Charlie Hebdo: Μεταξύ δημοκρατίας και κορανίου

2005: Η δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten δημοσιεύει σκίτσα του Μωάμεθ αντικαθιστώντας στην απεικόνιση το τουρμπάνι με μια βόμβα έτοιμη να εκραγεί. Αυτό έμελε να είναι η αρχή της επονομαζόμενης Cartoon Crisis, κρίση των καρτούν, που θα αποτελούσε και ένα μικρό και πιο αναίμακτο preview της δολοφονικής επίθεσης που έγινε στα γραφεία της γαλλικής εφημερίδας Charlie Hebdo, δέκα χρόνια μετά, το 2015. 

Μετά την κυκλοφορία της δανέζικης εφημερίδας το 2005, ξέσπασαν ταραχές σε κάθε γωνιά του πλανήτη με έντονη παρουσία μουσουλμανικής κοινότητας, από τη Νιγηρία μέχρι το Πακιστάν. Για πολλούς αναλυτές, το πρόβλημα δεν ήταν μόνο η στοχοποίηση των μουσουλμάνων και το τσουβάλιασμα ότι άπαξ και ασπάζεται κάποιος το Ισλάμ είναι εν δυνάμει τρομοκράτης (σκεφτείτε ότι βρισκόμασταν ακόμα στον απόηχο της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους 4 χρόνια πριν-2001, με δομικές αλλαγές στη γεωπολιτική και την ασφάλεια ακόμα να εφαρμόζονται).

Βασικό πρόβλημα για τους μουσουλμάνους που ελάχιστοι δυτικοί μπορούσαν να κατανοήσουν ήταν η απεικόνιση του Μωάμεθ, δηλαδή η ίδια η πράξη της απεικόνισης του προφήτη. Κάτι που απαγορεύεται ρητά από το κοράνι και το ισλαμικό δίκαιο. Και αυτή η παρανόηση και το χάσμα συνεννόησης, αλληλοκατανόησης και συμβιβασμού ήταν μόνο η αρχή για αυτό που θα επακολουθούσε την επόμενη δεκαετία στη Γηραιά ήπειρο που αποτέλεσε πολυπόθητο προορισμό για χιλιάδες μετανάστες μουσουλμάνους από την Αφρική και την Ασία. 

2015: Η ημερομηνία που πραγματοποιήθηκε η δολοφονική επίθεση τζιχαντιστών, οι οποίοι εισέβαλαν στα γραφεία της γαλλικής σατυρικής εφημερίδας και εκτέλεσαν 12 ανθρώπους, στην πλειοψηφία τους μέλη της συντακτικής ομάδας. Αφορμή για αυτή την αιματηρή επίθεση θεωρήθηκε ότι είναι ένα καρτούν δημοσιευμένο από τη γαλλική εφημερίδα που απεικονίζει το Μωάμεθ να λέει «Είναι σκληρό να σε αγαπούν ηλίθιοι» ( It’s hard to be loved by idiots). 

Οι δύο γαλλοαλγερινοί αδερφοί Κουασί, πυρήνας της ομάδας που εκτέλεσε τους δημοσιογράφους του Charlie Hebdo, σκοτώθηκαν από τη γαλλική αστυνομία έπειτα από διπλή ομηρία που έλαβε χώρα σε ένα τυπογραφείο στο Παρίσι και σε ένα εβραϊκό παντοπωλείο στα βορειοανατολικά προάστια, όπου είχε καταφύγει ο ένοπλος συνεργός των Κουασί, Κουλιμπαλί. Στη διάρκεια αυτών των ομηριών ανταλλάχθηκαν πυροβολισμοί και έγιναν αλλεπάλληλες εκρήξεις και χρήση δακρυγόνων. 

Στον τελικό απολογισμό των νεκρών, πέρα από τους 12 συντάκτες της γαλλικής εφημερίδας που σκοτώθηκαν, προστέθηκαν και 4 νεκροί όμηροι και 16 βαριά τραυματισμένοι. 

Η αντίδραση της γαλλικής κοινωνίας, του συνώνυμου της Γαλλικής Επανάστασης και των δημοκρατικών ατομικών δικαιωμάτων, ήταν άμεση και μεγαλειώδης. Χιλιάδες διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους για να υποστηρίξουν το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και να καταδικάσουν την αιματηρή επίθεση, ενώ οι λογαριασμοί στα σόσιαλ μίντια γέμισαν με το σύνθημα Je suis Charlie (Είμαι Σαρλί) σε ένδειξη αλληλεγγύης. Χαρακτηριστικότερο όλων ήταν το στιγμιότυπο μια πορείας στη γαλλική πρωτεύουσα όπου στην κεφαλή διαδήλωναν πιασμένοι χέρι – χέρι όλοι οι ηγέτες των ευρωπαϊκών κρατών με εξέχουσες προσωπικότητες τη Μέρκελ, τον Ολάντ και τον Κάμερον. Ήταν ένα σαφές μήνυμα ότι η Ευρώπη θα μείνει ενωμένη στην τζιχαντιστική απειλή και θα προασπίσει τα ατομικά δικαιώματα, παρόλο που όλοι ξέραμε και ακόμα βιώνουμε την Ευρώπη των δύο ταχυτήτων. 

2 Σεπτεμβρίου 2020: Ξεκινά στο Παρίσι η δίκη των συνεργών των εκτελεστών της επίθεσης του 2015. 14 άνθρωποι είναι κατηγορούμενοι για την παροχή βοήθειας στους τζιχαντιστές και παράνομης οπλοκατοχής. Ενώ τρεις εξ αυτών δε θα εμφανιστούν και εικάζεται ότι είναι νεκροί. Οι επιζώντες κατηγορούμενοι έρχονται αντιμέτωποι με την ποινή 20ετούς φυλάκισης και την ισόβια κάθειρξη. Οι εισαγγελείς έχουν υπογραμμίσει τη σημασία που έχει η εκδίκαση αυτής της υπόθεσης και για αυτό έχουν επιτρέψει τη μαγνητοφώνηση της δίκης, κάτι που έχει γίνει ελάχιστες φορές στο παρελθόν της γαλλικής δικονομικής ιστορίας και συνήθως αφορούσε θύτες του Ολοκαυτώματος. 

Με αφορμή το ξεκίνημα της δίκης, το Charlie Hebdo αναδημοσίευσε στο εξώφυλλο του τα σκίτσα που έχουν μείνει στην ιστορία ως Cartoon crisis και αναζωπύρωσε το διάλογο για την ανάγκη προάσπισης του δικαιώματος στην ελευθερία του λόγου και του Τύπου σε μια εποχή που η συνύπαρξη με μουσουλμανικές κοινότητες γίνεται όλο και πιο πυκνή και συχνή. 

Αξίζει να σημειωθεί, ότι μεγάλο κομμάτι της γαλλικής κοινωνίας θεωρεί το Charlie Hebdo ως ένα έντυπο δεύτερης κατηγορίας που σκόπιμα θέλει να προκαλεί και να σκανδαλίζει με αντιμουσουλμανικά και σεξιστικά σχόλια και σκίτσα. Παρόλα αυτά, όλοι αναγνωρίζουμε την καθαρτική ιδιότητα της σάτιρας και τη συμβολή της στην προώθηση ενός δημοκρατικού διαλόγου. 

Στην περίπτωση, ωστόσο, του Charlie Hebdo, ακόμα και ένα μέλος της συντακτικής ομάδας που βίωσε την αιματηρή επίθεση του Γενάρη 2015, Φιλίπ Λανσόν, δήλωσε ότι κατά καιρούς το περιοδικό είναι υπερβολικό στο στιγματισμό των Μουσουλμάνων, ακόμα και αν το κάνει στο όνομα της κριτικής του θρησκευτικού φανατισμού. «Θα ήταν προτιμότερο να επικεντρώσουμε σε κάτι άλλο, πέραν των Μουσουλμάνων». 

Στη γαλλική κοινωνία οι σάτιρες κατά Μουσουλμάνων δίνουν τροφή στην άκρα δεξιά και σε μεγάλα συντηρητικά κομμάτια του πληθυσμού που ανησυχούν για την «ισλαμοποίηση» της κοινωνίας τους. Περίτρανο παράδειγμα που επιβεβαιώνει αυτή τη γαλλική ανησυχία είναι οι νομοθετικοί περιορισμοί για τη χρήση μπούρκας στα σχολεία. Κάτι που αντανακλάται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Νορβηγία, η Δανία και η Ολλανδία που έχουν ποινικοποιήσει τη χρήση μπούρκας σε όλους τους δημόσιους χώρους.  

Εν τέλει βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δύο διαφορετικά μοντέλα κοσμοθεωρίας και διακυβέρνησης, από τη μία έχουμε τα δημοκρατικά κατοχυρωμένα δικαιώματα της ελευθερία του λόγου, της έκφρασης, της ανεξιθρησκίας  και της ελευθερίας του Τύπου και από την άλλη την επιβολή αυστηρών κανόνων ενδυμασίας, δίαιτας και συμπεριφοράς που επιβάλλει το ισλαμικό δίκαιο. Από τη μία το σύνταγμα και τη δημοκρατία και από την άλλη τη σαρία και το κοράνι. 

Πριν σπεύσουμε να περηφανευτούμε για την υπεροχή του δυτικού δημοκρατικού μοντέλου, ας σιγουρευτούμε ότι πρόκειται όντως για «δημοκρατικό» και ας έχουμε κατά νου τα λόγια του Καρλ Πόππερ για το παράδοξο της ανοχής όπου εξηγεί ότι: Η ανοχή χρειάζεται έναν πυρήνα αδιαλλαξίας προς οτιδήποτε δεν είναι ανεκτικό. Με άλλα λόγια, μια ανοιχτή ανεκτική κοινωνία, το μόνο που δεν μπορεί να ανεχτεί είναι τους μισαλλόδοξους. Η απεριόριστη ανοχή μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση της ανοχής.

Τέλος, πριν σπεύσουμε να τραβήξουμε αναλογίες με τη γαλλική κοινωνία και παράδειγμα και να τα εφαρμόσουμε στην ελληνική πραγματικότητα, ας υπενθυμίσουμε στους εαυτούς μας την ανθρωπιστική και προσφυγική κρίση στη χώρα μας, τη διαφορά ΑΕΠ ανάμεσα στις δυο χώρες καθώς και την πρόσφατη αποικιοκρατική δραστηριότητα κάθε χώρας. Τότε ίσως καταλάβουμε ότι είναι άτοπο να συγκρίνουμε ανόμοια πράματα. 

Εν τω μεταξύ, το μόνο σίγουρο είναι ότι αν πρόκειται να συγκεραστούν αυτά τα δυο διαφορετικά μοντέλα χρειάζεται πολύς χρόνος, σκέψη και οξύνοια. Ενώ η εξέλιξη της δικής του Charlie Hebdo θα συμβάλλει αδιαμφισβήτητα και θα μείνει στην Ιστορία για την κατεύθυνση που θα πάρει η προσπάθεια και η ανάγκη αρμονικής συνύπαρξης.