Το αντιφασιστικό μέτωπο και ο ναρκισσισμός της ταυτότητας

Η τελική συγκρότηση του αντιφασιστικού μετώπου υπήρξε ό,τι πιο ενθαρρυντικό γέννησε στις μέρες μας η ελληνική κοινωνία – μια κοινωνία, ας μην ξεχνάμε, ταλαιπωρημένη από τη δεκαετή οικονομική κρίση, από την τρέχουσα πανδημία και την παράλληλη διαχείριση του ζόρικου προσφυγικού. Κομμάτια αυτής της κοινωνίας γοητεύτηκαν τότε, στα πρώτα χρόνια της κρίσης, από την ωμή βία που ξεδίπλωνε η ναζιστική οργάνωση, από τον εθνικισμό και τον ρατσισμό που αφειδώλευτα διοχέτευε στον δημόσιο χώρο, φυσικό και εικονικό. Το ενδεχόμενο η αρχική εκείνη εκρηκτική διόγκωση της Χρυσής Αυγής να εξελισσόταν σε ασυγκράτητο χείμαρρο που θα μας έπνιγε όλους, μόνο σήμερα, ύστερα από την αποτελεσματική αποδόμηση και καθήλωσή της, φαντάζει απίθανο. Αν τελικά η εγκληματική αυτή οργάνωση ηττηθεί και δικαστικά, αν η ετυμηγορία είναι αντίστοιχη του κινδύνου που διέτρεξε η δημοκρατία από τη δράση της, αυτό θα οφείλεται ασφαλώς στα στοιχεία που προσκόμισε και πειστικά ανέδειξε η πολιτική αγωγή, αλλά επίσης στο κλίμα που δημιούργησε το ευρύ αντιφασιστικό μέτωπο, διότι η δικαιοσύνη δεν αποδίδεται σε κοινωνικό και ιδεολογικό κενό.

Κι όμως, μέσα σε αυτή τη σπάνια διαλεκτική υπέρβαση πολιτικών δυσκολιών, κοινωνικών αντιφάσεων και ιδεολογικών αντιθέσεων, δεν έλειψε (αντιθέτως περίσσεψε) το μίζερο ξόδεμα πόρων, στοχασμού και ενέργειας όχι για τη διεύρυνση του μετώπου, αλλ’ αντιθέτως για την περιχαράκωσή του. Ένας κινηματικός και ατομικός ναρκισσισμός ξεδιπλώνεται ακκιζόμενος στο δρόμο και στα δίκτυα, οι κορυφές του οποίου αγγίζουν δυσθεώρητα ύψη. Όλα όσα γνωρίσαμε σε προγενέστερες ομόλογες περιπτώσεις αναδύονται κι εδώ: Η διεκδίκηση ευσήμων για την πατρότητα του κινήματος, η επιδεικτική προβολή των οικείων λόγων και δράσεων, το κούνημα του δακτύλου στους αποκλίνοντες, οι οιμωγές για τη νόθευση της αγνότητας και ιδεολογικής καθαρότητας, η αυτοαναφορικότητα σε όλο της το μεγαλείο. Αυτή η πρόταξη της «ελκυστικής» ταυτότητας έναντι της πολιτικής αποτελεσματικότητας δεν είναι βέβαια κάτι νέο στην ιστορία. Το συναντάμε σε κάθε κρίσιμο διακύβευμα, κάθε εποχής. Ξεπηδά πάντοτε από «πρωτοπορίες» που ενώ ομνύουν στο όνομα της κοινωνίας, ενοχλούνται αφάνταστα όταν απροσδόκητα οι πολλοί ανταποκρίνονται, αλλά, βέβαια, προσέρχονται κουβαλώντας και τις δικές τους διανοητικές αποσκευές, και τις δικές τους συλλογικές πρακτικές.

Ωστόσο, τα κινήματα που τελικά καθορίζουν τις εξελίξεις και αφήνουν βαθύ το αποτύπωμά τους στις θεσμικές δομές, τις κοινωνικές πρακτικές και τη συλλογική μνήμη, είναι εκείνα κυρίως που κατορθώνουν να περιμαζέψουν τους ατομικούς και συλλογικούς εγωισμούς, να συνθέσουν ή να υπερβούν τις παραλυτικές αντιθέσεις, να διακρίνουν το ουσιώδες από το δευτερεύον, να κινητοποιήσουν ευρείες και ετερόκλητες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις προσανατολίζοντάς τες σε έναν κρίσιμο στόχο. Με δυο λόγια είναι τα κινήματα που καταφέρνουν να ηγεμονεύσουν, που σημαίνει να καταστήσουν ένα ορισμένο σύστημα αξιών και νοημάτων κυρίαρχο, σχεδόν αυτονόητο. Έτσι, για παράδειγμα, συγκροτήθηκε και γιγαντώθηκε το ΕΑΜ στην Κατοχή, έτσι το Πολυτεχνείο έσπασε την καταθλιπτική ανοχή της κοινωνίας στη δικτατορία των συνταγματαρχών, έτσι τελικώς (παρά τους εμφυλίους και τις παλινδρομήσεις) κατάφερε να τελεσφορήσει το καταστατικό επεισόδιο της εθνικής μας ύπαρξης: η Επανάσταση του 21.

Οι στοχαστικοί, οι μαχητικοί, οι οργανωτικοί, οι «πρωτοπορίες» (άτομα και συλλογικότητες) αποκτούν ιστορική βαρύτητα μόνον ενόσω συνεισφέρουν στη συγκρότηση ευρέων και εύρωστων κινημάτων γύρω από πραγματικά κρίσιμα διακυβεύματα. Είναι πολιτική αρετή να διακρίνεις κάθε φορά ποια μάχη αξίζει να δοθεί, σε ποιο πεδίο, με ποιους συμμάχους ενάντια σε ποιους αντιπάλους. Κι είναι πολιτική ευφυΐα να αξιοποιείς για την επίτευξη ενός αξιόλογου στόχου ακόμη και όσους προσέρχονται διστακτικά, αργοπορημένα, καιροσκοπικά, υστερόβουλα ή εκόντες άκοντες. Ειδάλλως ο στοχασμός, η δράση, η αντιπαράθεση δεν τροφοδοτούν παρά μόνο τον ατομικό και μικρο-συλλογικό ναρκισσισμό. Μπορεί, βέβαια, να βγάλει ζωή κανείς έτσι, μα δεν είναι ο πιο δημιουργικός τρόπος.

* Ο Χάρης Αθανασιάδης είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής ΠΜΣ Δημόσια Ιστορία (ΕΑΠ)

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr