«Το Πολυτεχνείο άνοιξε ένα άγριο ρήγµα στη Χούντα»

«Κάθε φορά όταν ακούς µνηµόσυνο λένε όλες αυτές τις ιστορίες, ότι ο µακαρίτης ήταν αξιοµνηµόνευτος, αλλά τελικά τι γίνεται µε την πραγµατική ιστορία; Η ανθρωπότητα έχει επινοήσει µια συνθήκη καταπληκτική που λέγεται επέτειος. Ο Homo sapiens καθιερώνει µια επέτειο και τη χρησιµοποιεί για να τεµαχίζει και να προχωράει στον ιστορικό χρόνο. Υπό αυτή την έννοια έχουµε κι εµείς την επέτειό µας. Ούτως ή άλλως οι Ελληνες έχουµε πολλές επετείους. Τόσες που δεν προλαβαίνουµε να τις γιορτάσουµε. Εδώ κατέβηκε κοτζάµ Μέρκελ στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου και δεν βρέθηκε ούτε ένας να της πει “µε εκείνα τα λεφτά του δανείου και των αποζηµιώσεων από τα Καλάβρυτα, τη ∆ιάνο, το ∆ίστοµο κ.ά. τι γίνεται;”. Ούτε ένας, ντάλα 28» αναφέρει ξεκινώντας τη συνέντευξη ο ∆ιονύσης Μαυρογένης, µέλος της Συντονιστικής Επιτροπής Κατάληψης του Πολυτεχνείου στη διάρκεια της εξέγερσης, φοιτητής Φαρµακευτικής τότε. Και έτσι ξεκίνησε η συζήτηση µαζί του για τον ξεσηκωµό του Νοέµβρη του 1973, ο οποίος έµελλε να στοιχειώσει τον πολιτικό βίο της σύγχρονης Ελλάδας.

Πάντως, η επέτειος είναι…

Πολύ µεγάλη φάµπρικα. Ο σκεπτόµενος άνθρωπος τα ανακάλυψε αυτά. Ε, αφού τα ανακάλυψε, τουλάχιστον να πιάνει τόπο. Και όχι να καταλήγουµε να αναστοχαζόµαστε στην πολυθρόνα.

Στο Πολυτεχνείο υπάρχει από τη µια πλευρά ο αναστοχασµός και από την άλλη το σιχτίρισµα, η υποκινούµενη από το σύστηµα διατύπωση «για όλα φταίει η γενιά του Πολυτεχνείου».

Ναι, είναι η γνωστή ιστορία που ακούγεται 48 χρόνια. Και θα συνεχίσει να αναπαράγεται για κάνα δυο αιώνες.

Τι κακό έχει κάνει η γενιά σας στους Νεοέλληνες;

Καταρχάς, αυτοί που πήραν µέρος –όχι εκείνοι που έκλαιγαν στα ραδιόφωνα για την επτάχρονη χούντα– δεν ξεπερνούσαν τις τέσσερις πέντε χιλιάδες. Αυτοί δεν ντρεπόµαστε για τα επτά χρόνια, δεν ντρεπόµαστε για ό,τι κάναµε εκείνη την περίοδο. Αυτό το συναίσθηµα, να νιώθεις ντροπή γιατί δεν µίλησες, δεν πήρες θέση, το ζήσανε και το ζούνε οι άνθρωποι οι οποίοι σήµερα δεν ξέρω πού βρίσκονται. Έναν χρόνο µετά, στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, κατέβηκε ενάµισι εκατοµµύριο κόσµος – φώναζαν «∆ώστε τη χούντα στο λαό». Εάν είχε κατέβει εκείνο το βράδυ, που ζητούσαµε από τον κόσµο να πυκνώσει τις γραµµές µας, θα ήταν αλλιώς τα πράγµατα, η ιστορία θα γραφόταν διαφορετικά. Πάντως, εµείς οι τέσσερις πέντε χιλιάδες δεν ντρεπόµαστε.

Ένα δεύτερο πολύ σηµαντικό που θα έπρεπε να τονίζεται είναι ότι αυτοί που βρέθηκαν στο Πολυτεχνείο ήταν εθελοντές. Μπορεί να ήταν σε διάφορα «µαγαζιά» ο καθένας στην Αντίσταση, αλλά κατέβηκαν εθελοντικά, άοπλοι. Από τα πιτσιρίκια των 15 χρόνων µέχρι τους µεγάλους. Και περισσότερο οι φοιτητές. Υπό αυτή την έννοια, η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν πράξη εθελοντών.

Ό,τι έγινε µέσα ίσως είναι µοναδικό φαινόµενο, ένα είδος άµεσης δηµοκρατίας. Οποιοι εκλέχτηκαν στις περίφηµες συντονιστικές επιτροπές εκείνη την ώρα ψηφίστηκαν µε το στοιχείο του ανακλητού ανά πάσα στιγµή. Το βράδυ της Πέµπτης τελειώσαµε µε την περίφηµη Συντονιστική και ξέραµε ότι ήταν κάτι τεχνικό· τα µέλη της επιτροπής ήταν αναλώσιµα. Ετσι λειτουργούν οι εξεγέρσεις, ακόµη κι αν καπελωθούν από διάφορα «µαγαζιά». Εδώ έγκειται η µοναδικότητα αυτής της ιστορίας.

Ακόµη όµως και στη συνθήκη της εξέγερσης οι αναθεωρητές έχουν βρει πρόσφορο έδαφος, ξεκινώντας από την άρνηση των νεκρών του Πολυτεχνείου.

Οι 24 νεκροί είναι ταυτοποιηµένοι… µε αποδείξεις, µε ονόµατα. Είναι γραµµένα στα κρατικά αρχεία. Εκτός από αυτούς τους 24 είναι και αρκετοί που «προκύπτουν βασίµως». Οσοι αµφισβητούν στην πραγµατικότητα αναφέρονται στον τόπο που σκοτώθηκαν: µέσα ή έξω από το Πολυτεχνείο. Μέσα από τα κάγκελα η Πέπη Ρηγοπούλου την πλήρωσε, η οποία έτυχε να είναι πίσω από την πύλη την ώρα που την παραβίαζε το τανκς. Της έσπασε τα πόδια. Επίσης, µέσα έφεραν τον Γιώργο Οικονόµου, σήµερα συνταξιούχο καθηγητή του ΑΠΘ, περιφρούρηση τότε στη Στουρνάρα. Είχε δεχτεί σφαίρα από ακροβολισµένο σκοπευτή στο Ακροπόλ. Τον έφεραν µε διαµπερές τραύµα στην αορτή. Ολο αυτό το παραµύθι µε τους «δήθεν νεκρούς» το πιπιλάνε 50 χρόνια.

Τελικά η χούντα έπεσε από το Πολυτεχνείο ή όχι;

∆εν έπεσε από το Πολυτεχνείο αλλά λόγω του εγκλήµατος της Κύπρου. Το Πολυτεχνείο τής άνοιξε ένα άγριο ρήγµα.

Οι αναθεωρητές έχουν φτάσει στο σηµείο να υποστηρίζουν ότι ανέστειλε τη διαδικασία εκδηµοκρατισµού της χούντας.

Βρίσκονται ελαφρώς σε παράκρουση. Μην ξεχνάς ότι τον καιρό της δικτατορίας τα αστικά κόµµατα ζούσαν σε τροµακτικό αδιέξοδο. ∆εν ήξεραν τι να κάνουν – τους είχε κάτσει η δικτατορία, την οποία είχαν χαϊδέψει και στηρίξει και ο καθένας κοίταγε το «µαγαζί» του. Επρεπε να βρουν και µια δουλειά. Κατέβηκε και ο Κανελλόπουλος στην πλατεία Εξαρχείων µε τον Λιβανό, στη λογική «τι είναι αυτοί οι τύποι που µας χαλάνε τη σούπα;». Και µες στην Αριστερά υπήρχαν ανάλογες ιστορίες. Γιατί το «µαγαζί» δεν το χαλάνε ό,τι κι αν γίνει.

Γνωρίζατε τι σας περίµενε όταν αποφασίσατε να κλειστείτε στο Πολυτεχνείο;

∆εν ήµασταν αθώα θύµατα, ανυποψίαστα παιδάκια. Ενα µεγάλο µέρος από τη Συντονιστική είχαµε βγει από τις φυλακές· είχαµε συλληφθεί από το ΕΑΤ-ΕΣΑ µετά τη Νοµική. Ξέραµε το «µαγαζί» και τι µας περίµενε µε αυτό που κάναµε. Εµείς οι τέσσερις χιλιάδες δεν ανακαλύψαµε την επανάσταση πέντε έξι µέρες πριν, είχαµε ζήσει την επταετία. ∆ύο ήταν τα µεγάλα εξεγερτικά γεγονότα της επταετίας. Το Κίνηµα του Ναυτικού και το Πολυτεχνείο. Με πολλούς από τους αξιωµατικούς του ναυτικού ήµασταν σε διπλανά κελιά στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. ∆ίπλα µου σε ένα κελί ήταν ένας ηλικιωµένος τον οποίο κοιτούσαµε από τις χαραµάδες από τις πόρτες γιατί ήµασταν σε αποµόνωση. Ακούγαµε που οι βασανιστές τον αποκαλούσαν «κοµµούνι».

Μετά την πτώση της χούντας ήµασταν στο στρατοδικείο ως µάρτυρες. Ενας σύντροφος µε σκουντάει και µου λέει «ρε συ, ο παππούς» – έτσι λέγαµε το «κοµµούνι». Κοιτάω… δίπλα του ήταν αξιωµατικοί του ναυτικού µε σπαθιά και παρουσίαζαν όπλα. Λέω του «παππού»: «Εσύ είσαι το κοµµούνι;». «Ποιο κοµµούνι;» µου λέει, «είµαι ο Εγκολφόπουλος, αρχηγός του στόλου».

Εσείς µες στο Πολυτεχνείο προετοιµάζατε επί χάρτου την επόµενη µέρα της χώρας;

Το βράδυ η φοιτητική και η εργατική συνέλευση κουβεντιάζανε τον χαρακτήρα της κυβέρνησης εάν παίρναµε την εξουσία. ∆εν είχαµε ξεκαθαρίσει εάν θα ήταν αγροτική, εργατο-αγροτική, εάν θα είχε και φοιτητές. Ηµασταν παιδιά 20-25 χρόνων που καλούνταν να σκεφτούν για τη σωτηρία της χώρας. Πάλι καλά που ήρθε ο Καραµανλής γιατί τι άλλο θα ερχόταν;

Αυτό δείχνει την ένδεια του πολιτικού βίου.

Οι µεγάλοι, οι παλιοί που ήταν στις φυλακές, η παλιά φρουρά από την οποία είχαµε κι εµείς διδαχθεί, σίγουρα σκέφτονταν σοβαρά πράγµατα: τη δηµοκρατικοποίηση, να µην έρχεται ο άλλος µε το περίστροφο και να σε βουτάει από το σπίτι σου. Τα στοιχειώδη της ελευθερίας. ∆εν ήταν δυνατόν αυτή η µάζα των παιδιών να διατύπωνε µόνο τέτοιου είδους αιτήµατα.

Κάποια από αυτά τα παιδιά στη συνέχεια αναρριχήθηκαν, έγιναν υπουργοί, εξαργύρωσαν τη δράση τους επί χούντας. Αυτό µπορεί να χαρακτηρίσει µια ολόκληρη γενιά;

Οχι βέβαια. Κάλεσα κάποια στιγµή τον ηλεκτρολόγο µου να µου φτιάξει κάτι. Ερχεται, βλέπει κάποια χαρτιά για το Πολυτεχνείο που είχα παρατηµένα, δεν είχαµε µιλήσει ποτέ σχετικά. Ηταν µια φωτογραφία από την Πέµπτη το απόγευµα. Κατέβαιναν τα παιδιά από τη Σχολή Ηφαίστου στην Πατησίων για να φτάσουν στο Πολυτεχνείο. Αυτό το παιδί ήταν µαθητής της Ηφαίστου.

— Γιατί δεν µου είχες πει;

— ∆εν βαριέσαι, τι νόηµα έχει; Έχω το µαγαζί και δουλεύω.

Αυτός τι εξαργύρωσε; Ενώ θα µπορούσε να το κάνει παντιέρα. Προσωπικά µε συγκλόνισε.

Εσύ µιλάς για µια απελπιστικά µικρή µειοψηφία που για τους δικούς της λόγους έκανε καριέρα. Κοίταξε, η δηµοκρατία δεν γίνεται χωρίς κόµµατα. Αλλο ότι βγήκε βουλευτής ή βουλεύτρια και άλλο τι έκανε. Το άσχηµο είναι όσοι έβαλαν το χέρι στο µέλι. Κάποιοι λοιπόν εξαργύρωσαν τη δράση τους, µπήκαν στα «µαγαζάκια» και υπουργοποιήθηκαν. ∆ες τον Κούλη, πέντε µηνών βρέθηκε εξόριστος στο Παρίσι, δεν είχε να φάει.

Στο φαντασιακό των νέων της Αριστεράς είναι ορόσηµο το Πολυτεχνείο.

Η Αριστερά έχει πολλά φαντασιακά, αλλά συνήθως τα αναπτύσσει όταν είναι µες στη φυλακή, στα µπουντρούµια, στην παρανοµία. Οταν βγαίνει από αυτή την κατάσταση δεν είναι φαντασιακή. Τέλος πάντων, η ιστορία επαναλαµβάνεται και είναι γνωστή η ρήση «είτε σαν κωµωδία είτε σαν τραγωδία». Αυτοί οι νέοι που θα µας διαβάσουν ή θα πάρουν µέρος σε διαδηλώσεις σχηµατίζουν απόψεις, έτσι πάει µπροστά η ιστορία. Μια φορά η κόρη µου, µαθητριούλα στο δηµοτικό, είχε αργήσει να κατέβει για το σχολικό γιατί δεν της είχα δώσει λεφτά να πάρει κρουασάν και της βάλαµε τις φωνές. Μου βροντάει την πόρτα στη µούρη και µου λέει «Ψωµί – παιδεία – ελευθερία». Πώς λειτουργεί στον µικρόκοσµο και διαµορφώνεται η πολιτική συνείδηση.