Newsroom

Newsroom

Επικίνδυνα παιχνίδια με το ολιγοπώλιο του διαδικτύου

Συγκεντροποίηση, αλγόριθμοι, επιτήρηση και εξάρτηση, κέρδος, προσωπικά δεδομένα και απουσία ελέγχου

code 1076536 960 720

Τα τελευταία χρόνια οι ψηφιακές τεχνολογίες καταλαμβάνουν σταδιακά όλο και πιο κεντρικό ρόλο στην καθημερινότητά μας: κοινωνικότητα, εργασία, ψυχαγωγία, εκπαίδευση. Ολες οι ανθρώπινες δραστηριότητές που βασίζονται στην επικοινωνία και σχεδόν το σύνολο των κοινωνικών συναναστροφών μας αποικίζονται σταδιακά από ψηφιακές συσκευές, υπηρεσίες και δίκτυα τα οποία γίνονται απαραίτητα αλλά και εξαρτησιογόνα βοηθήματα της προσωπικής και επαγγελματικής μας ζωής, καθώς και της δημόσιας έκφρασής μας.

Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης και απορρυθμισμένης οικονομίας που ευνοεί την οικονομική συγκέντρωση και ωθεί τους φορείς της ψηφιακής τεχνολογίας σε όλο και πιο εντατική εκμετάλλευση χρηστών και εργαζομένων με στόχο τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους. Ενα από τα σημαντικότερα επίδικα είναι αν οι ολιγοπωλιακοί φορείς του διαδικτύου θα γίνουν επιτέλους αντικείμενο μιας αποτελεσματικής ρύθμισης με στόχο την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος και την προστασία των χρηστών.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΟΛΙΓΟΠΩΛΙΟ

Το 2016 αποτέλεσε ορόσημο μεταλλαγής του καπιταλισμού καθώς από εκείνη τη χρονιά οι πέντε μεγαλύτερες εταιρείες του πλανήτη με βάση τη χρηματιστηριακή τους αξία έχουν ως βασικό πεδίο δραστηριότητας τις ψηφιακές υπηρεσίες και προϊόντα. Το 2020 η αμύθητη αξία των Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft, όπως φαίνεται στον πίνακα, έχει ξεπεράσει εταιρείες-σύμβολα του βιομηχανικού και χρηματιστικού καπιταλισμού. Οι γίγαντες του διαδικτύου αποτελούν λοιπόν το εμβληματικό ολιγοπώλιο του σύγχρονου, ψηφιακού καπιταλισμού το οποίο εξετάζω κριτικά στο πρόσφατο βιβλίο μου «Το ολιγοπώλιο του διαδικτύου» (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις , 2018).

Ομως πέρα από την οικονομική του δύναμη, το ολιγοπώλιο του διαδικτύου είναι επίσης φορέας πολιτικής εξουσίας μέσω της δυνατότητας που έχει να επηρεάζει την κοινή γνώμη. Το παράδειγμα του Facebook με τους πάνω από δύο δισεκατομμύρια χρήστες είναι χαρακτηριστικό.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ

Τον Απρίλιο του 2018 ο ιδρυτής του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ κατέθετε στο Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών για πάνω από δέκα ώρες σχετικά με τον ρόλο του Facebook στο σκάνδαλο Cambridge Analytica και τον τρόπο με τον οποίο η εταιρεία συλλέγει και εκμεταλλεύεται τεράστιες ποσότητες προσωπικών δεδομένων. Στη συγκεκριμένη υπόθεση το σοκ για την κοινή γνώμη προήλθε από τη συνειδητοποίηση ότι το Facebook μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πολιτικής προπαγάνδας και να επηρεάσει εκλογικά αποτελέσματα.

Ομως κάτι τέτοιο βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τη βασική λειτουργία του: την άσκηση επιρροής στην κοινή γνώμη για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων όσων μπορούν να πληρώσουν γι’ αυτό. Σε αυτήν τη λειτουργία βασίζεται το ιδιαίτερα επιτυχημένο διαφημιστικό μοντέλο του Facebook. Βασικός σκοπός του, αλλά και των άλλων ολιγοπωλιακών παικτών του διαδικτύου, είναι η αύξηση του κέρδους και η μεγιστοποίηση των μερισμάτων που λαμβάνουν οι μέτοχοι και όχι η ικανοποίηση και η προστασία των χρηστών του. Εξού και η ανάγκη όλο και πιο μαζικής εξόρυξης και εκμετάλλευσης ψηφιακών δεδομένων.

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗΣ

Η ομαλή λειτουργία της διαφημιστικής αγοράς στο διαδίκτυο εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα της αντιστοιχίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούν τον όγκο των δεδομένων που συλλέγονται για τις συνήθειες και τα προσωπικά στοιχεία των χρηστών και τα ταξινομούν, προκειμένου να προσδιορίσουν την ποιότητα του προσφερόμενου χώρου διαφήμισης και την τιμή του ώστε στη συνέχεια να εντοπίσουν τις κατάλληλες διαφημίσεις από το απόθεμα.

Ως εκ τούτου οι ψηφιακές τεχνολογίες εντείνουν την καταγραφή συνηθειών και προτιμήσεων των χρηστών και οδηγούν στην ανάδυση αγορών όπου τεράστιες ποσότητες προσωπικών δεδομένων ανταλλάσσονται και πωλούνται αδιάκοπα. Η δύναμη του Facebook βασίζεται στον πλούτο των πληροφοριών που του παρέχουν οι χρήστες εντελώς εθελοντικά. Πράγματι, απαράβατη προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία της ψηφιακής κοινωνικής δικτύωσης είναι η αναπαραγωγή προσωπικών δεδομένων που επιτρέπουν τον άμεσο ή έμμεσο προσδιορισμό ενός φυσικού προσώπου και παρέχουν πληροφορίες για τις προτιμήσεις, τις συνήθειες και τις κοινωνικές του σχέσεις, διευκολύνοντας τους αντίστοιχους συσχετισμούς με άλλους χρήστες. Ταυτόχρονα, όμως, τα δεδομένα αυτά επιτρέπουν στο Facebook να προσφέρει στους διαφημιζόμενους εκλεπτυσμένα εργαλεία διαφημιστικής στόχευσης. Ετσι το σύνολο των χαρακτηριστικών ενός ατόμου πωλείται ως εμπορικό προϊόν από το Facebook.

Προφανώς, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που προκαλεί η διαδικτυακή διαφήμιση είναι ότι διευρύνει συνεχώς τα όρια της ψηφιακής επιτήρησης αλλά και της μαζικής εμπορευματοποίησης των προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο του καπιταλισμού της επιτήρησης.

ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ

Η προβληματική κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω οφείλεται εν πολλοίς στην απορρύθμιση των αγορών και τη συνακόλουθη χρηματιστικοποίηση της οικονομίας τις τελευταίες δεκαετίες. Η ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού επέβαλε την ιδέα ότι το κράτος δεν πρέπει να αναμειγνύεται στην οικονομική δραστηριότητα επιβάλλοντας περιορισμούς και υποχρεώσεις στους οικονομικούς παράγοντες.

Ετσι οι ολιγοπωλιακοί φορείς του διαδικτύου κατάφεραν να περιορίσουν και να ελέγξουν τον ανταγωνισμό μέσω πρακτικών όπως η ανέγερση τεχνολογικών εμποδίων στην είσοδο ανταγωνιστών, η αθέμιτη χρήση της πνευματικής ιδιοκτησίας, η μη διαλειτουργικότητα προϊόντων και υπηρεσιών, η κατάχρηση κυρίαρχης θέσης, η φοροαποφυγή, η συμπαιγνία (καρτέλ), η καταχρηστική συλλογή και εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων κ.λπ.

Είναι λοιπόν καιρός οι πολίτες να συνειδητοποιήσουν το διακύβευμα και να διεκδικήσουν από την πολιτική εξουσία την επιβολή αυστηρότερης ρύθμισης. Το πρόβλημα αφορά τη λειτουργία όχι μόνο της οικονομίας αλλά και της ίδιας της δημοκρατίας. 

* Ο Νίκος Σμυρναίος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας της Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζ

* Περιοδικό Hot Doc #196, Ανιχνεύοντας τη νέα δεκαετία, 12/1/2020

Αποκάλυψη Daily Mail: Παρ’ ολίγον αεροπορική τραγωδία σε πτήση της British Airways από την Αθήνα

ap briths

Αποκάλυψη Daily Mail: Παρ’ ολίγον αεροπορική τραγωδία σε πτήση της British Airways από την Αθήνα

Το αεροσκάφος βρέθηκε σε απόσταση μόλις 1,5 μέτρου από... αδέσποτο drone που πετούσε σε υπερβολικά…

Κολωνός: Σήμερα η απόφαση του δικαστηρίου για τον Μίχο, τον «Μιχάλη» και τη μητέρα της 12χρονης

michos ilias 1

Κολωνός: Σήμερα η απόφαση του δικαστηρίου για τον Μίχο, τον «Μιχάλη» και τη μητέρα της 12χρονης

Οι δικαστές καλούνται να αποφανθούν για την ενοχή ή μη 26 κατηγορουμένων - Συγκεντρώσεις υποστήριξης…