουτο» είναι ο ορισμός της ομαδικής δουλειάς. Υπήρχε ο άνθρωπος που μας παραχώρησε το σπίτι για να κάνουμε πρόβες, ο δημοσιογράφος Ηλίας Κανέλλης. Ήταν επίσης το Θέατρο Αλκμήνη που κάναμε πρόβες. Υπήρξαν πολλοί άνθρωποι που βοήθησαν και backstage για να γίνει αυτή η ιστορία. Άλλωστε ο Οικονομίδης όταν αρχίσαμε να μιλάμε μου έδωσε να δω 4-5 ταινίες του Τζον Κασσαβέτη για να μπω στο πνεύμα πως δούλευε ομαδικά με τους ηθοποιούς του και για να μου δώσει ένα στίγμα τι είδους κινηματογράφου θέλει να κάνει.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που είχατε γνωριστεί με τον Γιάννη Οικονομίδη.

Όχι, δεν ήταν η πρώτη φορά. Είχαμε βρεθεί για μια άλλη ταινία που τελικά δεν έγινε. Τον είχα βρει από μια αγγελία της Ελευθεροτυπίας. Μου άρεσε, του άρεσα και μου έδωσε ένα μικρό ρόλο. Η ταινία όπως είπα δεν προχώρησε αλλά είχαμε ξεκινήσει πρόβες και είχε εκτιμήσει ο Γιάννης κάποια πράγματα σε έμενα. Έτσι, προς το Φθινόπωρο του 2000 μου μίλησε για μια ταινία που θα την στηρίξει όλη πάνω μου και το σενάριο θα έχει αναφορές στον «Πατέρα» του Στρίντμπεργκ. Στη συνέχεια γνώρισα και τους άλλους συντελεστές και το νερό μπήκε στο αυλάκι. Μάλιστα, ήταν τέτοιος ο ενθουσιασμός μας που λέγαμε για τις συνεργασίες που γεννάνε ωραία πράγματα όπως οι Beatles και άλλες περιπτώσεις. Μετά ήρθε η «Ψυχή στο Στόμα» και όπως γίνεται όλα τα ωραία κάποτε τελειώνουν.

Τρίτος κύκλος για τα «Καλύτερα μας χρόνια» και ένας κόντρα ρόλος για εσάς. Τι να περιμένουμε να δούμε;

Θέλω λίγο να σταθώ στο «κόντρα ρόλος». Εγώ σαν Ερρίκος είμαι ένας κόντρα ρόλος από μόνος μου. Στο «Σπιρτόκουτο» δεν ήμουν κόντρα ρόλος; Στην «Ψυχή στο στόμα»; Όσα κάνω στη ζωή μου ως καλλιτέχνης είναι κόντρα ρόλος. Η ζωή μου είναι πολύ διαφορετική από αυτά που βλέπουμε στην οθόνη. Βέβαια, να πω και αυτό, όλοι οι ρόλοι κουβαλάνε στοιχεία της προσωπικότητας μου, κάτι από εμένα.

Όσον αφορά το σήριαλ τα φρονήματα του κυρ Νίκου έρχονται σε πλήρη αντίθεση με εμένα. Εκείνος είναι φιλοχουντικός και αντικομουνιστής, εγώ είμαι αντιχουντικός και φιλοαριστερός. Επίσης, ο κυρ Νίκος είναι Ολυμπιακός, ενώ εγώ είμαι Παναθηναϊκός. Τεράστιο το χάσμα μεταξύ μας. Στον τρίτο κύκλο θα γίνουν πολλά. Εγώ αυτά που μπορώ να πω είναι πως τα πάθη στην οικογένεια μεταλλάσσονται. Κινδυνεύει να χαθεί το σπίτι, η Ερμιόνη είναι βαθιά άρρωστη και δεν ξέρουμε πως θα εξελιχτεί αυτή η ασθένεια. Μετά, από 10 -12 επεισόδια θα δούμε τι θα γίνει και βέβαια πλησιάζοντας στο 1980 θα περάσει ο Καραμανλής στην προεδρία και ο Ράλλης στην Πρωθυπουργία και κάπως έτσι θα φτάσουμε μέχρι τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ.

Όλο και ακούγεται το ΠΑΣΟΚ τον τελευταίο καιρό. Λέτε να είναι προφητικό;

Προφητικό δεν ξέρω αλλά ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. Πεινασμένοι είμαστε τώρα με αυτά που ζούμε και θα έρθουν μεγαλύτερες πείνες με αυτούς που έχουμε μπλέξει… άρα καρβέλια ονειρευόμαστε.

Φέτος, το χειμώνα θα παιχτεί μετά από αναβολές ο μονόλογος «Μάκης» σε κείμενο του Βασίλη Κατσικονούρη.

Έχουμε προγραμματισμένη πρεμιέρα επτά Οκτωβρίου, ελπίζουμε αυτή τη φορά -κορονοϊού επιτρέποντος-  να καταφέρουμε να το ανεβάσουμε. Η σκηνοθεσία είναι του Βασίλη και δική μου και θα παιχτεί στο Δώμα του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Ο «Μάκης» είναι ένας ξεκαρδιστικός και συνάμα σπαραξικάρδιος μονόλογος. Είναι η μοναξιά ενός ηλικιωμένου ανθρώπου που η οικογένεια του τον έχει ξεχασμένο στο σπίτι να φροντίζει ένα χρυσόψαρο που λέγεται Μάκης. Ο ίδιος νιώθει φοβερά αδικημένος και παραμελημένος από τον γιο και τη νύφη του. Είναι ένας άνθρωπος που έχει καταναλώσει τη ζωή του σε αγώνες με την αριστερά, που έχει περάσει από εξορίες έχοντας χάσει τους φίλους του. Όλη του η ζωή πια είναι όσα λέει στο χρυσόψαρο Μάκη. Το πιστεύω πάρα πολύ αυτό το έργο. Είμαι πολύ σίγουρος για αυτό που πάω να κάνω.

Τι είναι αυτό που θα σας βγάλει στο δρόμο;

Είμαι έξω στους δρόμους. Κάνω τις παρεμβάσεις μου. Δεν χρειάζεται να τις αναφέρω. Νομίζω Ειρήνη πως όσοι είμαστε στους δρόμους γνωριζόμαστε.  Όταν νιώθω πως πρέπει να βάλω και καμιά φωνή θα την βάλω, δεν θα κρυφτώ. Πάντα έχοντας στο μυαλό μου πως είμαι ένας μικρός τροχός στην άμαξα και «έχω και τον νου μου» που λέει κι ο Γιώργος στο «Σπιρτόκουτο».  Το θέμα είναι να ξέρουμε τι θα μας βγάλει στους δρόμους. Εγώ είμαι πολύ θυμωμένος με τον κόσμο, όχι μόνο με τους κυβερνώντες. Θυμώνω με την απάθεια του κόσμου σε πολλά πράγματα. Υπάρχει ευθύνη και δεν θέλω να το πάω στο σλόγκαν ατομική ευθύνη, αλλά πώς να το κάνουμε έχουμε και εμείς λόγο για ό,τι γίνεται. Από το μπουκάλι νερό και το κύπελλο του καφέ που θα πετάξουμε κάτω μέχρι τις ουρές που χώνονται λες και όλοι οι άλλοι είναι αόρατοι που περιμένουν. Μπορεί να φαίνονται απλά αυτά αλλά δεν είναι. Παίζουν τον ρόλο τους που έχουμε φτάσει σε αυτά τα σκατά που ζούμε σήμερα. Ναι θα βγω στους δρόμους, είμαι στους δρόμους και ξέρω και τους λόγους που το κάνω. Εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε το υπόβαθρό για να μας κάτσουν όλοι αυτοί στο κεφάλι μας. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Όταν στη Γερμανία έκαιγαν τα βιβλία και ο κόσμος δεν αντιδρούσε ευθύνη είχε κι ο κόσμος. Και τώρα για ό,τι ζούμε ευθύνη έχουμε όλοι. Από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αλλάξει αυτή η κατάσταση;

Για αρχή να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας. Η επανάσταση δεν θα γίνει γράφοντας γράμματα στο Facebook αλλά μέσα από συλλογικότητες και αγώνες. Να βρεθούμε, να μιλήσουμε, να ανταλλάξουμε γνώμες σε επίπεδο ζωντανό. Να δει ο ένας τον άλλον και να επικοινωνήσουμε με ειλικρίνεια. Όταν βλέπουμε ένα σκατό να μην το λέμε διαμάντι. Όχι, σκατό είναι. Αυτό συμβαίνει και στη δουλειά τη δική μου και στη δουλειά τη δική σου και όπου οι άνθρωποι δεν μιλάνε ειλικρινά αλλά χαϊδεύει ο ένας τα αυτιά του άλλου. Εμένα δεν μου αρέσουν αυτά. Θέλω αλήθεια. Γράφουν κριτικές και κάνουν το σκατό διαμάντι ή το διαμάντι το θάβουν. Γιατί; Να έχουμε τη δύναμη να πούμε την αλήθεια. Την αλήθεια ψάχνω στη ζωή μου και στη δουλειά μου με όποιο κόστος.