Από φωτογράφος, κρατούμενος: Το επικίνδυνο ταξίδι του Σαχιντούλ Αλάμ

Αυτό είναι ένα από τα πρόσωπα της χρονιάς του περιοδικού Time για το 2018. Ο Σαχιντούλ Αλάμ άρχισε να τραβά φωτογραφίες κατά τύχη. Διδάκτορας Χημείας στο Λονδίνο, ο Αλάμ αγόρασε μια Nikon FM για λογαριασμό φίλου του καθώς ταξίδευε στις ΗΠΑ και στον Καναδά το 1980. Ο φίλος του τελικά δεν μπόρεσε να του δώσει τα χρήματα… και ο ίδιος κράτησε την κάμερα.

«Άρχισα να την χρησιμοποιώ, εξηγεί μιλώντας στο Time. «Όταν δούλεψα ως κοινωνικός ακτιβιστής και κατάλαβα πόση δύναμη έχουν οι εικόνες, τότε ήταν που αποφάσισα να γίνω φωτογράφος». Σήμερα ο Αλάμ αποτελεί μόνος του την εμπροσθοφυλακή στον αγώνα για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων στο Μπαγκλαντές. Από τις πρώτες του φωτογραφίες που απεικονίζουν τις διαμαρτυρίες ενάντια στον πρώην Μπαγκλαντεσιανό δεσπότη Χουσεΐν Μοχάμεντ Ερσάντ, μέχρι και τα πιο πρόσφατα έργα του που καταγράφουν τις φοιτητικές πορείες στην Ντάκα νωρίτερα φέτος, η πορεία του Αλάμ τον οδήγησε στη φυλακή.

Ο Σαχιντούλ Αλάμ είναι ένας κρατούμενος συνείδησης, που συνελήφθη και βασανίστηκε από τις αρχές της χώρας του.

Το έργο του Αλάμ είχε πάντοτε βαθύ περιεχόμενο. Το 1989 συνίδρυσε με τη σύντροφό του, ανθρωπολόγο και συγγραφέα Ρανούμα Αχμέντ, τη βιβλιοθήκη εικόνων Drik Picture Library με έδρα στην Ντάκα. Σκοπός του ήταν μέσω του ινστιτούτου αυτού να προσλάβει και να εκπροσωπήσει Μπαγκλαντεσιανούς φωτορεπόρτερ, σε μια περίοδο κατά την οποία η αγανάκτηση του λαού οδήγησε σε εξέγερση, αλλά και στην απομάκρυνση του Ερσάντ από την εξουσία την επόμενη χρονιά.

«Μπαίναμε σε μια μάχη», διηγείται. «Έναν αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Και αφού αυτό χρειαζόταν να κάνουμε, είχαμε ανάγκη από μαχητές».

Από εκεί και μετά το ινστιτούτο έγινε τοπικό κέντρο υπεράσπισης της ελευθερίας του λόγου -και ο Αλάμ αξιοποίησε αυτή του την επιτυχία: ίδρυσε μια ακαδημία φωτογραφίας στην Νότια Ασία, διοργάνωσε το 2000 το πρώτο διεθνές φεστιβάλ φωτογραφίας στην Ασία, έγινε ο πρώτος έγχρωμος άνθρωπος που προήδρευσε του ιδρύματος World Press Photo το 2003 και έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις και βραβεία.

Οι δικές του φωτογραφίες δένουν με ιδιαίτερο τρόπο το προσωπικό στοιχείο με την πολιτική -μια γυναίκα που ρίχνει την ψήφο της στις πρώτες εκλογές στο Μπαγκλαντές το 1991 ή ακόμα και οι ρυθμοί της καθημερινότητας σε απομακρυσμένες κοινότητες αυτοχθόνων. Η σειρά φωτογραφιών του με τίτλο «Η Ψυχή του Μετανάστη» απεικονίζει εργάτες, από φυτείες ζάχαρης της Ινδίας μέχρι τα δίδυμα κτίρια Πετρόνας (Petronas Towers) στη Μεγάλη Βρετανία. Μέσα από τη σειρά του «Αγκαλιάζοντας τον Άλλο» καταπιάστηκε με την ισλαμοφοβία και τον εξτρεμισμό, ενώ το έργο αυτό παρουσιάστηκε και στο τζαμί Bait Ur Rouf στην Ντάκα.

Μία από τις μεγαλύτερες μάχες που δίνει ο Σαχιντούλ Αλάμ όλα αυτά τα χρόνια είναι ο αγώνας του ενάντια στα στερεότυπα. Οι περισσότεροι διάσημοι φωτορεπόρτερς είναι λευκοί Δυτικοί, υποστηρίζει, συνηθισμένοι να προβάλλουν χώρες σαν το Μπαγκλαντές μέσα ένα πρίσμα λιτότητας και πόνου. Το 2007 ίδρυσε ένα φωτογραφικό πρακτορείο για να καλύψει αποκλειστικά αυτό που έχουμε ονομάσει «τρίτο» ή «αναπτυσσόμενο» κόσμο, καθώς και τις «χώρες του Νότου» -το λεγόμενο Global South. Ο Αλάμ προτιμά τον όρο «Majority World». Με μια άλλη πρωτοβουλία του, το «Out of Focus», διδάσκει φωτογραφία σε μη προνομιούχα παιδιά.

Το 2010, παρουσίασε μια ανατριχιαστική σειρά φωτογραφιών με θέμα τις εξωδικαστικές εκτελέσεις στις οποίες προχώρησε η μονάδα της αστυνομίας της χώρας που είναι γνωστή ως Rapid Action Battalion (RAB) και υποτίθεται πως δρα ενάντια στην εγκληματικότητα και την τρομοκρατία. Οι φόνοι αυτοί συχνά έχουν αποδοθεί σε «διασταυρούμενα πυρά» (Crossfire), ένας ευφημισμός που έδωσε τον τίτλο του στο έργο. Απόπειρες της αστυνομίας να βάλουν λουκέτο στην έκθεση πυροδότησαν αντιδράσεις και διαμαρτυρίες.

Η αφοσίωση αυτή του Αλάμ στην κοινωνική δράση έβαλε τη ζωή του σε κίνδυνο τον Αύγουστο. Η Ντάκα έβραζε από διαδηλώσεις αφότου λεωφορεία που έτρεχαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, σκότωσαν δύο εφήβους. Χιλιάδες φοιτητές κατέκλυσαν τους δρόμους της πόλης, απαιτώντας ασφάλεια στο δρόμο. Τελικά οι διαμαρτυρίες επεκτάθηκαν στοχοποιώντας την κυβέρνηση και τις πρακτικές της, τη διαφθορά, την ανισότητα και την ατιμωρησία. Η αστυνομία «απάντησε» με δακρυγόνα και σφαίρες από καουτσούκ, ενώ έκοψε την πρόσβαση στο ίντερνετ.

Ο Αλάμ μετέδωσε όλη την αναταραχή μέσω Facebook και στις 5 Αυγούστου δήλωσε στο Αλ Τζαζίρα πως η αστυνομία καθόταν και κοίταζε αμέτοχη ενόσω οπλισμένες συμμορίες επιτίθεντο στους φοιτητές. Ώρες αργότερα, πάνω από δώδεκα αστυνομικοί με πολιτικά εισέβαλαν στο διαμέρισμα του Αλάμ και τον συνέλαβαν. Ο φωτορεπόρτερ υποστηρίζει πως τον χτύπησαν άσχημα: όταν εμφανίστηκε ξυπόλυτος στο δικαστήριο, ο άνθρωπος δεν μπορούσε ούτε να περπατήσει χωρίς βοήθεια. Συνολικά ήταν υπό κράτηση 107 ημέρες.

Το περιστατικό πυροδότησε την οργή σε όλο τον κόσμο. Δημόσια πρόσωπα όπως ο Νόαμ Τσόμσκι και η Αρουντάτι Ρόι συμμετείχαν ενεργά στην καμπάνια «Ελευθερώστε τον Σαχιντούλ Αλάμ». Αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απαίτησαν την απελευθέρωσή του. Τον Οκτώβριο, ενώ ακόμη βρισκόταν υπό κράτηση, ο Αλάμ τιμήθηκε με το βραβείο Lucie για τον ανθρωπισμό. Η στήριξη που έλαβε του εξασφάλισε την ελευθερία στις 20 Νοέμβρη, αλλά του έσωσε και τη ζωή. -όπως τονίζει ο ίδιος, η υπόθεσή του είναι ενδεικτική μιας αποκαρδιωτικής παγκόσμιας τάσης. Πριν από δύο εβδομάδες, η Κουβανή performance artist Tania Bruguera, η οποία οργάνωσε μιας «αντάρτικη» έκθεση της σειράς Crossfire του Αλάμ στην Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης Τέιτ στο Λονδίνο όσο ο ίδιος βρισκόταν υπό κράτηση, συνελήφθη επειδή αντέδρασε «σε ένα νέο, δυστοπικό διάταγμα που επιτρέπει τη λογοκρισία στην τέχνη».

«Είναι το τέλος του κόσμου, η δημοσιογραφία απειλείται», φωνάζει ο Αλάμ. «Είτε είσαι δάσκαλος, χορευτής, ζωγράφος ή δημοσιογράφος, καθένας από μας χρειάζεται συνέχεια να μάχεται».

Στο μεταξύ η ένταση κορυφώνεται ενόψει των εκλογών της 30ής Δεκεμβρίου στο Μπαγκλαντές. Η πρωθυπουργός Σέιχ Χασίνα πιθανώς θα εξασφαλίσει την νίκη για τρίτη συνεχόμενη φορά, ενώ στην Ντάκα δημοσιογράφοι που στηρίζουν την αντιπολίτευση δέχονται επιθέσεις και συλλαμβάνονται τους τελευταίους μήνες. Ο Αλάμ εξακολουθεί να απειλείται με 14ετή κάθειρξη για προπαγάνδα ενάντια στην κυβέρνηση βάσει της Πράξης Πληροφορίας και Τεχνολογίας της Επικοινωνίας του Μπαγκλαντές, ενός δρακόντειου μέτρου που έχει χρησιμοποιηθεί 1.200 φορές για να «φιμώσει τις διαφωνίες», σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία.

Ο βετεράνος φωτορεπόρτερ, πάντως, είναι απτόητος. Όταν οι Μπαγκλαντεσιανοί θα ρίχνουν την ψήφο τους σε λίγες μέρες, ο ίδιος θα είναι ξανά έξω στους δρόμους τραβώντας φωτογραφίες και μεταδίδοντας ζωντανά.

«Είμαι δημοσιογράφος», εξηγεί. «Καθένας κάνει αυτό που κάνει».