Από Δειλία…

Πριν λίγα χρόνια, σε μια διάλεξή μου περί ελευθερίας και ελεύθερης βούλησης και για τα διλήμματα της ζωής και της φιλοσοφίας, επέλεξα η εισαγωγή μου να έχει έναν ποιητικό χαρακτήρα. Και τι πιο οικουμενικό και ακριβές από το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Che fece … il gran rifiuto»:

Σέ μερικούς ἀνθρώπους ἔρχεται μια μέρα
ποῦ πρέπει τό μεγάλο Ναί ἢ τό μεγάλο τό Ὄχι
νά ποῦνε. Φανερώνεται ἀμέσως ὅποιος τὤχει
ἕτοιμο μέσα του τό Ναί, καί λέγοντάς το πέρα

πηγαίνει στήν τιμή καί στήν πεποίθησί του.
Ὁ ἀρνηθείς δέν μετανοιώνει. Ἄν ρωτιοῦνταν πάλι,
ὄχι θά ξαναέλεγε. Κι’ ὅμως τόν καταβάλλει
ἐκεῖνο τ’ ὄχι — τό σωστό — εἰς ὅλην τήν ζωή του.

Ο Καβάφης περιγράφει στο ποίημα αυτό εκείνη τη μεγαλειώδη δύναμη, που διαθέτουν ορισμένοι άνθρωποι, να πουν το μεγάλο Όχι σε ό,τι περιμένει από εκείνους η κοινωνία και η εποχή. Να προτάξουν τη μεγάλη άρνηση, να πάνε αντίθετα στο ρεύμα. Μερικοί άνθρωποι καλούνται να επιλέξουν κάτι εξαιρετικά σημαντικό και σπουδαίο στη ζωή τους. Έρχονται αντιμέτωποι με ένα καίριο δίλημμα, μια οντολογική ή υπαρξιακή απόφαση, η οποία καθορίζει τη ζωή τους καθ’ ολοκληρίαν. Είναι μια καίρια στιγμή στη ζωή του ανθρώπου, που πρέπει αυτός να πει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι. Το μεγάλο Ναι μπορεί να είναι συμβιβασμός ή ευθύνη, ενώ το μεγάλο Όχι είναι εκείνη η άρνηση στους συμβιβασμούς και τις ευθύνες. Και στις δύο περιπτώσεις ο άνθρωπος βαρύνεται υπέρμετρα. Παρόλο που ο Καβάφης στο ποίημα του τονίζει το γεγονός ότι τα διλήμματα αυτά αφορούν μόνο μερικούς ανθρώπους, μεταφυσικά και οντολογικά εκφράζουν τον κάθε άνθρωπο, σε κάθε τόπο και κάθε εποχή. Πολιτικά δε… τους περισσότερους.

Εκείνοι οι άνθρωποι, που θα έρθουν αντιμέτωποι με το καίριο δίλημμα, είναι από τη μία εκείνοι που ενδόμυχα έχουν έτοιμο το Ναι και φανερώνεται αμέσως. Είναι άνθρωποι πρόθυμοι να υποταχθούν στις απαιτήσεις της ζωής και της εποχής και προσδοκούν να τους αναγνωριστεί η αξιοσύνη, που συνοδεύει την επιλογή τους. Οι άνθρωποι του μεγάλου Ναι επιλέγουν την εκπλήρωση των απαιτήσεων της κοινωνίας και όταν το επιτυγχάνουν προσμένουν την αποδοχή και την τιμή για αυτή τους την επιλογή. Είναι μια εσωτερική τους ανάγκη, να απαντήσουν θετικά, εκπληρώνοντας την ανάγκη τους να ζουν σε πλήρη αρμονία και συμφωνία με αυτό που αναμένεται και απαιτείται. Από την άλλη, εκείνοι που αρνούνται, που λένε το μεγάλο Όχι, το κάνουν συνειδητά και όχι ενδόμυχα. Και όσες φορές τους τεθεί το δίλημμα, πάλι όχι θα ξαναπούν. Το Όχι αυτό θα το πληρώσουν ακριβά, δεν θα συμβιβαστούν και θα επιλέξουν τη ρήξη με τις κοινωνικές συμβάσεις. Θα χαράξουν το δικό τους ελεύθερο δρόμο, έναν δρόμο δύσκολο, γιατί το μεγάλο Όχι απαιτεί δύναμη, αποφασιστικότητα και γενναιότητα, πράγματα τα οποία η κοινωνία δεν συγχωρεί σε εκείνους που δεν «συμμορφώνονται».

Αυτούς τους ανθρώπους η κοινωνία μπορεί να τους απορρίψει, να τους ψέξει, να τους τιμωρήσει, αφού δεν δέχτηκαν να ασπαστούν το κατεστημένο. Την επιλογή τους όμως τη θεωρούν σωστή, συμβαδίζει με τις πεποιθήσεις τους, δηλώνει την ταυτότητα τους, γι’ αυτό και τιμωρούνται γι’ αυτή τους την άρνηση. Η μεγάλη άρνηση απαιτεί ψυχικό σθένος και δυναμισμό και δεν μπορεί να επιλεγεί από δειλούς και αδύναμους ανθρώπους. Ο Καβάφης, εσκεμμένα αφαιρεί το «Per Vilta» (από δειλία) από τον στίχο του Δάντη στην Κόλαση «che fece per vilta il gran rifiuto», καθώς ο Φλωρεντίνος ποιητής αναφέρεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο. Ο Καβάφης δηλαδή διαφοροποιείται από τη σκέψη του Δάντη για όσους «που από δειλία επέλεξαν τη μεγάλη άρνηση». Ο Καβάφης τιμά τους μεγάλους αρνητές της ζωής, γιατί και ο ίδιος γνωρίζει καλά τι σημαίνει και πόσο κοστίζει στον άνθρωπο το μεγάλο Όχι. Ο Δάντης, στο τρίτο άσμα αναφέρεται στους ανθρώπους εκείνους, που με τη στάση τους και τις επιλογές τους, όταν βρίσκονταν στη ζωή, κατέληξαν να αποτελούν τη μεγάλη ντροπή και το μεγάλο όνειδος, ώστε να είναι ανεπιθύμητοι και απρόσδεκτοι ακόμη και στην κόλαση.

Άνθρωποί, δείγματα άστατης δειλίας, δεν τόλμησαν να πάρουν θέση και να επιλέξουν ούτε το καλό, ούτε το κακό, ούτε το μεγάλο Ναι, ούτε το μεγάλο Όχι. Ήταν αμέτοχοι, άχρωμοι παρατηρητές, ανίκανοι να υπερασπιστούν τις αξίες τους, σιωπηλοί να αρθρώσουν κουβέντα για ανομίες και απέφευγαν την ευθύνη σε κρίσιμες στιγμές. Η δειλία τους ήταν απραξία, απάθεια και αταραξία, που τους έκανε όμως συνυπεύθυνους, γιατί δεν τόλμησαν. Μια σιωπή και ατολμία για τις ανομίες που βλέπουν και δεν προσπαθούν να αναδείξουν και να ανατρέψουν. Άνθρωποι ζωντανοί, αλλά κοινωνικά νεκροί, που δεν αρθρώνουν λέξη, που δεν ορθώνουν ανάστημα σε οποιαδήποτε επιλογή, καταλήγουν ένα τίποτα, καταλήγουν να μην ανήκουν πουθενά, ούτε στην Κόλαση, ούτε στον Παράδεισο. Όπως στη ζωή τους δεν πήραν καμία απόφαση, δεν τόλμησαν είτε να επιλέξουν το μεγάλο Ναι, είτε να πολεμήσουν για το μεγάλο ‘Όχι, έτσι και μετά το θάνατό τους βρίσκονται σε μια αιώνια ουδετερότητα.

Ο Δάντης τους τοποθετεί στην αιώνια ηρεμία μιας φαινομενικά φιλήσυχης καλοσυνάτης ζωής, χωρίς όμως ουσία, καθώς η απραξία τους επιτρέπει στους υποχθόνιους αγύρτες της ζωής πλήρη ελευθερία. Η ουδέτερη αποστασιοποίηση από την κοινωνική και πολιτική ζωή είναι μια εγκληματική αδιαφορία, που δεν μπορεί καν να τιμωρηθεί. Με άλλα λόγια, και η τιμωρία φαντάζει άσκοπη. Αυτές οι ψυχές είναι έτοιμες να διαβούν έναν τόπο πόνου και αιώνιας θλίψης, σε έναν κόσμο χαμένο. Το μαρτύριό τους ισοδυναμεί με την αέναη κατάδυση της ατομικής τους ανυπαρξίας. Η κόλαση για αυτούς είναι φόβητρο αλλά και ο παράδεισος ευθύνη. Δεν είναι παρηγοριά, είναι ένας πιο καταραμένος και ανάστατος τόπος, ένας τόπος χαμένος, της λησμονιάς, που προκάλεσε η δειλία τους. Στην κόλαση θα έχαναν τη λογική τους, στον παράδεισο θα απολάμβαναν τα οφέλη από τις ενάρετες πράξεις της ζωής τους. Στον τόπο μεταξύ των δύο απολαμβάνουν την κενότητα. Όπως στη ζωή έτσι και στο θάνατο, κανείς δε θέλει «φιλήσυχους» ανθρώπους, άτολμους που δεν πήραν μια ξεκάθαρη θέση για το δίκαιο. Μια ζωή αδράνειας και ατολμίας τιμωρείται με το τίποτα. Γύρισαν την πλάτη στο δίκαιο, είδαν το κακό να γίνεται μπροστά τους και δεν μίλησαν, δεν αντέδρασαν αν και τους δόθηκε η ευκαιρία και η δυνατότητα να αναπτύξουν ενεργό ρόλο.

Σε αυτή τη θέση, είτε την επέλεξε ο ίδιος είτε η φύση, βρίσκεται ο σημερινός πρωθυπουργός της χώρας. Η (φυσική) επιλογή της κενότητάς του προσέλκυσε ανθρώπους κακούς, όχι βέβαια της μοχθηρίας του Ευάγγελου Βενιζέλου, ίδιας ή ίσης σχεδόν ωστόσο καταστρεπτικότητας. Γιατί από τη μια, η κυβερνητική συμμορία απλά διαπράττει λεηλασία, στοχεύοντας μόνο στο προσωπικό, οικονομικό συμφέρον, ενώ στην περίπτωση του Βενιζέλου κύρια επιδίωξη ήταν να λερώσει και να υποβαθμίσει ολιστικά τους θεσμούς, επιδίωξη πάνω στην οποία πάτησαν οι πρώτοι. Η σημερινή ΝΔ μαζί με στελέχη του Σημιτικού ΠΑΣΟΚ δεν έχουν καμία κοινή ιδεολογική βάση, καμία κοινή κοινωνική προέλευση και φυσικά ούτε ίδια ευφυία. Έχουν όμως κάτι που τους καθιστά αποτελεσματικούς. Κοινός στόχος και απαράβατος κανόνας τους είναι η γρήγορη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος που καιροσκοπικά και χωρίς καμία ντροπή παρουσιάζουν ως κυβερνητικό έργο. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης απλός παρατηρητής, ζώντας σε μια αταραξία και απάθεια και απολαμβάνοντας περιστασιακές καντάδες, υποδύεται τον επικεφαλής του κράτους και της ΝΔ. Ως έρμαιο των ληστρικών επιδιώξεων όσων τον πλαισιώνουν, κάποια στιγμή θα ενημερωθεί για τις επόμενες εκλογές. Το έργο της ομάδας του Μητσοτάκη παρουσιάζεται στην κοινή γνώμη να διαθέτει έναν ακόμη ακούσιο σύμμαχο. Αυτό αφορά σε μια ομάδα βουλευτών του Σύριζα, η οποία κάνει ό,τι είναι δυνατό για να ενισχύσει το αντί-Σύριζα μέτωπο, που είχε ξεκινήσει ο Σαμαράς και φαίνεται να συνεχίζει ο Θεοδωρικάκος. Είτε από ανοησία είτε από καιροσκοπισμό, δείχνουν μια μετριοπάθεια και μια περίεργη ανοχή στη λεηλασία που διαπράττει η κυβέρνηση. Η διαφορά των επιδιώξεων στο σύνολό τους, μεταξύ της ΝΔ και του Σύριζα είναι, ότι ενώ οι πρώτοι συνδέονται για το οικονομικό κέρδος, οι δεύτεροι δεν είναι ουσιαστικά ενωμένοι.

Αυτό που τους «ενώνει» είναι μια θολή και αφηρημένη έννοια που λέγεται… αριστερά. Η αριστερά ούτε ιδεολογία είναι, ούτε κοσμοθεωρία, αλλά μια νοοτροπία, που στο μυαλό και στη ζωή του καθενός έχει διαφορετική εφαρμογή, διαμορφώνει διαφορετικό τρόπο σκέψης και εν τέλει δεν αποτελεί ταυτότητα όμοια στον καθένα. Ως «ιδεολογία» αφορά όσους αυτοχαρακτηρίζονται ως τέτοιοι. Αυτή λοιπόν η ομάδα δείχνει να επιδιώκει προσωπικούς στόχους και όχι συλλογικούς, υπονομεύοντας τις προσπάθειες και την αγωνία δημοσιογράφων, επιχειρηματιών, ακαδημαϊκών και ανθρώπων του πνεύματος, που είτε είναι φιλικά προσκείμενοι στο Σύριζα είτε αρνούνται τη συστηματική παρακμή στην οποία οδηγούν ΝΔ και ΠΑΣΟΚ την κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες. Η μεγαλύτερη όμως υπονόμευση συμβαίνει ενάντια στο κόμμα και στο λαό που τους ψήφισε. Κλασικό παράδειγμα τέτοιας αντιμετώπισης είναι η στάση αυτής της ομάδας του Σύριζα προς τον Παύλο Πολάκη και όποιον άλλο αντιδρά. Ο Πολάκης και λίγα λέει. Για τον Πολάκη και τον κάθε Πολάκη του Σύριζα είναι σίγουρο, ότι υπάρχει μια θέση, είτε στην κόλαση είτε στον παράδεισο. Για τους υπόλοιπους τίποτα δεν είναι σίγουρο. Θα βρίσκονται εκεί ανάμεσα, που όρισε η πένα του Δάντη, να υπάρχουν στη λησμονιά. Γιατί με την απραξία τους ούτε ικανοί είναι ούτε ανίκανοι, ούτε καλοί ούτε κακοί, ούτε αμαρτωλοί ούτε ενάρετοι. Είναι και θα παραμείνουν αδιάφοροι όπως ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Με τη διαφορά, ότι ούτε τα λεφτά που έκαναν το Μητσοτάκη πρωθυπουργό έχουν, αλλά ούτε και τους επικοινωνιολόγους και τους image-makers που τον έκαναν να φαίνεται πρωθυπουργός.

Τώρα απομένει στον Αλέξη Τσίπρα να πάρει την απόφαση και να πει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι, ώστε να απαλλάξει από τέτοιους το κόμμα του και την κοινωνία.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr