Από επιλογή

Οι αποκαλύψεις του Κώστα Βαξεβάνη και της δημοσιογραφικής ομάδας του Documento για τις υποκλοπές και τις παρακολουθήσεις από την ΕΥΠ, δεν φανέρωσαν την απόλυτη παρακμή που συνοδεύει το όνομα Μητσοτάκη ή απλά τον ξεπεσμό της πολιτικής ζωής και τον εξευτελισμό των θεσμών και της δημοκρατίας, αλλά κατέδειξαν την κατάσταση ενός πρωθυπουργού, φύσει και θέσει, (κατά Καντ) διεφθαρμένου, ανήθικου και επικίνδυνου από επιλογή. Παρόλη την προσπάθεια να παρουσιαστεί ο πρωθυπουργός ως ένας αθεράπευτα ηλίθιος και ένας ανηκέστου πνευματικής βλάβης άνθρωπος, που έχει το ακαταλόγιστο, τα δημοσιεύματα προδίδουν το εντελώς αντίθετο. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορεί να διαθέτει περιορισμένη πολιτική οξυδέρκεια και αδιόρατα πνευματικά χαρίσματα, ηλίθιος ή βλάξ όμως δεν είναι και επομένως οι πράξεις του μπορούν να καταλογιστούν.

Αρχικά, η Ηθική είναι ο κλάδος εκείνος της φιλοσοφίας που εξετάζει, συστηματοποιεί, προτείνει και αξιολογεί αντιλήψεις, για το ποιες πράξεις είναι ορθές και ποιες λανθασμένες. Η Ηθική, επομένως, δεν είναι μια σειρά απαγορεύσεων που πηγάζουν από αφύσικες και αλλόκοτες θρησκευτικές ή άλλου είδους μεσσιανικές προκαταλήψεις, αλλά ένα σύστημα λογικής ερμηνείας των πράξεων και των επιλογών κάθε ανθρώπου. Η ηθική θεωρία σε γενικές γραμμές αποτελεί ένα από τα δύο αξιολογικά πεδία (το άλλο αφορά την αισθητική) της φιλοσοφίας, έτσι όπως θεμελιώθηκε μέσα από την Αριστοτελική ηθική των αρετών, τη δεοντολογία του Ιμμάνουελ Καντ και τον ωφελιμισμό έτσι όπως διατυπώθηκε από τους Μπένθαμ και Μιλλ. Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει η ηθική του Καντ και συγκεκριμένα η κατηγορική προσταγή (kategorischer Imperativ).

Ο Καντ ξεκινά τη θεωρία του διατυπώνοντας το κοινό γνώρισμα όλων των ανθρώπων. Ότι δηλαδή όλοι οι άνθρωποι είναι έλλογα όντα. Κάθε άνθρωπος έχει την δυνατότητα να διατυπώσει τους δικούς του ηθικούς κανόνες, δηλαδή τους δικούς του ηθικούς γνώμονες (τα ονομάζει maxime, δηλαδή αξιώματα). Αυτοί οι γνώμονες είναι οι υποκειμενικές αρχές του με βάση την δική του λογική. Με βάση λοιπόν τη λογική, ο Καντ μας προτρέπει να διατυπώσουμε τους κανόνες της ηθικής με βάση την κατηγορική προσταγή, η οποία λέει: «Πράττε πάντα έτσι ώστε ο ηθικός γνώμονας της πράξης σου να μπορεί να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμος».

Ο άνθρωπος το να μπορεί να θέλει σημαίνει πως είναι μία αυτόνομη οντότητα, έχει ελεύθερη βούληση και η θέλησή του δεν καθορίζεται από κανέναν άλλον παράγοντα παρά μόνο από την δική του λογική. Η κατηγορική προσταγή δεν έχει κανένα ηθικό περιεχόμενο, γι’ αυτό και δεν προτείνει ούτε υπαγορεύει τι είναι καλό ή κακό, δίκαιο ή άδικο, ηθικό ή ανήθικο. Η κατηγορική προσταγή είναι δηλαδή μια πρόταση αντίθετη από τις συνεπειοκρατικές ηθικές, οι οποίες λειτουργούν με βάση το αποτέλεσμα και τις προϋποθέσεις των πράξεων. Οι κατηγορικές προσταγές έχουν απόλυτο χαρακτήρα και δεν εξαρτώνται από καμία προϋπόθεση (όπως οι υποθετικές προσταγές). Παραδείγματος χάρη, η κατηγορική προσταγή δεν μας προτείνει να μην κλέβουμε, όταν και εφόσον συμβαίνει κάτι, αλλά ποτέ να μην κλέβουμε, εφόσον έχουμε επιλέξει ως ηθικό γνώμονα ποτέ και για κανένα λόγο να μην αποσπούμε κάτι από κάποιον άλλο. Πώς μπορεί λοιπόν ένας άνθρωπος με βάση τη λογική του να μπορεί να θέλει η υποκειμενική ηθική αρχή του να είναι καθολικός νόμος; Η απάντηση βρίσκεται στην έλλογη φύση του ανθρώπου. Μόνο ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να ενεργεί σύμφωνα με νόμους, δηλαδή σύμφωνα με κανόνες και αρχές έχει βούληση.

Έτσι λοιπόν θα έπρεπε να είναι τα πράγματα, αφού είμαστε έλλογα όντα. Γιατί όμως οι άνθρωποι δεν ακολουθούν την κατηγορική προσταγή και η κοινωνία και η πολιτική ζωή έχουν γεμίσει με παρασιτικά και κακά στοιχεία; Γιατί υπάρχει το κακό και η διαφθορά; Γιατί ο Τσίπρας και ο Σύριζα παραβλέπουν τις κακές υποκειμενικές ηθικές αρχές που ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει επιλέξει; Εν τέλει, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι «θέσει ένοχος ή φύσει βλάξ»; Ο Καντ απαντάει σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα. Συμφωνώντας με τον Αυγουστίνο υποστηρίζει, ότι οι κακές πράξεις του κάθε Μητσοτάκη δεν είναι ένα φυσικό φαινόμενο, το κακό δεν είναι προϊόν της φύσης, δεν έχει την αιτία του στην ανθρώπινη φύση. Θεμέλιο κάθε υποκειμενική αρχής είναι η θέληση αυτή καθαυτή. Η κακή υποκειμενική αρχή που ο Μητσοτάκης έχει επιλέξει είναι ενσωματωμένη αποκλειστικά και μόνο στην βούλησή του. Κάνει κακό ο Μητσοτάκης για παράδειγμα, γιατί το θέλει. Παρακολουθεί τους υπουργούς, στρατηγούς, επιχειρηματίες και την οικογένειά του γιατί το θέλει. Γιατί θέλει να πετύχει κάτι.

Επομένως, η δυνατότητα του πρωθυπουργού να λεηλατήσει και να ξεθεμελιώσει κάθε έννοια δημοκρατίας εδράζεται στη θέλησή του, και όχι στη … φύση. Ο πρωθυπουργός δεν είναι κακός γιατί κάνει κακές πράξεις, αλλά γιατί οι πράξεις του μας επιτρέπουν να βγάλουμε το συμπέρασμα, ότι είναι αποτέλεσμα κακών υποκειμενικών αρχών, που ο ίδιος έχει επιλέξει. Όσο αναφορά τα κίνητρα των πράξεων και τις προθέσεις του, θα έπρεπε να μας αφήνουν αδιάφορους, καθώς αφορούν μόνο τον ίδιο. Μόνο ο Μητσοτάκης γνωρίζει ποια είναι τα κίνητρα των πράξεών του. Αυτό όμως που πρέπει να απασχολεί την κοινωνία και περισσότερο τον Σύριζα και την υπόλοιπη αντιπολίτευση είναι η ελευθερία του Μητσοτάκη να πράττει με βάση τον κακό ηθικό γνώμονα που έχει επιλέξει. Δηλαδή, να κρίνουμε τον Μητσοτάκη τόσο από τις εξωτερικές του πράξεις αλλά και ταυτόχρονα να αναζητούμε την πηγή της ελεύθερης βούλησής του. Έτσι θα εκλείψει το χυδαίο περιεχόμενο της έκφρασης «οι πολιτικοί δεν πάνε φυλακή αλλά σπίτι τους», αλλά κάθε κατεργάρης θα βρεθεί ενώπιος ενωπίω με τον νόμο κατηγορούμενος για τις επιλογές των πράξεών του.

Η ροπή του Μητσοτάκη προς το κακό δεν αφορά ούτε την αδυναμία της ανθρώπινης καρδιάς (fragilitas κατά τον Καντ) ούτε τη ροπή του Σύριζα και της υπόλοιπης αντιπολίτευσης να αναμειγνύουν ανήθικα ελατήρια με ηθικά, στην προσπάθειά τους να αυτοδικαιωθούν. Ο Μητσοτάκης ανήκει στο τρίτο και χειρότερο επίπεδο, καθώς έχει αποδεχτεί κακές υποκειμενικές αρχές εξαρχής. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει αποδεχτεί, ότι πρέπει να κάνει το κακό και αυτό ονομάζεται κακοήθεια της ανθρώπινης φύσης (ο Καντ το ονομάζει corruptio δηλαδή διαφθορά). Δεν έκρυψε ποτέ την πηγή της ελεύθερης βούλησής του και τα συμφέροντα στα οποία αποσκοπεί. Αποδείκνυε κάθε στιγμή πως συνειδητά έχει αποδεχτεί, ως γνώμονα των πράξεών του, έναν κακό υποκειμενικό κανόνα. Το ίδιο αποδεικνύουν εδώ και τέσσερα χρόνια όλοι όσοι βρίσκονται στην αυλή του. Αποδεικνύει τη διαστροφή του, πριν αποκαλυφθεί το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων.

Η ροπή προς το κακό του πρωθυπουργού είναι μια επιλογή, που από την αρχή της θητείας του είχε κάνει. Κάθε πράξη από εκεί και πέρα ήταν μια διαστρέβλωση του ηθικού κανόνα. Έτσι οι πράξεις του έγιναν μια συνήθεια, μια έξις, ώστε να τον χαρακτηρίζουμε ως φύσει κακό, διότι είχε συνείδηση του ηθικού νόμου και εντούτοις επέλεξε να αποδεχτεί ως υποκειμενική αρχή των πράξεών του την απόκλιση από τον νόμο, τη διαστρέβλωσή του. Χάρη στην ελευθερία της θέλησης που του παρείχε η θέση του, επέλεξε να παραβιάζει τον ηθικό νόμο. Η ροπή του αυτή είναι μια ηθικώς κακή ροπή και όχι μια φυσική κακία. Έγινε φύση του λόγω συνήθειας διαστρέβλωσης του ηθικού γνώμονα και επομένως λειτουργούσε και έπραττε με βάση μια κακή υποκειμενική αρχή. Αυτό ο Καντ το ονομάζει ριζικό κακό και ευθύνεται ο ίδιος ο Μητσοτάκης, η ελεύθερη βούλησή του και όχι η φύση του.

Με το σύνθημα «Δικαιοσύνη Παντού», ο Σύριζα αλλά και η στάση του ΚΚΕ πρέπει να αποδείξουν, πως ακολουθούν τον ηθικό κανόνα και λειτουργούν με ακεραιότητα και συνέπεια προς την αποκατάσταση της δημοκρατίας, πράγμα που δεν έγινε με την «Πρώτη φορά Αριστερά». Γιατί ο Καντ μπορεί να μίλησε για την κακοήθεια και τη διαφθορά στις επιλογές του Κυριάκου Μητσοτάκη, μίλησε όμως και για όσους μπερδεύουν τις καλές υποκειμενικές αρχές με τις κακές. Όταν κάποιος αναμιγνύει την φυσική με την ηθική πηγή της ελεύθερης βούλησής του, τότε αντιστρέφεται και αλλοιώνεται η ιεράρχηση των αρχών, ακόμη και για τον καλύτερο άνθρωπο. Το κακό σε αυτή την περίπτωση οδηγεί στην νόθευση (ο Καντ το ονομάζει impuritas). Μπορεί δηλαδή ο Σύριζα και το ΚΚΕ να πράττουν σύμφωνα με τον ηθικό νόμο, αλλά τα κίνητρα να είναι ταπεινά. Μπορεί να είναι πράξεις ωφελιμιστικές και συμφεροντολογικές. Μπορεί, δηλαδή, να έχουν φτιάξει στη συνείδησή τους ένα αμάλγαμα, επικαλούνται την ηθική, ώστε να επωφεληθούν από μια πράξη. Κάνουν δηλαδή μια ευεργετική πράξη από φόβο ή συμφέρον και όχι επειδή η πράξη αυτή απορρέει από γνήσιους ηθικούς κανόνες. Αυτή τη ροπή ο Καντ την ονομάζει φαυλότητα.

Για να μην έχει λοιπόν η κοινωνία το δίλημμα να διαλέξει μεταξύ διεφθαρμένων και φαύλων, τότε η αποκατάσταση που ευαγγελίζεται ο Σύριζα πρέπει να αποκτήσει καθολικό χαρακτήρα και να πηγάζει από την απολυτότητα του ηθικού γνώμονα που ο ίδιος θεωρεί πως έχει επιλέξει. Η αποκατάσταση της δημοκρατίας, η οποία δεν έγινε στην πρώτη του διακυβέρνηση, οφείλει να πραγματοποιηθεί στην επόμενη. Το  «Δικαιοσύνη Παντού» πρέπει να απαντά στο ερώτημα «τι είναι δίκαιο;» και όχι «πώς θα έπρεπε να είναι». Γιατί αν δεν απαντηθεί το πρώτο ερώτημα, και συνεχίσει η πολιτική ζωή να κινείται στον παραδοσιακό δρόμο του «περασμένα ξεχασμένα», τότε καμία αξία δεν έχει ούτε το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς ούτε φυσικά όσοι το επικαλούνται. Το να είναι κανείς αριστερός, προοδευτικός και δημοκράτης σημαίνει, πως οι πράξεις του πηγάζουν από το καθήκον και έχουν ηθική αξία, όχι μέσα στην πρόθεση αλλά στον Ηθικό Νόμο. Η ηθική αξία των πράξεων βρίσκεται στο φρόνημα, στη λογική, δηλαδή στον υποκειμενικό ηθικό γνώμονα, στον οποίο υπακούει η βούληση. Καθήκον λοιπόν όλων των δημοκρατικών δυνάμεων είναι να θεωρούν πως οι πράξεις τους είναι αναγκαίες από σεβασμό προς το Νόμο. Ο σεβασμός προς τον Νόμο είναι και το μόνο συναίσθημα που αναγνωρίζει μια ηθική θεωρία, αλλά και η ανάγκη μιας κοινωνίας που τραβάει την ψυχή της εδώ και δύο περίπου δεκαετίες.

Αν θέλει η ευρύτερη αριστερά να είναι αντιστρόφως ανάλογης με την διαφθορά που ρυπαίνει την πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου, οφείλει καταρχάς να εμπλουτίσει τα ψηφοδέλτια της με ανθρώπους, όχι της κομματικής επετηρίδας και της φαυλότητας, αλλά με αποφασισμένους ανθρώπους, ακεραίους και συνεπείς, άξιους να αποκαταστήσουν την δημοκρατία που τόσο βάναυσα λεηλατήθηκε ήδη από τον καιρό μνημονίων. Ο Σύριζα και το ΚΚΕ, αν δεν μπορέσουν να συνεργαστούν, τότε η φαυλότητα θα έχει αντικατασταθεί με την διαφθορά, καθώς θα είναι μια επιλογή ίσης σημασίας για την κοινωνία με αυτή του Κυριάκου Μητσοτάκη. Αν έχουν προβλήματα ιδεολογικά και αβυσσαλέες διαφορές που καθιστά μια συνεργασία αδύνατη, τότε η ιεράρχηση των ηθικών γνωμόνων, όχι απλά αγγίζει την κακοήθεια αλλά πηγαίνει ακόμη πιο μακριά, στα όρια της συνενοχής. Γιατί δεν μπορεί απλά και μόνο να κατηγορούμε τις επιλογές του Κυριάκου Μητσοτάκη για τις κακές του πράξεις, και να παραγνωρίζουμε την αδιαφορία της αριστεράς να πράξει το καλό. Η κοινωνία χρειάζεται δικαίωση και αν ο Σύριζα και το ΚΚΕ παραμείνουν να λειτουργούν ως πυροσβεστήρες ενός συστήματος γεμάτο με παράσιτα και άρπαγες, τότε η ευθύνη θα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Γιατί θα είναι και αυτή μια συνειδητή επιλογή.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr