Ενας πρωτοπόρος στην Αναγέννηση

«Αυτοί που επιμένουν να ζωγραφίζουν πρακτικά, χωρίς επιστήμη, μοιάζουν με κυβερνήτες που ταξιδεύουν χωρίς πηδάλιο και χωρίς πυξίδα» Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Το πρότυπο του αναγεννησιακού ανθρώπου, ένας καλλιτέχνης και επιστήμονας με απαράμιλλη περιέργεια και επινοητική φαντασία. Ηταν εκπληκτικός ζωγράφος, τολμηρός μηχανικός, πρωτοπόρος εφευρέτης και αρχιτέκτονας.

Σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης Ελεν Γκάρντνερ, «το εύρος των ενδιαφερόντων του δεν είχε προηγούμενο στην καταγραμμένη ιστορία». Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πίστευε ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να απεικονίζει τον ορατό κόσμο με εξερεύνηση και μελέτη και να τον αποδίδει με ακρίβεια.

«Ολη η γνώση μας έχει τις ρίζες της στην αντίληψή μας» υποστήριζε.

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

Ως αρχιτέκτονας ο Λεονάρντο ντα Βίντσι είχε εκπονήσει αρκετές ολοκληρωμένες πολεοδομικές μελέτες. Είναι πασίγνωστες οι σπουδές του για τον τρούλο του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας στις οποίες βασίστηκε αργότερα για τα σχέδια του καθεδρικού ναού του Μιλάνου.

Τα προσχέδιά του για την ιδανική πόλη θυμίζουν το Plan Voisin (πρόγραμμα γειτονίας) που πρότεινε το 1920 ο Λε Κορμπιζιέ για το Παρίσι. Το 1485 η πυκνοκατοικημένη πόλη του Μιλάνου έπεσε θύμα επιδημίας και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πρότεινε ένα σχέδιο για να τη σώσει από την καταστροφή. «Θα συναντήσεις στις πόλεις πέντε χιλιάδες σπίτια με τριάντα χιλιάδες κατοίκους και η μολυσματική δυσωδία που εκλύεται από κάθε πόρτα αποτελεί την καλύτερη σπορά του πανωλικού θανάτου» είχε γράψει χαρακτηριστικά.

Τα περίπλοκα σχέδιά του για την πόλη μοιάζουν με σκακιέρα αλλά στην πραγματικότητα απεικονίζουν ένα σύστημα καναλιών με τον υδάτινο δρόμο να χρησιμεύει για τη μεταφορά των αγαθών. Το πλάνο που είχε οραματιστεί προέβλεπε διπλούς δρόμους σε δύο επίπεδα. Οι δρόμοι του ανώτερου επιπέδου είχαν υδρορροή για να απομακρύνεται το νερό της βροχής. Οι δρόμοι του κάτω επιπέδου πλένονταν με το νερό του ποταμού και η λάσπη απομακρυνόταν με τσουγκράνες. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι είχε σκεφτεί ότι το πλάτος των δρόμων θα έπρεπε να είναι δύο φορές όσο το ύψος των σπιτιών για να φωτίζονται καλύτερα. Οι μελέτες του είχαν επεξεργαστεί λεπτομέρειες όπως ο εξαερισμός, το φως, το σύστημα αποχέτευσης και οι υγειονομικές εγκαταστάσεις.

Είχε σκοπό να τις συγκεντρώσει όλες σε μια πραγματεία η οποία –κατά το παράδειγμα του Αλμπέρτι και του Φιλαρέτι– θα εντασσόταν στη μεγάλη παράδοση του Βιτρούβιου. Τον Ιούνιο του 1503 σχεδίασε το Μόντε Βερούκα και τα βουνά της Πίζας, τοπιογραφίες με τους λόφους της Φλωρεντίας, μελέτες για συστήματα βολών του πυροβολικού, για οχυρώσεις και τη δυνατότητα διάνοιξης καναλιών στον Αρνο, ενώ ταυτόχρονα χαρτογράφησε την παραθαλάσσια Τοσκάνη και τα περίχωρα της Πίζας.

Επίσης εφάρμοσε τις πλούσιες αρχιτεκτονικές γνώσεις του στον τομέα της κατασκευής οχυρωματικών έργων. Ανέλαβε την κατασκευή οχυρώσεων, προμαχώνων και τάφρων, ενώ ήταν υπεύθυνος για την κατασκευή τειχών και τάφρων γεμάτων νερό όταν βρισκόταν στην υπηρεσία του Λουδοβίκου Σφόρτσα. Εζησε σε μια περίοδο διαρκών και αέναων συγκρούσεων μεταξύ των βασιλείων της τότε Ιταλίας, γεγονός που καθιστούσε την ενασχόληση με τέτοιες εφευρέσεις ενδιαφέρουσα και κερδοφόρα. Μερικές από τις πιο γνωστές πολεμικές μηχανές που σχεδίασε ήταν η γιγάντια βαλλίστρα, ο καταπέλτης, το δρεπανιοφόρο άρμα και το κανόνι τριών καννών.

Ο ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Η τέχνη της μηχανικής γοήτευε πολύ τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Είχε αποκτήσει βαθιά γνώση των μηχανικών στοιχείων της εποχής του, γεγονός που αποδεικνύεται από αναρίθμητες πηγές και σχέδια.

Οι μηχανικές του μελέτες και οι ακριβείς περιγραφές στις λεπτομέρειες είχαν γεννήσει μέσα του την επιθυμία να συντάξει ένα δικό του εγχειρίδιο μηχανικής. Το βαρούλκο, ο μοχλός, ο γερανός και ο κοχλίας έγιναν αντικείμενο έρευνας και παρατήρησης. Επίσης, ανέπτυξε ενδιαφέρουσες σκέψεις για την παραγωγή ενέργειας οι οποίες δεν βασίζονταν στη μυϊκή δύναμη αλλά στον αέρα, στο νερό και στον ατμό.

Η ιδιοφυΐα του ήταν ότι προέβλεψε πολλές από τις εφευρέσεις που ολοκλήρωσαν άλλοι επιστήμονες αρκετούς αιώνες μετά. Είχε ιδέες για το πρώτο αυτοκίνητο, το ποδήλατο, τον οδομετρητή και το διαφορικό σύστημα. Συνέταξε σχέδια για γερανούς που θα επέτρεπαν τη δημιουργία κατασκευών και εξερεύνησε διεξοδικά τις αρχές της κίνησης. Το προσβάσιμο δωμάτιο με καθρέφτες ήταν ένα βοήθημα σχεδίου που επέτρεπε στον Ντα Βίντσι να βλέπει σώματα από όλες τις γωνίες ταυτόχρονα. Αλλη μια σημαντική εφεύρεσή του ήταν το σκάφανδρο (ένας μηχανισμός κατασκευασμένος από δέρμα) για να μπορεί να απολαμβάνει τη θάλασσα που αγαπούσε σε όλη του τη ζωή. Το στοιχείο της πυξίδας για την κατάρτιση και τη μέτρηση αποστάσεων στους ναυτικούς χάρτες αποτέλεσε άλλη μία καινοτομία.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ-ΠΟΥΛΙ

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι συνέταξε το περίφημο χειρόγραφο για την πτήση των πουλιών το 1505. Επίσης, είχε καταγράψει με ακρίβεια τις παρατηρήσεις του για τη μηχανική της πτήσης, την αντίσταση του αέρα, τους ανέμους και τα ρεύματα. Ο θείος του Φραντσέσκο είχε αποκαλύψει πως το μεγάλο όνειρο του ανιψιού του ήταν να σηκωθεί μια μέρα ο άνθρωπος στον αέρα σαν πουλί.

Σύμφωνα με έναν θρύλο ο Λεονάρντο ντα Βίντσι αγόρασε κάποτε περιστέρια από την αγορά και στη συνέχεια τα άφησε ελεύθερα για να παρατηρήσει στην πορεία το πέταγμά τους. Μεταξύ των πολυάριθμων εφευρέσεών του περιλαμβάνεται και μια πτητική μηχανή με ένα ιδιοφυές σύστημα ελέγχου που διέθετε κάθετα και οριζόντια πετάλια, το πρώτο στην ιστορία της αεροναυτικής.

Το λάθος του ήταν ότι σε πρώτη φάση προσπάθησε να μιμηθεί την κίνηση των φτερών των πουλιών. Αργότερα στράφηκε σε σχέδια με σταθερά φτερά, ωστόσο κάποια στιγμή εγκατέλειψε την ιδέα του ανεμόπτερου έπειτα από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες στους λόφους της Τοσκάνης. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Οτο Λίλιενταλ βασίστηκε στα προσχέδιά του και πραγματοποίησε την πρώτη πετυχημένη πτήση με ανεμόπτερο. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επινόησε επίσης ένα πρωτόγονο αλεξίπτωτο με πυραμιδική δομή, τετράγωνη βάση και ύψος επτά μέτρων.

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ

Η παράδοση στην Ανω Ιταλία εκείνη την εποχή περιλάμβανε την κατασκευή μηχανικών ρολογιών τα οποία κοσμούσαν κωδωνοστάσια και δημόσια κτίρια.

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι είχε μελετήσει με κάθε λεπτομέρεια τα ρολόγια της εποχής του καθώς τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η μέτρηση του χρόνου. Συχνά τα αποσυναρμολογούσε για να παρατηρήσει πιο προσεκτικά την κίνηση και τη δυναμική των εξαρτημάτων τους. Το ρολόι-εφεύρεση του Λεονάρντο ντα Βίντσι είχε δύο ξεχωριστούς μηχανισμούς για τα λεπτά και για τις ώρες αλλά και ημερολόγιο για τις φάσεις του φεγγαριού.

Επίσης, το μοντέλο ρολόι-εκκρεμές βασιζόταν στην έρευνα του έργου του σε σχέση με τον χρόνο και στα πολλά σχέδια και σκίτσα που προέρχονταν από αυτήν.

* Περιοδικό Hot Doc #180, «Leonardo Da Vinci», 2/6/2019