2020: Εδώ «Τα θρανία της άνοιξης»!

Η περίοδος της πανδημίας άφησε πίσω της ένα γεγονός κι ένα συμβάν. Δύο κόσμοι που ακόμα δεν μπορούν να ενωθούν για την παραγωγή της υποκειμενικότητας. Όμως κάποιες σκιές αρχίζουν να ετοιμάζονται για την παράσταση από το σεράι του πασά κι ετοιμάζουν τον φτωχό μας Καραγκιόζη για να μιλήσει με τον ταχυδρόμο του. Η εκπαίδευση, η διοίκηση και η παιδαγωγική της περιόδου αποκλίνουν. Κυριάρχησε η εκπαίδευση μετά του σχεδίου του ηγεμόνα και η διοίκηση σε βάρος της παιδαγωγικής. Το 2020 άφησε το αποτύπωμα κυρίως του ηγεμόνα στον αρχαιολόγο του. Οι όποιες αντιστάσεις δεν διαφέρουν από τις καιγόμενες κοινότητες του παρελθόντος του μοντερνισμού. Αυτές έχουν τη μορφή της αναδυόμενης υποκειμενικότητας με το όνομα της κοινωνικής παιδαγωγικής Freinet κι αφορούν την αλληλεγγύη, το ραδιόφωνο και τη συνεργασία της παιδαγωγικής με τα κοινωνικά κινήματα. Γιατί όποιος/ α έκανε κάτι αυτή την περίοδο το έκανε έξω από το σχολείο, έξω από τις εικόνες, έξω από τις νέες πειθαρχήσεις. Τα πολλά ονόματα της αποσχολειοποίησης συγκρούστηκαν χωρίς θεωρία κι αυτή που επιβλήθηκε τελικά ήταν του ηγεμόνα. Λιγότερο σχολείο, λιγότερα μικρά σχολεία, λιγότερα παιδιά στο πανεπιστήμιο, ομοιογενείς τάξεις, λιγότερη συμπερίληψη, λιγότερες βιβλιοθήκες, λιγότερη κίνηση, περισσότερες ανισότητες, περιοστερος εξ – ορθολογισμός και φραστική «τεχνολογία». Αυτοί/ ες που μιλούσαν για αποσχολειοποίηση και ιδίως ο αρχιτεκτονικός λόγος, σιώπησαν.

Ακόμα και για τη μετωπική διάταξη των θρανίων δεν ακούσαμε έναν κριτικό λόγο. Και ο λόγος των συνδικάτων παγιδεύτηκε στο λόγο της διοίκησης. Κρυφός παρονομαστής τα αναλυτικά προγράμματα, οι εντολές για το τι να διδάξουμε, η υπακοή σε κάτι ορθολογικό, το κλειστό σχολείο και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Από την εικονομαχία του παρελθόντος περάσαμε σε μια νύχτα στην εικονολατρία. Μια εικόνα χωρίς τέχνη και χωρίς παιδικό κινηματογράφο. Γιατί δεν είχαμε τρόπο να μιλήσουμε για την αλληλογραφία με τα παιδιά; Σαν μην ξέραμε από ταχυδρόμο, γράμματα και μακρινούς άλλους.  

Παλιώνοντας ο χρόνος, με την εκ νέου ιστόρηση της απελθούσας δεκαετίας, χάνει θα λέγαμε και η κοινωνία και η παιδαγωγική. Αυτή η δεκαετία που πέρασε αποτύπωσε τις ελπίδες της στα παιδιά, στην κυβέρνηση των παιδιών. Μια γενιά κοσμοπολίτικη και μια ιθαγενής, με δικαίωμα στην ιθαγένεια και την υπηκοότητα, έδειξαν πως μπορεί αυτός ο κόσμος να μην φτάνει ως «καπιταλιστικός χωρίς αφεντικά» και πως, αν αυτά δεν θέλουν, να μας το πουν και να πάρουμε σειρά. Όχι να γίνουμε αφεντικά αλλά να συνεργαστούμε σε μια άλλη προοπτική. Μιλούσαμε για μια οικονομία της επιθυμίας των παιδιών μας και για το τέλος και της αναπαραγωγής και της κινητικότητας.  Τώρα η νεότητα δοκιμάζεται. Ως παιδαγωγοί θα έρθουμε σε επαφή με μια νέα εργατική τάξη για να επικοινωνήσουμε την κοινή μας ταξική κουλτούρα. Όμως τα προηγούμενα χρόνια σε κάτι πιστέψαμε. Ειδικά η θεσμική παιδαγωγική που στηρίχθηκε στην αναστάτωση αυτής της δεκαετίας, στις συνελεύσεις που έγιναν και συνελεύσεις των παιδιών. Η παιδαγωγική πια κλείνοντας όχι μόνο μια δεκαετία  αλλά εκατό χρόνια, χωρίς αφή και κίνηση, χωρίς εκπαίδευση και αυτοδιαχείριση, είναι ότι απομένει από την διοίκηση και την κυρίαρχη ιατρική. 

Η ουτοπία μας όμως είναι τα βιβλία παιδαγωγικής που έχουν εκδοθεί πρόσφατα κι αυτά που έρχονται – Κόρτσακ, Φρενέ, Φερρέρ, Λομπρό, Μεριέ, Ρανσιέρ, Λόντι, Φορ, Κόζολ, Φρέιρε, Μακαρένκο, Νηλ. Όπως και οι ταινίες που υποτιτλίσαμε, οι τάξεις Freinet που γεμίσαμε στην Ελλάδα, το σχολείο της κοινότητας που ονειρευτήκαμε, ο δάσκαλος ο κύριος Φώτης, η περιοδική έκδοση του περιοδικού «Ευτοπία» με το αφιέρωμα στην παιδαγωγική και τα «Όνειρα σε ρόδες» που μας περιμένουν, μια ολόφρεσκα ταινία.  

Σήμερα η πρωτοχρονιάτικη εκπομπή μας είναι οι δυο κόσμοι που μας χωρίζουν από τον παλιωμένο χρόνο και η παραγωγή της υποκειμενικότητας. Το πώς και τι θα ενώσουμε, είναι και η εκ νέου παραγωγή της ανάδυσης της συλλογικής υποκειμενικότητας των παιδαγωγών, πάλι κι αυτή τη φορά όμως με τις τεχνικές μας: τις ομάδες, το τυπογραφείο, τα πλάνα συνεργασίας και το συμβούλιο. Δουλεύουμε με τα παιδιά από κοντά και από μακριά, αλλάζουμε εμείς κι αλλάζουμε τις σχέσεις μαζί τους, μεταβιβάζουμε τις μνήμες της τάξης μας, επιθυμούμε και προσδοκούμε τις γραμμές διαφυγής τους από την κουλτούρα της σιωπής, της υποταχτικότητας και της καταπίεσης, αλλά και μεγαλώνουμε μαζί τους. Και κάνουμε μάθημα τον θάνατο, αυτόν που η δύση πάντοτε εχθρευόταν και πάντα τον επιζητούσε μέσω του εθνικισμού της. Και τη φύση που πήρε μόνο το όνομα της φυσικής επιστήμης αφήνοντας πίσω της ένα κενό που γρήγορα καταλήφθηκε από τον ιό. 

Αυτή η χρονιά που πέρασε μας άφησε να τον σκεφτόμαστε ως ερείπια της αγοράς και μαζί την κοινωνική παιδαγωγική που έρχεται και μας ζητά να είμαστε και να κάνουμε πράγματα έξω από το σχολείο. Ή καλύτερα μας/ έξω, έτσι όπως παράγεται το υποκείμενο. Και ανοιχτά σχολεία να ευχηθούμε και πάλι στην κοινότητα να βρεθούμε! Η διοίκηση όμως συγκρούεται με την παιδαγωγική. Αυτό το σχολείο που έρχεται από τον ηγεμόνα δεν είναι το δικό μας! Αντίθετα, αυτό το σχολείο που αγαπάμε, το σχολείο της κοινότητας, το σχολείο της συνύπαρξης των διαφορετικών «επιπέδων», είναι αυτό που του αίρουμε την αλλοτρίωση και το θεσμίζουμε με τα εργαλεία μας. Κι αυτό το σχολείο μένει μετέωρο.  

Ας ευχηθούμε «Καλή Χρονιά!». Τα λόγια είναι περιττά.  Η μικρότερη μέρα του χρόνου πέρασε, όπως μας λέει κι ο Γρήγορης Ξενόπουλος για την 21η Δεκεμβρίου. Τότε που γεννιόταν πάλι η ελπίδα στην κατοχή, μέσα από τον κύκλο της φύσης και την αντίσταση. Έρχεται το φως, έρχεται η αγάπη κι έρχεται πάλι στο κόσμο ένα μικρό παιδί που περισσότερο αγαπάει παρά αγαπιέται. Να του δείξουμε που είναι η συνέλευση των παιδιών για να πάρει μέρος. Και να το ακούσουμε. Και να κάνουμε τη φωνή του ραδιόφωνο για να φτάσει παντού. Έρχεται η άνοιξη, έρχεται το πάρκο και η πλατεία, έρχεται και το καλοκαίρι. Θα ξαναδούμε τα παιδιά στους δρόμους! Και θα βγούμε πάλι μαζί τους έξω από το σχολείο! Σ’ αυτή την ποιητική άνοιξη ο ηγεμόνας μπορεί να δώσει τα κλειδιά. Μόνο να μην ξεχάσουμε να του τα ζητήσουμε.

Ο Μπάμπης Μπαλτάς είναι δάσκαλος και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας  «Το Σκασιαρχείο» με το ραδιόφωνο «Τα θρανία της Άνοιξης».