Ένα Αρχιπέλαγος γεμάτο Ειρωνείες

Η έννοια της ειρωνείας αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης για αρκετούς φιλολόγους και φιλοσόφους, οι οποίοι προσπάθησαν να την ταξινομήσουν και να την ορίσουν, ώστε να γίνει όσο το δυνατόν πιο κατανοητή. Καθώς ως γνωστόν, ο δυτικός στοχασμός αλλά και η δυτική νοοτροπία, γενικότερα, αδυνατεί να εξηγήσει, να ερμηνεύσει ή ακόμη να κατανοήσει ένα φαινόμενο, μια έννοια, μια κατάσταση, εάν πρώτα δεν υπάρχει ένας ορισμός. Η ειρωνεία είναι μια εύθραυστη, άπιαστη, αταξινόμητη, πολλές φορές ανείδωτη… σχεδόν μεταφυσική έννοια.  

Τα είδη της ειρωνείας λοιπόν, όπως προσπάθησαν να τα εξηγήσουν πολλοί μελετητές, χωρίζονται ως εξής. Αρχικά, υπάρχει η κλασική ειρωνεία. Καθιερώθηκε από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι τους ρήτορες του μεσαίωνα και χαρακτήριζε ανθρώπους ανειλικρινείς. Ανθρώπους που προσποιούνταν πως ήταν λιγότερο έξυπνοι, από όσο ήταν στην πραγματικότητα, ώστε να θριαμβεύουν σε επιχειρηματολογία, αναδεικνύοντας έτσι την αλαζονεία, την μεγαλομανία και την αυθαίρετη κομπορρημοσύνη τους. Μια ακόμη μορφή ειρωνείας είναι η ρομαντική. Τον όρο μπορεί να τον εισήγαγε ο Friedrich Schlegel (1772 –1829), αλλά συναντάται και σε άλλους Γερμανούς ποιητές, συγγραφείς και λογοτέχνες του 18ου αιώνα. Αυτή η μορφή ειρωνείας περιγράφει έναν δραματικό και αφηγηματικό τρόπο γραφής, όπου δημιουργείται μια ψευδαίσθηση αναπαράστασης της πραγματικότητας από τον συγγραφέα, έτσι ώστε αργότερα να αποκαλυφθεί, ότι εσκεμμένα διαμορφώθηκε η αυθαίρετη χειραγώγηση των χαρακτήρων, των πράξεων και των καταστάσεων. Έπειτα είναι η κοσμική, η οποία φαίνεται καθαρά στον Hegel και την «γενική ειρωνεία του κόσμου» ή την «ειρωνεία της μοίρας». Αφορά μια αντίθεση ή μια αντιπαράθεση ή μια αντίφαση του απόλυτου με το σχετικό, του γενικού με το ατομικό, τόσο σε οντολογικό όσο και μεταφυσικό επίπεδο. Ακόμη έχουμε τη λεκτική ειρωνεία, που δείχνει την αντίφαση ανάμεσα στο εκφραζόμενο και το προσδιοριζόμενο νόημα μιας δήλωσης. Επιπλέον, υπάρχει η καταστασιακή ειρωνεία, η οποία περιγράφει την ανομοιότητα ανάμεσα στην πρόθεση και το αποτέλεσμα. Φυσικά … σε αυτή τη μεγάλη προσπάθεια ταξινόμησης υπάρχει ο σαρκασμός, η ασταθής και η σταθερή ειρωνεία, η δομική ειρωνεία κλπ.   

Η πιο γνωστή όμως μορφή ειρωνείας είναι … η τραγική ειρωνεία. Είναι θεατρικός χαρακτηρισμός της σπουδαιότερης τέχνης που δημιούργησαν οι αρχαίοι Αθηναίοι … της δραματικής τέχνης. Αυτού του είδους η ειρωνεία αναφέρεται στην κατάσταση, όπου το κοινό ή οι θεατές μιας θεατρικής πράξης μοιράζονται με τον συγγραφέα τη γνώση και την αλήθεια, την οποία βέβαια αγνοεί ο ήρωας. Πέρα λοιπόν από την απλή μορφή της, κατά την οποία δηλώνεται μια υπονόμευση της αλήθειας μέσα στο πλαίσιο που εμφανίζεται, όχι μόνο στην τραγική ειρωνεία αλλά και στα άλλα είδη, το φορτίο που φέρει στο τέλος η αποκάλυψή της, άλλες φορές εξιλεώνει και άλλες φορές απογοητεύει. Είναι μια συνεχής πάλη ανάμεσα στα φαινόμενα και την πραγματικότητα, την οποία βιώνοντάς την, νιώθοντάς την και αναστοχάζοντας, μπορεί κανείς να υπομείνει, είτε κατά τη διάρκεια είτε όταν αντικρίσει τα αποτελέσματά της. Στο δημόσιο λόγο φυσικά ισχύει το ίδιο, αλλά εκεί, όταν συναντά μια άλλη ίσως πιο γνώριμη ειρωνεία στη φιλοσοφία …  την Σωκρατική ειρωνεία, τα πράγματα αλλάζουν λόγω κυρίως μιας σωκρατικής θα λέγαμε αντίφρασης (ή έντονο σαρκασμό). Είναι εκείνο το μικρό σημείο, με ένταση όμως πυρηνική, που από την νηνεμία της ειρωνείας περνάμε αστραπιαία στην καταιγίδα της κυριολεξίας και της απολυτότητας εκείνης της παγερής αλήθειας. Μια αλήθεια τόσο εκκωφαντική και απόλυτη, όσο άρρητη και ανείπωτη, όμοια με εκείνη του θανάτου.

Είναι μια διδασκαλία, που την ενστάλαξαν τα λόγια, οι ημέρες και το τέλος του μεγάλου Αθηναίου φιλοσόφου. Ο Σωκράτης ήταν η ενσάρκωση όλων των μορφών της ειρωνείας, ήταν η ίδια η ειρωνεία της πόλης. Ήταν μια καθολική φύσει και θέσει ενσωμάτωση όλων εκείνων των θετικών και αρνητικών, που βίωσε η αρχαία Αθήνα μέσα στο χρόνο από την ακμή μέχρι την παρακμή της. Ο Σωκράτης μια ζωή ειρωνευόταν και περιέπαιζε τους συμπολίτες του και ήξερε ότι με αυτόν τον τρόπο φανερώνεται η αλήθεια, η οποία ποτέ δεν μπορεί να νικηθεί στο πλαίσιο οποιουδήποτε ελέγχου. Η ειρωνεία ήταν το όπλο, το όργανο και το εργαλείο, ώστε η αλήθεια να θριαμβεύσει. Όταν όμως βρίσκεται όχι μπροστά στο θάνατο αλλά στους δικαστές του, παύει κάθε επίκληση στην ειρωνεία. Κυριολεκτεί και αρθρώνει την αλήθεια με την απολυτότητα, που αναφέρθηκε πιο πάνω.

Ο Σωκράτης είναι αυτός που ευεργέτησε την πόλη, ώ υμνητή των βασανιστών της Χούντας, Λενή. Θα έπρεπε να γνωρίζουν οι «εξαπατηθέντες», ότι παρόλο που ζούμε μέσα σε ένα Αρχιπέλαγος γεμάτο Ειρωνείες, ποτέ και κανένας δεν θα ενσαρκώσει το πνεύμα της κοινωνίας καλύτερα παρά μόνο ο ίδιος ο λαός. Όσο ορισμένοι θεωρούν ακόμη ότι μπορούν ή έχουν το χρόνο να ελπίζουν, ότι θα υπάρξουν καινούργιοι «μεσσίες» ή ένας Σωκράτης, που θα πάρει πάνω του όλες της αμαρτίες της πόλης τότε πλανώνται πλάνην οικτράν.

Όσο υπάρχουν πολίτες με τέτοιας ποιότητας σκέψεις και προσωπικές δήθεν ιδεολογίες, θα πρέπει να γνωρίζουν, ότι ψάχνοντας μεσσίες της ευκολίας, το μόνο που θα καταφέρουν είναι να απελευθερώνουν μέσα στην κοινωνία ακροδεξιούς μισάνθρωπους και αναξιοπρεπείς αναίσχυντους φαρισαίους, που θα λερώνουν όλα τα δημιουργήματα του λαού. Θα απελευθερώνουν ολόκληρη την κρυμμένη μετριότητα και φαιδρότητα και τότε η ειρωνεία δεν θα είναι μια δημιουργική αντίφαση ή ένας αγώνας για τη φανέρωση της αλήθειας, ούτε η μαγιά για μια αναγέννηση και αναδημιουργία. Θα πάρει τη μορφή ενός σφαγίου, όπου όλοι μαζί θα τραυλίζουμε, «Ιδέ ο Άνθρωπος», μέσα σε ένα άλλο αρχιπέλαγος, όχι πια ειρωνείας αλλά παράνοιας, με αλλόκοτες φαιδρότητες να βιάζουν κάθε λογική συνύπαρξης. 

ΥΓ. Η πρώτη φορά που αισθάνθηκα υπερήφανος ως Έλληνας ήταν τη νύχτα του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου 2015. Από την ειρωνεία των προηγούμενων ημερών το 62% του ελληνικού λαού εκείνη τη νύχτα έδειξε να κυριολεκτεί. Η δεύτερη στιγμή υπερηφάνειας ήταν πριν λίγες μέρες για το λαό, που βγήκε στο δρόμο να τιμήσει τον Παύλο Φύσσα, με τα μαζικά, αντιφασιστικά συλλαλητήρια σε όλη τη χώρα αλλά και τον κόσμο, που συγκεντρώθηκε να τιμήσει τη μνήμη του Ζακ Κωστόπουλου. Ουσιαστικοί άνθρωποι δηλαδή που ήταν ή ήθελαν να είναι εκεί.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr