Αναγνωρίζει η Ρωσία το ψευδοκράτος; Ο καθηγητής Μιχάλης Κοντός εξηγεί στο koutipandoras τι συμβαίνει

Πριν λίγες ημέρες τα ελληνικά και τα κυπριακά μέσα ενημέρωσης γέμισαν με τις αναφορές ενός τούρκου πρώην αξιωματούχου που υποστήριζε ότι η Ρωσία σχεδιάζει να αναγνωρίσει το ψευδοκράτος της Κύπρου, δηλαδή τη λεγόμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ)».

Επρόκειτο για μια δήλωση του πρώην διευθυντή Εσωτερικής Ασφάλειας του Γενικού Επιτελείου Στρατού της Τουρκίας, Ουνάλ Αταμπάι στην τουρκική εφημερίδα «Σοζτζού». Άλλωστε, η υψηλόβαθμη θέση που κατείχε ο Αταμπάι αποτελεί και έναν από τους λόγους που στη δήλωσή του δόθηκε τόση σημασία από τα ΜΜΕ.

Ωστόσο τα ερωτήματα που προκάλεσε η δήλωση-βόμβα του Αταμπάι παρέμεναν αναπάντητα ως προς το αν είναι πράγματι πιθανή μια τέτοια εξέλιξη και το τι συνέπειες θα μπορούσε να επιφέρει στο σημερινό status quo της Ανατολικής Μεσογείου.

Σε αυτό το πλαίσιο το Κουτί της Πανδώρας επικοινώνησε με τον Επίκουρο Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας, Μιχάλη Κοντό, με σκοπό να κατανοηθεί λίγο βαθύτερα το ζήτημα που φαίνεται να ανακύπτει από την αποστροφή του Αταμπάι.

Στη συνέντευξή του στο Κουτί της Πανδώρας, ο κ. Κοντός τονίζει ότι πράγματι η παραδοσιακή δομή των σχέσεων στην περιοχή έχει αντιστραφεί, καθώς πλέον η Τουρκία βρίσκεται πιο κοντά στη Ρωσία και η Κύπρος πιο κοντά στις ΗΠΑ. «Οι ρωσοκυπριακές σχέσεις φαίνεται να επηρεάζονται αρνητικά στο οικονομικό επίπεδο», τονίζει ο Μιχάλης Κοντός.

Εξηγεί πάντως, με βάση τον συλλογισμό του, ότι «πιθανή αναγνώριση του ψευδοκράτους από τη Ρωσία θα αποτελούσε μια εξέλιξη κόντρα στις ισχύουσες τάσεις, η οποία θα ανέτρεπε απότομα μια ρωσική πολιτική δεκαετιών», ενώ συμπληρώνει ότι μια τέτοια ενέργεια από οποιοδήποτε κράτος θα το καθιστούσε «συνειδητά συνένοχο σε μια διεθνή παρανομία», με βάση τις σχετικές αποφάσεις του ΣΑ του ΟΗΕ.

Τέλος, απαντώντας σε σχετική ερώτηση για τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, ο κ. Κοντός σημειώνει ότι τοσο η υπογραφή του μνημονίου Τουρκίας – Λιβύης, όσο και οι επιχειρούμενες παράνομες τουρκικές γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, αποτελούν ένα είδος τουρκικής απάντησης στην πολυμερή σύγκλιση που υπάρχει στην περιοχή και μέρος της οποίας είναι και ο αγωγός EastMed μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Επίκουρου Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας, Μιχάλη Κοντού, στο koutipandoras.gr

Τις προηγούμενες ημέρες αναφέρθηκε από τουρκική εφημερίδα ότι η Ρωσία προτίθεται να αναγνωρίσει το ψευδοκράτος. Πόσο πιθανό είναι να συμβεί κάτι τέτοιο κ. Κοντέ; Εκτιμάτε ότι πράγματι έχουν γίνει τέτοιες συζητήσεις;

Επειδή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κατά πόσον οι πληροφορίες στις οποίες στηρίζεται το δημοσίευμα είναι ακριβείς, η ανάλυσή μας θα πρέπει να στηριχθεί σε μια προσπάθεια να διαβλέψουμε τις προθέσεις των εμπλεκόμενων μερών με βάση τις τρέχουσες ισορροπίες στις μεταξύ τους σχέσεις. Κατ’ αρχάς, να αναφέρω ότι οι σχέσεις μεταξύ Κύπρου και Ρωσίας διάγουν μία περίοδο προκλήσεων, που οφείλονται σε ευρύτερους συστημικούς παράγοντες. Οι εξελίξεις στην περιοχή έχουν φέρει την Ρωσία κοντά στην Τουρκία και την Κύπρο κοντά στις ΗΠΑ, γεγονός που αντιστρέφει την παραδοσιακή δομή σχέσεων των προηγούμενων δεκαετιών. Μάλιστα, οι ρωσοκυπριακές σχέσεις φαίνεται να επηρεάζονται αρνητικά στο οικονομικό επίπεδο, το οποίο αποτελεί ένα εκ των τριών βασικών πυλώνων τους: αφ’ ενός, οι ροές Ρώσων τουριστών στην Κύπρο (που παρουσίασαν έντονα αυξητική τάση μετά το 2015) παρουσιάζουν μείωση, ενώ επανέρχεται η ανταγωνιστική τουρκική αγορά στις προτιμήσεις τους. Αφ’ εταίρου, κατόπιν πιέσεων από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, η κυπριακή Κεντρική Τράπεζα έχει επιβάλει τελευταία αυστηρούς κανονισμούς στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε σχέση με τη συνεργασία τους με τις λεγόμενες εταιρείες-κέλυφος, πολλές από τις οποίες είναι ρωσικών συμφερόντων, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μαζική έξοδος ρωσικών κεφαλαίων από την Κύπρο. Εν τούτοις, στο διπλωματικό και το πολιτιστικό επίπεδο (οι άλλοι δύο βασικοί πυλώνες), οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών παρουσιάζουν ελάχιστες διακυμάνσεις. Στο διπλωματικό επίπεδο, πέραν από ορισμένες αρνητικές δηλώσεις με διάφορες αφορμές, η στάση της Ρωσίας στο κυπριακό δεν φαίνεται να έχει μεταβληθεί, ενώ ως προς τον τουρκικό αναθεωρητισμό στην κυπριακή ΑΟΖ η Μόσχα παραμένει από ελαφρώς υποστηρικτική έναντι της Κύπρου έως αδιάφορη. Στο πολιτιστικό επίπεδο, οι δεσμοί των δύο χωρών είναι ισχυροί κυρίως λόγω των κοινών θρησκευτικών καταβολών. Χιλιάδες Ρώσοι πιστοί τρέφουν μεγάλη εκτίμηση για τα κυπριακά προσκυνήματα. Η δε πρόσφατη στάση της Εκκλησίας της Κύπρου στο ζήτημα του αυτοκέφαλου της Ουκρανικής Εκκλησίας (η οποία υπήρξε μετριοπαθέστερη της στάσης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Πάσης Ελλάδος) καταδεικνύει την επιθυμία των κυπριακών θρησκευτικών αρχών για διατήρηση μιας ισορροπίας. 

Γενικά, οι αρνητικές συστημικές επιδράσεις και οι αρνητικές εξελίξεις στο οικονομικό επίπεδο αντισταθμίζονται, στο παρόν στάδιο, σε σημαντικό βαθμό από την στάση της Ρωσίας στο διπλωματικό επίπεδο και τους ισχυρούς πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ των δύο χωρών. Συνεπώς, πιθανή αναγνώριση του ψευδοκράτους από τη Ρωσία θα αποτελούσε μια εξέλιξη κόντρα στις ισχύουσες τάσεις, η οποία θα ανέτρεπε απότομα μια ρωσική πολιτική δεκαετιών.  

Εάν κάτι τέτοιο γινόταν, θα μπορούσε να περιοριστεί στη Ρωσία ή θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι θα ακολουθούσαν και οι χώρες-δορυφόροι της, ή χώρες-σύμμαχοι της Τουρκίας όπως το Πακιστάν;

Πέραν των όσων αναφέρω πιο πάνω, θα πρέπει να τονίσουμε και το εξής: η μη αναγνώριση της «ΤΔΒΚ» αποτελεί επιταγή του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο με το ψήφισμα 541 του 1983 χαρακτήρισε το ψευδοκράτος ως προϊόν παράνομης χρήσης βίας κατά το διεθνές δίκαιο. Επιπλέον, αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το αντιμετωπίζουν ως «υποτελή τουρκική διοίκηση», ενώ στη γνωμοδότησή του για την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αναγνώρισε διαφορετικότητα μεταξύ των δύο περιπτώσεων λόγω της χρήσης παράνομης βίας από την Τουρκία στην Κύπρο, παραπέμποντας στη στάση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Συνεπώς, ένα κράτος που θα θελήσει να αναγνωρίσει επίσημα την «ΤΔΒΚ» θα πρέπει να αποδεχτεί ότι καθίσταται συνειδητά συνένοχο σε μια διεθνή παρανομία, κάτι που τα κράτη συνήθως επιθυμούν να αποφύγουν. Υπάρχουν βέβαια περιθώρια αναβάθμισης σχέσεων χωρίς τυπική αναγνώριση, όπως π.χ. το μοντέλο σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ταϊβάν (με ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων μέσω Τουρκίας ή μέσω της δράσης μη κυβερνητικών οργανώσεων στα κατεχόμενα, οι οποίες να ενεργούν δίκην διπλωματικής αποστολής). 

Σύμφωνα με τον τούρκο πρώην αξιωματούχο η Ρωσία θα αναγνώριζε την «ΤΔΒΚ» με αντάλλαγμα την αναγνώριση της Αμπχαζίας από την Τουρκία και την παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στη Ρωσία. Αρκούν αυτά ως ανταλλάγματα για ένα τέτοιο βήμα;

Είναι γεγονός ότι η Ρωσία διαθέτει συναλλακτικά «χαρτιά» αυτού του είδους, όπως η περίπτωση της Αμπχαζίας. Υπάρχει και η περίπτωση της Κριμαίας, αλλά αυτή θα πρέπει να αποκλειστεί λόγω των ιδιαίτερων τουρκικών συμφερόντων. Εν τούτοις, μια τέτοια κίνηση θα πρέπει να τεθεί υπό την αίρεση των όσων αναφέρω πιο πάνω, τόσο για την ύπαρξη μιας σύνθετης σχέσης μεταξύ Ρωσίας και Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο και για τις αποφάσεις περί Κύπρου του Συμβουλίου Ασφαλείας, του οποίου η Ρωσία αποτελεί μόνιμο μέλος.

Η επαναπροσέγγιση Ρωσίας – Τουρκίας αν και έχει διακυμάνσεις, φαίνεται ότι διατηρείται ως σταθερά τα τελευταία χρόνια. Παρόλα αυτά η Τουρκία διατηρεί διαχρονικά στενές σχέσεις και με τις ΗΠΑ. Θεωρείτε ότι αυτή η πολιτική της Τουρκίας μπορεί να λειτουργήσει απομονωτικά για την Ελλάδα και την Κύπρο;

Το σύγχρονο διεθνές σύστημα είναι ιδιαιτέρως πολυσύνθετο. Αυτό αποτελεί απότοκο της αναδυόμενης πολυπολικής δομής του, η οποία υποκαθιστά τον πάλαι ποτέ αμερικανικό μονοπολισμό και τον προγενέστερο ψυχροπολεμικό διπολισμό. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι συμμαχίες καθίστανται θολές και τα όρια μεταξύ φιλίας και έχθρας δυσδιάκριτα. Συχνά δύο κράτη είναι δυνατό να διατηρούν αρμονικές ή ακόμα και στενές σχέσεις σε ένα τομέα πολιτικής, ενώ σε ένα άλλο να συγκρούονται τα συμφέροντά τους. Γενικά, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι στο αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα η εξωτερική πολιτική λαμβάνει μια a la carte μορφή. Ως εκ τούτου, οι σχέσεις μεταξύ των κρατών καθίστανται πιο σύνθετες. Δέστε π.χ. την στάση της κυβέρνησης Τραμπ απέναντι στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ. Ή την τάση συνεργασίας ΝΑΤΟϊκών χωρών, όπως η Τουρκία και η Ουγγαρία, με τη Ρωσία. Από την άλλη, οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ, Ελλάδος και Κύπρου αναβαθμίζονται, με προμετωπίδα τα ενεργειακά και τις περιφερειακές εξελίξεις στην Αν. Μεσόγειο, γεγονός που ανταποκρίνεται σε μια αυξανόμενη σύγκλιση συμφερόντων. Την ίδια στιγμή, Ελλάδα και Κύπρος εμβαθύνουν τις τριμερείς τους συνεργασίες και καθίστανται πρωτοπόροι στην περιφερειακή συνεργασία μέσω της υπογραφής για τον αγωγό EastMed και την διαφαινόμενη αναβάθμιση του Eastern Mediterranean Gas Forum σε περιφερειακό οργανισμό με τυπική υπόσταση. Συνεπώς, είναι σαφές ότι η Τουρκία θα ενεργεί προς την κατεύθυνση της ανατροπής αυτών των σχεδιασμών. 

Εκτιμάτε ότι ο αγωγός Eastmed λειτουργεί ως αφορμή για να εκφραστούν εντονότερα οι ανταγωνισμοί στην περιοχή; Με άλλα λόγια, κ. Κοντέ, μπορεί η τουρκική προκλητικότητα και η συμφωνία με τη Λιβύη να αποτελούν απάντηση στον Eastmed?

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η υπογραφή των μνημονίων με τη Λιβύη αποτελούν ένα είδος τουρκικής απάντησης στην αναπτυσσόμενη πολυμερή σύγκλιση στην Αν. Μεσόγειο. Το ίδιο και οι επιχειρούμενες παράνομες τουρκικές γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Όπως έχω ήδη αναφέρει, Ελλάδα και Κύπρος μετέχουν σε περιφερειακά εγχειρήματα τα οποία εκτείνονται πολύ πέραν του εκτοπίσματος των δύο χωρών. Την ίδια στιγμή, οι ωμοί εκβιασμοί και η βία δεν είναι επαρκή μέσα για την αντιμετώπιση μιας τόσο ευρείας περιφερειακής συναίνεσης, όπως αυτής που περιέγραψα πιο πάνω. Συνεπώς, η Τουρκία επιχειρεί να αντιτείνει μια «αντι-συναίνεση» με άλλα κράτη προκειμένου να επενδύσει τις ενέργειές της με ένα μανδύα νομιμοποίησης και να πετύχει αυτό που επιθυμεί διακαώς: να απομακρύνει τις εξελίξεις από το «γήπεδο» του δικαίου και των διεθνών συνεργασιών, παρασύροντας την Ελλάδα και την Κύπρο σε διαπραγματεύσεις και πολιτικές διευθετήσεις με τους δικούς της όρους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, είναι πολύ σημαντικό Αθήνα και Λευκωσία να αναγνώσουν ορθά το διεθνές περιβάλλον και να αποτιμούν ολιστικά την σύνθετη ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, σε μια προσπάθεια να ενισχύουν διαρκώς τα μέσα που διαθέτουν προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον τουρκικό αναθεωρητισμό.