«Εάν δεν κάνουμε την καύλα μας ζούμε νεκρή ζωή»

H Πάολα Ρεβενιώτη ξεδιπλώνει στο Hot Doc το χρονικό των σημαντικών στιγμών των αγώνων του ελληνικού ΛΟΑΤΚΙ κινήματος, αγώνων που καθόρισαν την ιστορία μιας γενιάς και άνοιξαν τον δρόμο σε σημαντικές αλλαγές.

Πότε ξεκινήσατε να δραστηριοποιείστε έντονα πολιτικά και κοινωνικά; Ποιες εμπειρίες και ερεθίσματα σας δημιούργησαν την ανάγκη να υψώσετε τη φωνή σας;

Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσα να κάνω διαφορετικά. Οταν είσαι συνειδητοποιημένος και ελεύθερος άνθρωπος δεν μπορείς να αφήνεις να σε εξευτελίζουν, δεν μπορείς να δέχεσαι να σε βασανίζουν αστυνομικοί, να επιτρέπεις αυτή η κατάσταση να συνεχίζεται. Οι εποχές ήταν τότε πολύ δύσκολες, με μια επιθετική αστυνομία, με έναν κόσμο φοβισμένο. Σε πολύ μικρή ηλικία, από 18 χρόνων, ξεκίνησα να δραστηριοποιούμαι. Φανταστείτε ένα παιδάκι να παλεύει μόνο του σε μια τέτοια συνθήκη. Υπήρχε ρατσισμός και υποκρισία, το κράξιμο που τρώγαμε ήταν αδιανόητο. Μπορεί να περνούσες από μια καφετέρια και να άρχιζαν να σε κράζουν, να σε βρίζουν και έτσι αναγκαζόσουν να στήσεις καβγά. Η κάθε εποχή όμως έχει και τους δικούς της ανοιχτόμυαλους ανθρώπους. Και παρά τις δυσκολίες της ήταν ερωτική εποχή.

Είχατε βιώσει πολλά περιστατικά βίας εκείνη την εποχή;

Αμέτρητα. Θυμάμαι μια φορά που πήγαινα στη Ραφήνα με το λεωφορείο και δύο αστυνομικοί με βασάνισαν μόνο και μόνο για να κάνουν την πλάκα τους, τον χαβαλέ τους. Κάθε αστυνομικός τότε μπορούσε να σε σπάσει στο ξύλο, να σε σαπίσει. Ποτέ όμως δεν το έβαζα κάτω. Σε ένα αστυνομικό τμήμα είχα κάνει δεκαοκτώ μηνύσεις, ενώ συγχρόνως έκανα αναφορά και στην αστυνομική διεύθυνση και στο υπουργείο Δημοσίας Τάξεως. Φυσικά δεν δικαζόταν κανένας, αλλά ήταν υποχρεωμένοι να εξετάσουν την κάθε υπόθεση και να το ξανασκεφτούν. Μέχρι που κάποια στιγμή με άφησαν στην ησυχία μου.

Τι αγώνες έχετε δώσει για τα δικαιώματά σας;

Πολλοί από αυτούς δεν είναι γνωστοί στους περισσότερους. Το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ) έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στο να αλλάξει η νοοτροπία των ανθρώπων. Αρχικά το δημιούργησαν άνθρωποι αριστερής προέλευσης οι οποίοι είχαν ζήσει στο Παρίσι, πολλοί είχαν βιώσει από κοντά τα γεγονότα τον Μάη του ’68. Υπήρχαν και άλλοι που προέρχονταν από την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, αλλά όχι κομμουνιστές. Αυτή η πρωτοβουλία κατάφερε να κυκλοφορήσει το περιοδικό «Αμφί», ένα πολύ σοβαρό και αξιόλογο περιοδικό για την εποχή του. Οποτε περνάω τυχαία τώρα από κάποιο τυπογραφείο θυμάμαι και νοσταλγώ εκείνη την εποχή.

Πώς τελείωσε αυτή η περίοδος του «Αμφί»;

Το «Αμφί» τελείωσε κάποτε, έφυγαν οι παλιοί. Εκανε τον κύκλο του. Δεν θα μπορούσε να κυκλοφορήσει ξανά. Οταν όμως τελειώνει κάτι, αρχίζει κάτι άλλο. Είμαι τώρα σε ηλικία που έχω ωριμάσει και στενοχωριέμαι όταν αγνοούμε την ιστορία μιας γενιάς. Είναι κρίμα να ξεχαστεί, να μείνει στο περιθώριο. Υπήρχαν τότε πολλοί άνθρωποι που μας στήριζαν. Μπορεί να μην έρχονταν μαζί μας στον δρόμο, αλλά αγόραζαν το περιοδικό, μας έλεγαν μια καλή κουβέντα, παίρναμε και εμείς δύναμη.

Τι δυσκολίες είχατε συναντήσει σε όλη αυτή την προσπάθεια; Ο προοδευτικός κόσμος σας στήριζε, ήταν δίπλα σας;

Ο κόσμος πάντα ήταν φοβισμένος. Μπορεί να αγόραζε το περιοδικό, αλλά δεν ερχόταν εύκολα στις δράσεις. Είχαμε μεγάλο πρόβλημα με τις εφημερίδες. Ακόμη και με την «Ελευθεροτυπία» –που εκείνη την εποχή αναδείκνυε περισσότερο από όλους τα θέματα του ρατσισμού και της ομοφυλοφιλίας– κάποιες φορές είχαμε έρθει σε σύγκρουση. Για παράδειγμα, θυμάμαι ότι σε ένα ρεπορτάζ είχαν βάλει τον τίτλο «Ομοφυλόφιλος φονιάς». Πήγα τότε να διαμαρτυρηθώ στην «Ελευθεροτυπία», ξάπλωσα έξω από το γραφείο του Φυντανίδη και δεν σηκωνόμουν με τίποτε. Είχα τηλεφωνήσει άπειρες φορές σε εφημερίδες γι’ αυτά που έγραφαν, γιατί μόνο σταδιακά αλλάζουν οι άνθρωποι και οι νοοτροπίες.

Θυμάμαι ακόμη ένα παράδειγμα. Το ΚΚΕ Εσωτερικού οργάνωνε το φεστιβάλ του κάθε καλοκαίρι. Και ενώ τα μέλη του ήταν κοντά μας και αγόραζαν το «Κράξιμο», δεν με άφηναν να πουλήσω το περιοδικό μέσα στο φεστιβάλ, παρά μόνο στην είσοδο. Οφείλω βέβαια να παραδεχτώ ότι η εποχή μετά τη μεταπολίτευση ήταν πιο ανοιχτή. Και ο κόσμος των Εξαρχείων μας είχε στηρίξει. Τα παιδιά αυτά ήταν μορφωμένα, διάβαζαν βιβλία, ανάμεσά τους ήταν πολλοί φοιτητές, σκηνοθέτες, ηθοποιοί. Ολοι άραζαν στα Εξάρχεια. Ηταν συνοικία εναλλακτική. Μπορεί να έχουν αλλάξει πολλά πράγματα τώρα, αλλά εγώ δεν ξεχνάω τα Εξάρχεια, εκεί μεγάλωσα. Και άλλοι μας στήριζαν. Στην υπόθεση του Χρήστου Ρούσσου (σ.σ.: Στις 7 Απριλίου του 1976 ο 19χρονος ναύτης Χρήστος Ρούσσος σκότωσε τον εραστή του Ανέστη Παπαδόπουλο, επειδή, όπως υποστήριξε, προσπάθησε να τον ωθήσει στην πορνεία) υπήρξε μεγάλη κινητοποίηση και στήριξη. Αρκετός κόσμος τότε μας συμπαραστάθηκε.

Πώς άλλαξαν τα πράγματα σταδιακά;

Τα πράγματα άλλαξαν με φωνές, με διαμαρτυρίες, με περιοδικά. Εγώ θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι κάποιες φορές έκανα απεργία πείνας μόνη μου. Με είχαν σαπίσει στο ξύλο χωρίς λόγο και πήγα δύο μέρες έξω από το υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, τσίριζα, φώναζα. Ο,τι μπορούσαμε κάναμε. Τρέχαμε για μηνύσεις, φωνάζαμε στα τμήματα, κάναμε φασαρίες. Υπήρχε βαρβαρότητα από την αστυνομία, σε συλλαμβάνανε για το τίποτε, σε πήγαιναν αυτόφωρο, έμενες ένα βράδυ μέσα, μετά δικαστήριο και στο τέλος πλήρωνες και ένα ποσό για να βγεις έξω. Ηταν νταβατζιλίδικη η σχέση με το κράτος. Οταν όμως το κυνηγούσες έβρισκες το δίκιο σου, αρκεί να μην έδειχνες ότι τους φοβόσουν. Εχω δει πολλά περιστατικά βίας, αλλά όταν κάνεις την επιλογή σου είσαι αυτό που είσαι, θυμάσαι και αναδεικνύεις τα καλύτερα. Πορείες κάναμε πολύ προτού ξεκινήσουν τα gay pride. Μέχρι και στο Καστρί είχαμε πάει καμιά εξηνταριά τραβεστί. Υπάρχει και φωτογραφία που μιλάμε με τη γραμματέα του Ανδρέα Παπανδρέου. Επίσης, σε μια ομιλία του Κώστα Μητσοτάκη σε προεκλογική περίοδο είχαμε βγει δέκα άτομα στον δρόμο με πανό. Ζήσαμε πάρα πολλά. Φασαρίες, δικαστήρια, ξύλο. Μπορεί να φαίνονταν ανοργάνωτα όλα αυτά, αλλά τρέχαμε συνέχεια, όλες μαζί, σε μια καθημερινή μάχη επιβίωσης. Τότε κάναμε και τα πρώτα gay pride, τα οποία έπρεπε να γίνουν. Εκείνη την εποχή είχαν τεράστια αξία. Τότε δεν μπορούσαν να κατέβουν χιλιάδες άτομα στον δρόμο και να κάνουν παρέλαση. Και μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρά τις δυσκολίες, εμείς περνούσαμε καλά. Μας άρεσε, δεν ήτανε μόνο θλίψη.

Τι σας γοήτευε στην καθημερινότητα εκείνης της εποχής;

Οπως είπα και προηγουμένως, ήταν μια πολύ έντονα ερωτική εποχή. Στη Συγγρού γινόταν παρέλαση κάθε μέρα απ’ όλο τον κόσμο, όχι μόνο από κάποιους που έψαχναν τραβεστί για να κάνουν σεξ. Τα πιο ωραία παιδιά είχαμε στα πόδια μας. Τότε έκαναν έρωτα οι άνθρωποι, είχε νταβαντούρι η Αθήνα. Ασε που ο κόσμος ήταν πιο μπερδεμένος. Σιγά σιγά μας έφυγε αυτό το ανατολίτικο στοιχείο που είχαμε στον έρωτα και γίναμε λίγο πιο Ευρωπαίοι. Ο έρωτας έγινε πιο ενοχοποιημένος, πιο ευνουχισμένος. Μην ξεχνάτε ότι μια γενιά στην Ελλάδα με τους τρανς έχει μεγαλώσει και με τις αδερφές της γειτονιάς της. Κάθε γειτονιά είχε και τον κομμωτή τον Σούλη. Στο ντοκιμαντέρ που έκανα, τα «Καλιαρντά», αποκαλύπτονται αυτή η εποχή και η σεξουαλικότητα του Ελληνα.

Τι ζητούσατε με τους αγώνες σας και ποια από τα αιτήματά σας πιστεύετε ότι έχουν ικανοποιηθεί;

Ζητούσαμε σεξουαλική απελευθέρωση, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Σε νομικό επίπεδο τα πράγματα είναι μια χαρά. Και είμαστε τυχεροί ως κράτος, γιατί έχουμε αρκετά φιλελεύθερη νομοθεσία. Δεν είχε ποτέ ποινικοποιηθεί η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα. Για παράδειγμα στη Γερμανία η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε το ’67. Στην Ελλάδα, όμως, εάν έλεγες σε ένα δικαστήριο ότι σε έδιωξε το αφεντικό σου από τη δουλειά λόγω ομοφυλοφιλίας, θα υπήρχαν δικαστές που θα σε υποστήριζαν. Υπάρχει βέβαια και το κοινωνικό κομμάτι. Εάν δεν αλλάξει η νοοτροπία του κόσμου, πάντοτε θα υπάρχουν προβλήματα. Οι Ελληνες δεν είναι τόσο ομοφοβικοί όσο λένε, είναι όμως τρομερά υποκριτές. Ζηλεύουν την ελευθερία του άλλου. Οταν κάποιος είναι ελεύθερος και χαίρεται αυτά που κάνει δέχεται και κακίες. Και συνήθως εκείνοι που ξεφωνίζουν και φέρονται βίαια, πράγμα που το έχω διαπιστώσει βιωματικά, είναι εκείνοι που γουστάρουν περισσότερο και τους τρώει ο κώλος τους, να το πω και λαϊκά. Γιατί ένας στρέιτ που τα έχει καλά με τον εαυτό του και με το καυλάκι του και δεν έχει ανασφάλεια δεν θα ασχοληθεί με το τι κάνω εγώ και ίσα ίσα μπορεί να κολακευτεί κιόλας. Τα προβλήματα ξεκινούν από το ότι δεν έχουμε άξιους, δυναμικούς πολιτικούς και από το ότι η Εκκλησία είναι βαθιά συντηρητική. Η αλήθεια είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ προώθησε αυτό το νομοσχέδιο, αλλά πολλά πράγματα είναι επιταγές της Ευρώπης. Βέβαια, όσο η Εκκλησία καθορίζει την πολιτική κατάσταση της χώρας θα εμφανίζονται προβλήματα. Σε όλες τις κοινωνίες όμως υπάρχει το φωτισμένο κομμάτι. Και στον Μεσαίωνα ξεχώριζαν φωτισμένοι άνθρωποι και έτσι προχώρησε η κοινωνία.

Το «Κράξιμο» ήταν ένα θρυλικό περιοδικό που συχνά σημείωνε μεγάλη επιτυχία.

Την εποχή που έβγαλα το «Κράξιμο» ήταν πολύ γενναίο, αν σκεφτεί κανείς τα δεδομένα που επικρατούσαν. Το «Κράξιμο» το έβγαλα περισσότερο για τη βία της αστυνομίας. Ησουν τότε πολύ ευάλωτος απέναντι στην αστυνομία. Ουσιαστικά ήταν ένα περιοδικό του δρόμου που είχε μεγάλη επιτυχία. Στην πραγματικότητα κυκλοφορούσε όποτε είχα λεφτά. Δεν ήταν εύκολο. Στα πρώτα τεύχη δέχτηκα μηνύσεις, έτρεχα όλη την ώρα στα δικαστήρια. Διαρκώς η ίδια ιστορία. Κάποιος έκανε μια ανώνυμη καταγγελία ότι προσβάλλει τα ήθη και ο εισαγγελέας μού έκανε μήνυση. Μου είχαν ρίξει έξι μήνες μια φορά για τον Ζαν Κοκτό και μου έλεγε ο εισαγγελέας ποιος είναι αυτός ο Κοκτός – τι να τους πεις τώρα; Απίστευτα πράγματα. Στην πορεία κατάλαβα ότι το «Κράξιμο» είχε αφήσει μεγάλο σημάδι. Πουλούσε κιόλας, άρεσε στον κόσμο, κάποια στιγμή είχε φτάσει να πουλάει και έξι χιλιάδες τεύχη.

Ποιοι το αγόραζαν;

Ολοι το αγόραζαν. Κυρίως οι πιο κουλτουριάρηδες, οι πιο πολιτικοποιημένοι, οι πιο διανοούμενοι. Ηταν πολιτικοποιημένο περιοδικό και πάντα είχε και μια καλή συνέντευξη. Από τον Ταχτσή, τη Μαλβίνα, τον Ράπτη, τη Χρονοπούλου, από ανθρώπους που αγαπούσα. Πολλοί περάσανε από τις σελίδες του. Είχα όμως και συνεντεύξεις από ανθρώπους του δρόμου, που δεν θα τους ήξερε κανένας διαφορετικά. Πολλά κείμενα τα επέλεγα από ξένα περιοδικά, ήταν πολύ μοντέρνα για την εποχή τους.

Στην εποχή μας πιστεύετε ότι υπάρχει ερωτική αποξένωση και μοναξιά;

Κοιτάξτε, τα παιδιά της παλιάς εποχής έρχονταν σε επαφή με τους γκέι, με τις αδερφές, για να χρησιμοποιήσω και την ορολογία του τότε. Εβγαιναν έξω, κάνανε μπουρδελότσαρκα, δεν υπήρχε το ίντερνετ. Τα μπουρδέλα βρίσκονταν σε πολλά σημεία. Στην Αθηνάς υπήρχε το θρυλικό Βασιλικόν από το οποίο περνούσε χιλιάδες κόσμος, αλλά τώρα έχει ερημώσει. Υπήρχε η Συγγρού, υπήρχαν οι πιάτσες, ο κόσμος έβγαινε, πήγαινε στα γκέι μπαρ, στα μπαρ στα οποία πήγαιναν όλοι για να περάσουν καλά. Στην Πλάκα υπήρχαν μαγαζιά για όλα τα γούστα και ειδικά στην οδό Θόλου. Για γκέι, τρανς, τσόλια. Πάντα ήταν εξοικειωμένος ο κόσμος με αυτά.

Πόσο άλλαξαν τα πράγματα σήμερα;

Η κρίση ερήμωσε τις πιάτσες. Δεν έχει λεφτά πλέον ο Ελληνας να βγει έξω να αλητέψει. Και του Ελληνα αν του στερήσεις την μπουρδελότσαρκα, πάει. Οταν λέω μπουρδελότσαρκα εννοώ με την καλή έννοια, δηλαδή να βγει έξω με τους φίλους του, να χαζέψει, να περάσει καλά. Δεν γίνεται τον Ελληνα να τον κλείσεις μέσα. Η πλειονότητα των τρανς σήμερα είναι σε άθλια οικονομική κατάσταση. Η κρίση μάς κατέστρεψε. Η ζωή μας έχασε τη λάμψη της. Τώρα αν πάω μια βόλτα με τη σκυλίτσα μου στην Αθηνάς και την Ομόνοια βλέπω θλίψη, βλέπω δυστυχισμένες πόρνες. Κακοντυμένες, απεριποίητες, θλιμμένες. Τότε η πουτανιά είχε και γκλαμουριά. Ολες οι τρανς βγαίναμε με τα αυτοκίνητά μας, περιποιημένες, μακιγιαρισμένες, χαρούμενες. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να απομυθοποιείται και να ξεθωριάζει αυτή η κατάσταση. Υπάρχει πλέον σεξουαλική απελευθέρωση, αλλά χάθηκε λίγο η μαγεία. Για παράδειγμα, η Θεσσαλονίκη ήταν μια απόλυτα σεξουαλική πόλη, είχαν καύλα οι άνθρωποι και τα αγόρια εκεί. Ο Μπουτάρης έκλεισε όλο τον Βαρδάρη, την περιοχή όπου ήταν όλα τα μπουρδέλα, ακόμη και ο Μητροπάνος είχε τραγουδήσει εκεί πέρα παλιότερα. Εκεί γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Κατέβαιναν άνθρωποι από τα χωριά, έκαναν χαβαλέ, πήγαιναν στα σημεία όπου ήταν οι πιάτσες. Υπάρχει και αυτός ο κόσμος, τι να κάνουμε; Γιατί να τον ξεριζώσουμε; Τελικά κλείσανε τα μπουρδέλα, έγινε προσπάθεια να ανοίξουν μαγαζιά κυριλέ και η πόλη έχασε ένα σημείο αναφοράς. Πού θα βγει τώρα να αλητέψει ο άλλος; Πλέον έχουν γίνει πιο τακτοποιημένα τα πράγματα και αυτό φέρνει μοναξιά, παρακμή. Ολα είναι οργανωμένα και όλα είναι φτωχικά στην πορνεία. Με δέκα ευρώ στα μπουρδέλα του Μεταξουργείου κινείται όλη η ιστορία. Εγώ τις λυπάμαι αυτές τις γυναίκες, που μάλιστα παίρνουν μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά τα χρήματα.

Τι θα έλεγες στα νέα παιδιά που είναι έτοιμα να κάνουν επιλογές, να διεκδικήσουν, να φωνάξουν για τα δικαιώματά τους;

Υπάρχουν αξιόλογα παιδιά που φωνάζουν και διεκδικούν. Διαφωνώ όμως στο να στεκόμαστε μόνο στο κομμάτι της ομοφοβίας. Πολλές φορές αυτό φοβίζει περισσότερο και ο κόσμος δεν βγαίνει πλέον έξω στους δρόμους. Ολοι κλείνονται στα σπίτια τους, στο ίντερνετ, άντε να κατέβουν και μι α βόλτα στο gay pride. Αυτό βλέπω από την προσωπική μου εμπειρία. Ο κόσμος όμως αλλάζει, μαθαίνει. Αλλάζει με τους ρυθμούς του. Αυτό που θα έλεγα είναι ότι η ζωή και ο έρωτας είναι ωραία πράγματα. Εάν δεν κάνουμε την καύλα μας, εάν δεν κάνουμε αυτά που θέλουμε, ζούμε νεκρή ζωή. Γιατί ζωή δεν είναι μόνο η καριέρα. Είναι και η καριέρα που διαγράφει ο εαυτός μας, η θέλησή μας, το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μας, το πώς θέλουμε να ζήσουμε. Αξίζει τον κόπο να πετάξει κανείς τις επιταγές των άλλων στα σκουπίδια. Τότε ήμασταν λίγο πιο αγρίμια, δεν μπορούσαμε να κάνουμε και διαφορετικά γιατί έπρεπε να επιβιώσουμε. Εάν τους άφηνες τότε να σου πάρουν τον αέρα, την είχες πατήσει. Τώρα όμως ο φόβος έσπασε. Και ίσως τα νέα παιδιά να είναι ακόμη πιο συνειδητοποιημένα.

*Περιοδικό HOT DOC #139, Και ο Θεός έπλασε τους τρανς, 11/2017