Ένα γήπεδο που το λένε Μεντεγίν

Το ποδόσφαιρο στη Λατινική Αμερική είναι κάτι το μοναδικό, «η μοναδική θρησκεία χωρίς άθεους», όπως έλεγε ο αείμνηστος Εδουάρδο Γκαλεάνο. Το όμορφο παιχνίδι, όμως, πέραν του θεάματος και του πάθους που γεννά στα μεγάλα γήπεδα, αποτελεί καθημερινή διέξοδο για δεκάδες χιλιάδες παιδιά. Ανάμεσα στα γιγάντια τσιμεντένια κτήρια, στα ξέφωτα των παραγκουπολέων, στις παρυφές των τροπικών δασών, ξεφυτρώνουν γηπεδάκια που κάθε μέρα στεγάζουν τα όνειρα τους. Μιλώντας απευθείας στην ψυχή τους, το ποδόσφαιρο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό εργαλείο, το όχημα για να να ξεφύγουν από τα ναρκωτικά και τη βία.

Ο φωτογράφος Όσκαρ Καρδόνα Άλβαρες αποφάσισε να ανακαλύψει αυτή τη μαγική δύναμη του ποδοσφαίρου, να την καταγράψει και να την βοηθήσει να εξελιχθεί. Αποφάσισε να τρυπώσει σε όλες τις γειτονιές του Μεντεγίν, ακόμα και σε κείνες που παραμένουν απρόσιτες λόγω των συμμοριών που τις ελέγχουν. Το πρότζεκτ του πήρε το όνομα «Ένα γήπεδο που το λένε Μεντεγίν» και παρότι αρχικά ο σκοπός του ήταν καλλιτεχνικός, στη συνέχεια απέκτησε έντονη κοινωνική διάσταση. Ο Όσκαρ, πέραν των ασπρόμαυρων φωτογραφιών του, δημιούργησε μικρά ντοκιμαντερ, κατέγραψε τα λόγια και τις εμπειρίες των ανθρώπων που χρησιμοποίησαν το ποδόσφαιρο για να αλλάξουν τη ζωή των παιδιών, αλλά και εκείνων που είδαν τη ζωή τους να  αλλάζει μέσω της ασπρόμαυρης θεάς. Κι έπειτα, επέστρεψε στις κοινότητες για να τους δείξει τι καταφέρνουν, να συζητήσει τρόπους βελτίωσης, να συντελέσει στην ανταλλαγή ιδεών και εν τέλει να κάνει τους πάντες να πιστέψουν στη δύναμη του παιχνιδιού.  

Ο Άλβαρες μιλά στο Κουτί της Πανδώρας για όλα εκείνα που συνέβησαν στα ταξίδια του, θυμίζοντας σε όλους πως υπάρχει ακόμα κάτι που δεν έχει χαθεί…

Πώς αποφάσισες να ξεκινήσεις αυτό το πρότζεκτ;

«Δουλεύω για περισσότερα από δέκα χρόνια στον κόσμο του ποδοσφαίρου και πάντα προβληματιζόμουν για το πώς μπορώ να βοηθήσω τις κοινότητες μέσω της δουλειάς μου ως καλλιτέχνης. Οπότε αποφάσισα να αναπτύξω ένα πρότζεκτ που, μέσω της τέχνης, να επιτρέψει την προβολή των κοινωνικών έργων που γίνονται στις κοινότητες της πόλης μου, του Μεντεγίν και μέσω αυτών οι άνθρωποι μπορούν να βελτιώσουν τις ζωές τους».

Γιατί ασπρόμαυρο;

«Είναι μια απόφαση που έχει να κάνει με το κόνσεπτ. Το ασπρόμαυρο, όπως και το ποδόσφαιρο, μας επιτρέπει να είμαστε όλοι ίσοι. Αφαιρώντας τα χρώματα από την εικόνα, εκείνη δεν έχει να κάνει με τους πράσινους, τους κόκκινους, τους κίτρινους ή τους μπλε. Εδώ όλα αφορούν το παιχνίδι, μας επιτρέπουν να ενωθούμε ως ανθρώπινα είδη και να μοιραστούμε τριγύρω από μια μπάλα».

Στην αρχή ξεκίνησε ως φωτογραφικό πρότζεκτ, όμως στη συνέχεια εξελίχθηκε. Πώς έγινε αυτό;

«Αρχικά ήταν ένα πρότζεκτ καλλιτεχνικό. Αλλά όταν ξεκίνησα να επισκέπτομαι τις κοινότητες και να καταλαβαίνω την δύναμη του ποδοσφαίρου ως προς την αλλαγή στους ανθρώπους, κατάλαβα πως το έργο μου μπορεί να φτιάξει γέφυρες και να γκρεμίσει τα σύνορα που υπάρχουν στη φαντασία μας. Μέσω του έργου αυτού αισθάνθηκα την ικανοποίηση ότι έδωσα φωνή σε ανθρώπους που πάντα ήταν ανώνυμοι, οι οποίοι αποτελούν τους μεγάλους ήρωες για τις γειτονιές και τις μικρές κοινότητες που δραστηριοποιούνται. Δείχνοντας τις ιστορίες τους, μιλώντας για τη δουλειά τους, κατάφερα να φέρω στο προσκήνιο τόσους πολλούς ανθρώπους που επέδειξαν αξιοσημείωτη γενναιότητα και σήμερα χτίζουν μια καλύτερη κοινωνία».

Τι σημαίνει το ποδόσφαιρο για τον λαό του Μεντεγίν και της Κολομβίας γενικά;

«Το Μεντεγίν ήταν μια πόλη παραδομένη στη βία για πολλά χρόνια. Έζησε πολλές δύσκολες στιγμές, αλλά το ποδόσφαιρο μάς επέτρεψε να βρούμε τον ελεύθερο χώρο που αναζητούσαμε για την συνύπαρξη και τη δημιουργία ενός κοινωνικού ιστού. Το άθλημα αυτό κατάφερε να σώσει πολλούς νέους από τον πόλεμο, επέτρεψε σε πολλές οικογένειες να προχωρήσουν μπροστά, κατάφερε να χτίσει δομές ζωής και πάνω απ’ όλα, κατάφερε να δώσει χαρά σε όλον τον κόσμο που αντιστέκεται στην παράδοση περισσότερων παιδιών στη βία. Στο Μεντεγίν ο τρόπος που ζούμε το ποδόσφαιρο είναι μοναδικός.  Παίζουμε παντού. Στις ταράτσες των σπιτιών, στον δρόμο, στα σχολεία και κυρίως στα γηπεδάκια, τους ιερούς χώρους που κατασκευάζονται στις γειτονιές της πόλης από την κοινότητα, για την διασκέδαση των ανθρώπων της. Το ποδόσφαιρο για το Μεντεγίν και την Κολομβία είναι πάθος. Τα σημεία αναφοράς μας ως κοινωνία είναι, στην πλειοψηφία τους, ποδοσφαιριστές. Ένα πάθος που βιώνουμε όταν παίζουν οι ομάδες μας, όταν παίζει η Εθνική μας, αλλά περισσότερο από ποτέ όταν παίζουμε εμείς στις γειτονιές, με τους ανθρώπους μας, τους φίλους, την οικογένειά μας».

Αντιμετώπισες κινδύνους κατά τη διάρκεια του πρότζεκτ;

«Αν και το Μεντεγίν έχει ξεπεράσει τη βία των 80s και των 90s, της εποχής των εμπόρων ναρκωτικών, σήμερα συνεχίζουν να υπάρχουν δύσκολες καταστάσεις. Ευτυχώς το ποδόσφαιρο λειτούργησε σαν ασπίδα προστασίας όπου πήγα. Οι κοινότητες ήταν πάντα χαρούμενες με τις επισκέψεις μου και μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους μαζί μου. Στην πραγματικότητα, βρέθηκα σε κάποιες από τις πιο επικίνδυνες γειτονιές της πόλης, αλλά το φοβερό ήταν πως ακόμα και άνθρωποι που ανήκαν σε συμμορίες, με ευχαρίστησαν που ανέδειξα τις θετικές πρωτοβουλίες της περιοχής τους. Αν φοβόμουν; Ναι, αλλά αγνοείς τον φόβο όταν σου δίνεται η ευκαιρία να βρεθείς σε μέρη που δεν περίμενες ποτέ και να γνωρίζεις κόσμο σαν κι εσένα, που έχει όνειρα και δημιουργεί τόσο όμορφες πρωτοβουλίες, οι οποίες σε κάνουν να καταλάβεις πως οι άνθρωποι είναι το ίδιο όπου κι αν είσαι. Το μόνο που αλλάζει είναι ότι κάποιοι από εμάς είχαμε καλύτερες ευκαιρίες από τους άλλους».

Μπορείς να ξεχωρίσεις κάποια ιστορία αλληλεγγύης από τα ταξίδια σου;

«Το ποδόσφαιρο είναι αλληλεγγύη, είναι ενότητα, είναι τρόπος επικοινωνίας. Όλες τις πρωτοβουλίες ή ιστορίες που έμαθα από αυτό το ταξίδι, πρέπει να τις δούμε υπό το πρίσμα της βοήθειας στην κοινότητα. Στη γειτονιά Ελ Προγρεσάρ, σε μία από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της πόλης, υπάρχει μια πρωτοβουλία με το όνομα Έπικ Φούτμπολ Κλουμπ. Δημιουργήθηκε από μια γυναίκα, η οποία προπονεί πάνω από 250 παιδιά κι εφήβους, με στόχο να τους κρατήσει μακριά από τις συμμορίες και τα ναρκωτικά. Μέσω του ποδοσφαίρου τους βοηθά να χτίσουν ένα μέλλον, δημιουργώντας ένα επιχειρηματικό πρότζεκτ βιώσιμο, που ανταποκρίνεται στη γειτονιά».

Ποια ήταν η πιο δυνατή στιγμή του πρότζεκτ;

«Νομίζω πως αφού τελείωσε το ταξίδι, άλλαξε η ζωή μου. Πάντα έλεγα ότι υπάρχει ένα βραβείο πριν ξεκινήσεις το πρότζεκτ κι ένα νέο αφού το τελειώσεις. Το ότι γνώρισα την πόλη μου, το ότι συνάντησα τόσο πολλούς ανθρώπους, οι ιστορίες τους, η επιθυμία να προχωρήσουν μπροστά παρά τις δυσκολίες και να το κάνουν μέσω ενός αθλήματος που μας αρέσει τόσο πολύ, είναι μια απίθανη εμπειρία, η οποία σε αλλάζει. Πιστεύω ότι κάθε μέρος έχει την ανάμνησή του. Κάθε ιστορία, κάθε πρόσωπο, κάθε γκολ, κάθε γηπεδάκι, κάθε χρώμα, κάθε μυρωδιά, κάθε εμπειρία. Γι’ αυτό η πιο δυνατή ανάμνηση είναι το πρότζεκτ στο σύνολό του».

Επέστρεψες στα μέρη που επισκέφτηκες, για να δείξεις στον κόσμο τη δουλειά σου…

«Συνήθως οι καλλιτέχνες ή οι δημοσιογράφοι όταν πηγαίνουμε σε ένα μέρος, δεν επιστρέφουμε. Εγώ ήθελα να γυρίσω στις κοινότητες για να τους δείξω το έργο, αλλά πάνω απ’ όλα με την ιδέα να τους βοηθήσω για να βελτιώσουν τα πρότζεκτ τους. Τώρα έχω φίλους σε κάθε γειτονιά της πόλης, ο κύκλος των φίλων μου μεγαλώνει όλο και περισσότερο με αυτό το έργο. Πολλοί μου γράφουν ακόμα και με προσκαλούν στις γειτονιές τους, σε άλλες πόλεις, ή ακόμα και σε άλλες χώρες. Νομίζω ότι το “Ένα γήπεδο που το λένε Μεντεγίν” μπορεί κάποια στιγμή να γίνει “Ένα γήπεδο που το λένε κόσμο”. Οι δεσμοί που δημιουργεί το ποδόσφαιρο είναι τρομερά δυνατοί και οι φιλίες μένουν για μια ζωή».

Πόσο σημαντικό είναι το ποδόσφαιρο στον δρόμο για τα παιδιά; Νομίζω ότι αυτούς τους μήνες της πανδημίας η στέρηση της καθημερινής αυτής δραστηριότητας κάνει τις ζωές τους ακόμα πιο δύσκολες…

«Οι ζωές όλων έχουν αλλάξει. Το να μην μπορεί να παιχτεί ποδόσφαιρο στους δρόμους ή στα γηπεδάκια της κάθε γειτονιάς είναι πολύ δύσκολο για όλους. Για εμένα γιατί δεν μπορούσα να βγάλω φωτογραφίες και να αλληλεπιδράσω με τους ανθρώπους. Είναι κάτι που με λυπεί, αλλά παράλληλα με παρακινεί για να σκεφτώ πολύ το πώς μπορούμε να κάνουμε αυτό το πρότζεκτ μεγαλύτερο και καλύτερο. Σίγουρα όταν μπορέσουμε θα βγούμε έξω, θα συγκινηθούμε περισσότερο και θα γίνουμε πιο αλληλέγγυοι. Το ποδόσφαιρο θα κάνει πιο ισχυρούς τους δεσμούς της φιλίας. Όποτε είναι εφικτό, θα ξεκινήσουμε ένα ταξίδι σε όλη την Κολομβία και θα κάνουμε το “Ένα γήπεδο που το λένε Κολομβία”. Είναι ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο, αλλά είμαι σίγουρος ότι θα έχει πολύ μεγάλη επίδραση και δυναμική για να βοηθήσει χιλιάδες ανθρώπους σε όλη τη χώρα, που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, αλλά συνεχίζουν να ονειρεύονται με μια μπάλα ποδοσφαίρου.

Τι είναι τελικά για σένα το ποδόσφαιρο;

«Για μένα το ποδόσφαιρο είναι το συναίσθημα ενός λαού. Είναι πάθος που δεν σβήνει, μια πολιτιστική εκδήλωση που ξεπερνά τον αθλητισμό. Είναι κάτι που με κάνει ευτυχισμένο, με βοηθάει να ονειρεύομαι ότι μπορώ να βοηθήσω εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο».