Εγκυμοσύνη, εκτρώσεις και προφυλάξεις

Είναι γνωστό ότι οι περισσότερες ανεπιθύμητες κυήσεις συμβαίνουν σε νεαρή ηλικία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η σεξουαλικότητα των νέων είναι μεγαλύτερη, με συχνότερες επαφές. Επίσης, όσο πιο άπειρο είναι το ζευγάρι τόσο πιο εύκολα μπορεί να συμβούν λάθη στη χρήση των αντισυλληπτικών μεθόδων.

Τέλος, η επικίνδυνη και παρορμητική σεξουαλική συμπεριφορά σε συνδυασμό με την αίσθηση του «άτρωτου» οδηγούν ευκολότερα και συχνότερα σε δυσάρεστες καταστάσεις. Ολα τα παραπάνω συνδυάζονται στην περίοδο της εφηβείας. Σύμφωνα με μελέτες, το αποτέλεσμα είναι περίπου μία στις δέκα έφηβες να έχει τουλάχιστον μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη μέχρι την ενηλικίωση. Μάλιστα έχουμε περιστατικά κυήσεων σε πολύ μικρές ηλικίες, ακόμη και σε παιδιά 12-13 ετών! Η αύξηση της σεξουαλικότητας των εφήβων ενισχύεται σήμερα από τις σύγχρονες συνθήκες.

Η αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου μπορεί να είναι μια από τις βασικές αιτίες για την επαφή και την εξοικείωση του εφήβου με το σεξ. Ακόμη και τα πρότυπα που προβάλλονται στην τηλεόραση δίνουν ερεθίσματα στους εφήβους και ενισχύουν το ενδιαφέρον τους για τη σεξουαλικότητά τους.

Υπολογίζεται ότι κάθε έφηβος που παρακολουθεί τηλεόραση για λίγες ώρες την ημέρα σε βάθος ενός έτους έχει εκτεθεί σε μερικές χιλιάδες σεξουαλικά ερεθίσματα. Γενικότερα ο έφηβος έχει πολύ μεγαλύτερη εξοικείωση με το σεξ και αυτό καταλήγει σε αύξηση της θέλησής του να δοκιμάσει και να εφαρμόσει όσα πλέον θεωρεί ότι πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς του. Ολα τα παραπάνω συνδυάζονται με το γεγονός ότι η ενημέρωση για θέματα προστασίας από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα αλλά και αντισύλληψης είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων αποτελεί πολύ σοβαρό αντικείμενο που πρέπει να διδάσκεται από ειδικούς. Η εμπειρία από την επαφή και τη συνομιλία με εφήβους δείχνει ότι σήμερα οι έφηβοι αναζητούν πληροφορίες για το σεξ. Η ερωτική επαφή είναι θέμα που τους ενδιαφέρει, αλλά πιστεύουν ότι οι πληροφορίες δεν είναι αρκετές. Ο βασικότερος φορέας ενημέρωσης θα έπρεπε να είναι οι γονείς.

Ομως πολλές φορές οι γονείς δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτό τον ρόλο, καθώς δεν έχουν ή δεν αφιερώνουν τον απαιτούμενο χρόνο στα παιδιά ή δεν έχουν οι ίδιοι τις απαιτούμενες γνώσεις για να το κάνουν. Επίσης, πολλοί από αυτούς έρχονται σε αμήχανη θέση ή πιστεύουν ότι δεν είναι μέρος του «ρόλου» τους ως γονέων. Τέλος, υπάρχουν και οι γονείς που ατυχώς έχουν την ψευδαίσθηση ότι όσο αποφεύγουν τέτοιες συζητήσεις τόσο πιο αγνό θα παραμείνει το παιδί τους, σε μια εποχή που το διαδίκτυο βρίσκεται στο κινητό τηλέφωνο που κρατά στην παλάμη του το κάθε παιδί. Επίσης σημαντικότατος φορέας για θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι το σχολείο. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες πολλών, οι έφηβοι αναφέρουν ότι η πληροφόρηση που παίρνουν από το σχολείο είναι σαφέστατα ανεπαρκής. Αυτό το κενό προσπαθούμε να καλύψουμε στο Κέντρο Παιδικής και Εφηβικής Γυναικολογίας Healthy Lady, με δωρεάν εθελοντική προσφορά έργου από μέρους μας και ομιλίες ενημέρωσης σε σχολεία και δήμους.

Είναι όμως πραγματικά απογοητευτικό το γεγονός ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτές τις προσπάθειες είναι ο ίδιος ο σύλλογος γονέων των σχολείων, θέλοντας να κρύψει το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι έφηβες που επιλέγουν να συνεχίσουν την εγκυμοσύνη φτάνουν σε χαμηλότερο επίπεδο μόρφωσης από τις συνομήλικές τους που δεν είχαν εγκυμοσύνη, λόγω πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου ή διακοπής των σπουδών τους. Αυτό έχει αποτέλεσμα να βρίσκουν δυσκολότερα δουλειά, με χαμηλότερες απολαβές και τελικά να έχουν χαμηλότερο επίπεδο διαβίωσης.

Δεύτερο πρόβλημα είναι ότι η κύηση στην εφηβεία αποτελεί κύηση υψηλού κινδύνου. Η ανωριμότητα του σώματος που ακόμη αναπτύσσεται, οι ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες στην εφηβεία αλλά και η αστάθεια στην ψυχολογία δημιουργούν ένα υπόβαθρο που αυξάνει την επικινδυνότητα της εγκυμοσύνης για ιατρικές επιπλοκές. Πράγματι, η κύηση στην εφηβεία μπορεί να προκαλέσει αυξημένη αρτηριακή πίεση, πρόωρο τοκετό, αυξημένη πιθανότητα για καισαρική τομή και πολλά άλλα. Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι είναι φυσικό οι περισσότερες από αυτές τις εγκυμοσύνες να καταλήγουν σε διακοπή.

Οταν αποφασίζεται μια έκτρωση, τότε είναι βασική ανάγκη να εξασφαλίσουμε τις κατάλληλες συνθήκες. Ο νόμος προβλέπει ότι η διακοπή εγκυμοσύνης σε ανήλικη πρέπει να γίνεται με τη συγκατάθεση ενός τουλάχιστον από τους δύο γονείς. Η διακοπή λόγω επιθυμίας (όταν δηλαδή δεν υπάρχουν ιατρικοί λόγοι υγείας) μπορεί να γίνει μέχρι τη 12η εβδομάδα κύησης, δηλαδή στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Σημαντικότατο είναι το γεγονός ότι πρέπει να γίνεται σε οργανωμένο μαιευτήριο και με τη βοήθεια έμπειρου γυναικολόγου. Η πιο συχνή ερώτηση που βασανίζει τις έφηβες σχετικά με τις εκτρώσεις αφορά την πιθανότητα να αντιμετωπίσουν προβλήματα γονιμότητας στο μέλλον και αν αργότερα θα μπορούν να αποκτήσουν παιδιά.

Η απάντηση είναι ότι με τις κατάλληλες συνθήκες και με την απαιτούμενη προσοχή στα χέρια ενός έμπειρου παιδογυναικολόγου η διακοπή της εγκυμοσύνης είναι ασφαλής επέμβαση. Σε περίπτωση όμως που δεν είναι έμπειρος ο γιατρός ή δεν τηρηθούν οι κανόνες ασφαλείας, τότε μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα που μπορεί να είναι ακόμη και σοβαρά. Ο γυναικολόγος οφείλει να διασφαλίσει τη γυναικολογική υγεία της εγκύου και να την προστατέψει με τους κατάλληλους χειρισμούς, φάρμακα και οδηγίες. Καθώς όμως η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση, ο τρόπος για να μειώσουμε τις εκτρώσεις είναι η συστηματική ενημέρωση για τη σωστή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των εφήβων, με πληροφορίες σχετικά με τη σωστή χρήση ασφαλών αντισυλληπτικών μεθόδων. Πολλά έχουν γραφεί και ακουστεί κατά καιρούς σχετικά με θέματα αντισύλληψης. Υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σχετικά με τις μεθόδους αντισύλληψης, ώστε να ενημερωθούν σωστά οι επαγγελματίες υγείας για τις ενδείξεις και αντενδείξεις τής κάθε μεθόδου αλλά και να διαδοθούν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη χρήση τους. Ετσι είμαστε σήμερα σε θέση να πούμε ότι ο γυναικολόγος μπορεί να βρει την κατάλληλη μέθοδο αντισύλληψης για την κάθε γυναίκα ξεχωριστά, ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές της.

Οι κύριες κατηγορίες αντισυλληπτικών μεθόδων είναι οι φυσικές, οι μέθοδοι φραγμού και οι ορμονικές μέθοδοι. Οι φυσικές μέθοδοι αντισύλληψης, όπως η περιοδική αποχή (όταν τα ζευγάρια προσπαθούν να αποφύγουν τη σεξουαλική επαφή κατά τη διάρκεια των γόνιμων ημερών) και η διακεκομμένη συνουσία (η απόσυρση του πέους από τον κόλπο πριν από την εκσπερμάτιση), είναι από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες μεθόδους, αλλά δυστυχώς με φτωχά αποτελέσματα και μεγάλα ποσοστά αποτυχίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι παρουσιάζουν πολλά προβλήματα στην εφαρμογή, όπως σε περιπτώσεις που έχουμε γυναίκες με ασταθή κύκλο ή λόγω της απελευθέρωσης προσπερματικών υγρών. Οσον αφορά τις μεθόδους φραγμού, κύριος εκπρόσωπος είναι το γνωστό αντρικό προφυλακτικό. Αν και πρωταρχικός σκοπός είναι η αποφυγή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε και την προστασία από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η χρήση του αντρικού προφυλακτικού, ανεξαρτήτως οποιασδήποτε άλλης αντισυλληπτικής μεθόδου, προλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό τη μετάδοση αυτών των ασθενειών.

Ομως οι πιθανότητες αποτυχίας του προφυλακτικού είναι υψηλές λόγω φθοράς ή λάθος χρήσης του. Στην πραγματικότητα η πιθανότητα αποτυχίας του προφυλακτικού είναι περίπου 8%, ενώ μελέτες αναφέρουν ότι η χρήση από εφήβους έχει ποσοστό αποτυχίας που αγγίζει περίπου το 25%. Το σπιράλ φαίνεται να είναι η πλέον αξιόπιστη λύση με την καλύτερη αποτελεσματικότητα. Μύθοι του παρελθόντος που ήθελαν το σπιράλ να μην είναι κατάλληλο για τις έφηβες έχουν καταρριφθεί και πολλές μεγάλες επιστημονικές ενώσεις υποστηρίζουν ότι το σπιράλ είναι η καλύτερη λύση αντισύλληψης για τις έφηβες. Πλεονεκτήματα της χρήσης των σπιράλ θεωρούνται η μακροχρόνια αντισυλληπτική τους δράση (για πέντε χρόνια) και το γεγονός ότι η γυναίκα δεν χρειάζεται να θυμάται και να σκέφτεται καθημερινά την αντισυλληπτική της προστασία. Τοποθετείται εύκολα στο πλαίσιο του ιατρείου, με τοπική αναισθησία. Τα αντισυλληπτικά δισκία αποτελούν την παλαιότερη και πλέον δημοφιλή μορφή ορμονικής αντισύλληψης. Καθώς χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια έχουν μελετηθεί αρκετά και παγκόσμιου κύρους επιστημονικές έρευνες σε εκατομμύρια γυναίκες έχουν αποδείξει την ασφάλειά τους.

Εκτός της αντισύλληψης εμφανίζουν και μια σειρά από άλλα πλεονεκτήματα, όπως ρύθμιση του άστατου κύκλου, βελτίωση ακμής και ανεπιθύμητης τριχοφυΐας, μείωση πόνου περιόδου, μείωση ποσότητας αίματος και άλλα. Τα πολλαπλά πλεονεκτήματα των αντισυλληπτικών, όπως αποδεικνύονται από έγκυρες επιστημονικές μελέτες, καταρρίπτουν μύθους και αφορισμούς του χθες, κάνοντας τα αντισυλληπτικά χάπια χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση πολλών προβλημάτων της γυναίκας. Πρέπει να σημειώσουμε ότι το χάπι της επόμενης ημέρας είναι μια «πυροσβεστική» μέθοδος που πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο όταν η τακτική μέθοδος αντισύλληψης αποτύχει (π.χ. σπάσιμο προφυλακτικού). Η σωστή ενημέρωση θα βοηθήσει να σταματήσει η κατάχρηση του συγκεκριμένου χαπιού, καθώς πολλές έφηβες το αντιμετωπίζουν ως μόνιμη μέθοδο.

Υπάρχουν πολλές έφηβες που λαμβάνουν τέτοιο χάπι ύστερα από κάθε επαφή, ακόμη και πολλές φορές μέσα στον ίδιο μήνα. Με βάση όλα τα παραπάνω είναι σαφές ότι το πρόβλημα των ανεπιθύμητων κυήσεων είναι εξαιρετικά σημαντικό, αφού βάζει σε δοκιμασία τόσο τον ψυχισμό όσο και τη γυναικολογική υγεία των εφήβων. Η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί σωστό σχεδιασμό, προσεκτική προσέγγιση από ειδικούς παιδογυναικολόγους και άλλους λειτουργούς υγείας. Η ρίζα του προβλήματος είναι η ανεξέλεγκτη ροή ερεθισμάτων στις μικρές ηλικίες σε συνδυασμό με την έλλειψη σωστής επιστημονικής πληροφόρησης που θα θωράκιζε τα παιδιά.

Σήμερα υπάρχουν πολλές αξιόπιστες και σύγχρονες επιλογές αντισύλληψης για την αποφυγή των εκτρώσεων. Η γυναίκα με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του γυναικολόγου μπορεί να επιλέξει μέσα από μια μεγάλη γκάμα εναλλακτικών λύσεων, ανάλογα με τις ανάγκες, τις προτιμήσεις και τις ιδιαιτερότητές της. Σε περίπτωση που υπάρξει ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, η πολιτεία έχει την ευθύνη να υποστηρίξει τις νέες κοπέλες ώστε να μπορέσουν να κρατήσουν την εγκυμοσύνη.

Αν όμως η νεαρή κοπέλα αποφασίσει να διακόψει την εγκυμοσύνη, η έκτρωση πρέπει να γίνεται από έμπειρο παιδογυναικολόγο, με όλους τους κανόνες ασφάλειας και με ιδιαίτερη προσοχή. Ο ιατρός οφείλει και μπορεί να βοηθήσει και να προτείνει ιδέες και λύσεις ώστε η απόλαυση του έρωτα να γίνεται με ασφάλεια και να μη μετατραπεί από ευχάριστη πράξη σε ολέθρια εμπειρία. 

* Ο Παναγιώτης Χριστόπουλος είναι μαιευτήρας γυναικολόγος – ειδικός παιδογυναικολόγος, διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, συντονιστής παιδογυναικολόγων Ευρώπης 

** Περιοδικό HOT DOC #178, Generation XXX, 2/5/2019