Αντόν Τσέχωφ: Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι…

«Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι σέβονται την ανθρώπινη ατομικότητα και γι’ αυτό είναι πάντοτε συγκαταβατικοί, γελαστοί, ευγενικοί, υποχρεωτικοί.

Δεν χαλούν τον κόσμο για το σφυρί ή για τη γομολάστιχα που χάθηκαν. Δεν αγανακτούν για τους θορύβους ή το κρύο. Δέχονται με καλοσύνη τα χωρατά και την παρουσία ξένων ανθρώπων στο σπιτικό τους. Δεν συμπονούν μονάχα τους κατώτερους, τους αδύναμους και τις γάτες. Πονάει η ψυχή τους και για κείνο που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.

Είναι ντόμπροι και φοβούνται το ψέμα σαν τη φωτιά. Δεν λένε ψέματα ακόμα και για τιποτένια πράγματα. Το ψέμα προσβάλλει εκείνους που το ακούνε και ταπεινώνει στα μάτια τους εκείνους που το λένε. Δεν παίρνουν ποτέ πόζα, στο δρόμο είναι όπως και στο σπίτι τους, δεν ρίχνουν στάχτη στα μάτια του κατώτερου τους.

Δεν είναι φλύαροι και δεν αναγκάζουν τον άλλο να ακούει τις εκμυστηρεύσεις τους όταν δεν τους ρωτάει. Δεν ταπεινώνονται για να κεντήσουν τη συμπόνια του διπλανού. Δεν παίζουν με τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής των άλλων για να κερδίζουν σαν αντάλλαγμα αναστεναγμούς και χάδια.

Δεν λένε “εμένα κανείς δεν με καταλαβαίνει”, ούτε “πουλήθηκα για πέντε δεκάρες”, γιατί αυτά δείχνουν πως αποζητάν τις φτηνές εντυπώσεις. Είναι πρόστυχα τερτίπια, ξεθωριασμένα, ψεύτικα. Δεν είναι ματαιόδοξοι. Δεν τους απασχολούν τέτοια ψεύτικα διαμάντια όπως οι γνωριμίες με εξοχότητες.

Όταν κάνουν δουλειά που δεν αξίζει ένα καπίκι, δεν γυρίζουν με χαρτοφύλακα των εκατό ρουβλιών και δεν καμαρώνουν πως τάχα τους άφησαν να μπουν εκεί που δεν επιτρέπουν στους άλλους. Κι ο Κριλώφ ακόμα λέει πως το άδειο βαρέλι ακούγεται πιο πολύ από το γεμάτο.

Αν έχουν ταλέντο, το σέβονται. Θυσιάζουν γι’ αυτό την ησυχία τους, τις γυναίκες, το κρασί, την κοσμική ματαιότητα. Είναι περήφανοι για την αξία τους και έχουν συνείδηση της αποστολής τους. Αηδιάζουν από την ασχήμια και καλλιεργούν μέσα τους την ομορφιά.

Δεν μπορούν να κοιμηθούν με τα ρούχα, δεν μπορούν να βλέπουν στο τοίχο κοριούς, να πατούν σε φτυσιές. Δαμάζουν όσα μπορούν και εξευγενίζουν το ερωτικό ένστικτο. Δεν κατεβάζουν βότκα όπου βρεθούν. Πίνουν μονάχα όταν είναι ελεύθεροι και τους δίνεται ευκαιρία. Γιατί τους χρειάζεται “γερό μυαλό σε γερό κορμί”.

Λίγα λόγια για τα έργα του Τσέχωφ

Στα έργα του Τσέχωφ δεν υπάρχει εμφανής δράση. Ο μύθος είναι εξαιρετικά απλός. Είναι σκηνές καθημερινής ζωής δίχως φανερή αλληλουχία, δίχως εκρήξεις και εξαιρετικές περιστάσεις. «Βλέπεις τη ζωή όχι μόνο μέσα από τις κορυφές και τις αβύσσους της, αλλά μέσα από την τριγύρω σου καθημερινότητα».

Βάζοντας σε δεύτερο πλάνο τη δράση, το μύθο, ο Τσέχωφ τονίζει τη σημασία των ίδιων των προσώπων, τα οποία αδρανούν-πλήττουν μα την ίδια στιγμή βιώνουν το δράμα της ζωής, το δράμα της φθοράς. «Το δράμα γίνεται μέσα στον άνθρωπο και όχι στις ακραίες του εκδηλώσεις». Έτσι η δραματική πορεία αντί να συμβαίνει στα εξωτερικά γεγονότα του μύθου, σημειώνεται στην εσωτερική ζωή των προσώπων.

Ο διάλογος των προσώπων είναι εξωτερικά ασύνδετος. Πολλές φορές- και μάλιστα στα καίρια σημεία του έργου- θα’λεγε κανείς ότι το κάθε πρόσωπο τραβάει το δικό του δρόμο, ότι η συνομιλία του δεν είναι διάλογος διασταυρούμενος, αλλά παράλληλοι μονόλογοι που ποτέ δε συμπίπτουν. Έτσι μας υποβάλλεται το δραματικό ασύμπτωτο που χαρακτηρίζει το έργο του Τσέχωφ. Τα πρόσωπα αγωνίζονται να επικοινωνήσουν αλλά δεν τα καταφέρνουν.

Η αναζήτηση του νοήματος της ζωής είναι κεντρικό δραματικό θέμα στα έργα του Τσέχωφ. Η ροή του χρόνου και η συνακόλουθη φθορά κάνουν το νόημα αυτό φευγαλέο, την αναζήτησή του πιο δραματική και πολλές φορές αφήνουν τα πρόσωπα αδικαίωτα με ένα τρόπο γνήσια τσεχωφικό, που βρίσκεται ανάμεσα στην ειρωνεία και το σπαραγμό.

 Στον Τσέχωφ οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ του δραματικού και του κωμικού είναι αδρές. Οι τόνοι είναι αμφίρροποι, όλες οι καταστάσεις είναι ανάμεσα στο δραματικό και το κωμικό και εκεί έγκειται και η δυσκολία στο ανέβασμα επί σκηνής των έργων του. Ο θεατής προτιμά να ξέρει αν αυτό που βλέπει έχει χαρακτήρα κωμικό ή σοβαρό. Ο Τσέχωφ όμως δημιουργεί αυτές τις αμφίβολες καταστάσεις που είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς αν πρέπει να γελάσει ή να συγκινηθεί, αν ο συγγραφέας σοβαρολογεί, παίζει, ειρωνεύεται ή σατιρίζει. Στον «Θείο Βάνια» παραδείγματος χάριν, στην κρισιμότερη στιγμή του έργου, όταν ο Βάνια μπαίνει με το περίστροφο και πυροβολεί τον Σερεμπριάκωφ, το περίστροφο παθαίνει αφλογιστία κι αυτός φωνάζει με το στόμα «Μπαμ!»

Άλλο ένα χαρακτηριστικό στα έργα του Τέχωφ είναι τα ερωτικά τρίγωνα. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ένας χαρακτήρας είναι παράφορα ερωτευμένος με κάποιον ο οποίος όμως ποθεί κάποιον άλλο. Το ανεκπλήρωτο, λοιπόν, του έρωτα είναι άλλο ένα στοιχείο των έργων του Τσέχωφ.

Τα έργα του Τσέχωφ είναι έργα ατμόσφαιρας, όχι όμως εξωτερικής. Τα εξωτερικά μέσα όπως τα σκηνικά αντικείμενα ή οι ήχοι από τα παρασκήνια μεταβάλλονται σε σύμβολα που βρίσκονται σε εσωτερική αντιστοιχία με τις καταστάσεις των προσώπων έχοντας αποκτήσει συναισθηματικά φορτισμένο φορτίο. Σημαντικό ρόλο στα έργα του παίζουν τα σύμβολα. «Ο γλάρος είναι ένα τόσο δυνατό πουλί και την ίδια στιγμή τόσο ευάλωτο» έλεγε χαρακτηριστικά ο Τσέχωφ παρομοιάζοντας τη Νίνα με γλάρο στο ομώνυμο έργο του.