Αιγές: Ένα εντυπωσιακό έργο με δημόσια υπογραφή

Στην πλαγιά της Βεργίνας και όσο φτάνει το μάτι σου απλώνεται η συγκλονιστική ιστορία των Αιγών που από αβέβαιη αναφορά σε λίγες πηγές εξελίχθηκε σε τόσο ισχυρό αρχαιολογικό χώρο ώστε το 1996 εγγράφηκε στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Μπροστά στα μάτια σου βλέπεις ένα λιτό και επιβλητικό κτίριο-μανιφέστο της κλασικής Ελλάδας, που αναστηλώθηκε με αυτεπιστασία (φροντίδα και επιστασία) της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας και της επί σειρά ετών επιστημονικής και διοικητικής υπεύθυνης του έργου Αγγελικής Κοτταρίδη.

Σήμερα στις Αιγές, διοικητικό, θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο των αρχαίων Μακεδόνων, δεσπόζει αναστηλωμένο το ανάκτορο του βασιλιά Φιλίππου Β΄, αναστήλωση που μόλις εγκαινιάστηκε από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Ενα πρότυπο αρχιτεκτονικής, που όμοιό του ο κόσμος είδε να αναπαράγεται στις Αλεξάνδρειες της Ανατολής και σε όλη την ελληνιστική οικουμένη. Δίπλα στον Τύμβο που σκεπάζει τους Τάφους των Βασιλέων, στο αρχαιολογικό πάρκο της Νεκρόπολης και στο κυρίως Μουσείο των Αιγών που εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2022, οι αρχαιολόγοι μας παρέδωσαν το πρωτοποριακό οικοδόμημα που έγινε το μοντέλο τού νέου κόσμου των ελληνιστικών χρόνων.

Εκεί, στο Μέγα Περιστύλιο με τους 16 δωρικούς κίονες από κάθε πλευρά, στέφθηκε βασιλιάς ο Αλέξανδρος, μετέπειτα Μέγας, αμέσως μετά τη δολοφονία του πατέρα του, Φίλιππου Β΄, στο παρακείμενο θέατρο κατά τη διάρκεια γιορτής. Στα 4.000 τ.μ. του περιστυλίου (που χωρούσε 8.000 καθήμενους) και τα 15.000 τ.μ. του ανακτόρου απλώνεται σήμερα το μεγαλύτερο οικοδόμημα της κλασικής Ελλάδας, για να μας ξαναθυμίσει τον οίκο των Τημενιδών στην καλύτερη στιγμή του.

Στα δεκαέξι χρόνια που μεσολάβησαν από την έναρξη των εργασιών μέχρι σήμερα η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας μετέτρεψε τα ερείπια των προηγούμενων ανασκαφικών εργασιών σε μνημείο. Για να μας θαμπώσει με τον «Παρθενώνα της Μακεδονίας» –όπως έχουν αποκαλέσει το μνημείο– και με τα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν για την αρχιτεκτονική, την ιστορία και την κοινωνία της Μακεδονίας του Φιλίππου Β΄.

Αλλά και για να μας εντυπωσιάσει με το θαύμα που έκανε η ελληνική δημόσια υπηρεσία, η οποία υλοποίησε τη μελέτη συντηρώντας, στερεώνοντας, αναστηλώνοντας, αποκαθιστώντας και αναδεικνύοντας ένα τιτάνιο έργο. Σε χρόνους γρήγορους για ένα τόσο μεγάλο έργο, το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε από διαδοχικά ευρωπαϊκά προγράμματα (200723) με προϋπολογισμό 20.300.000 ευρώ αλλά και χωρίς να παραμελήσει κανέναν από τους υπόλοιπους τομείς της αρμοδιότητάς της.

Η Αγγελική Κοτταρίδη ψυχή του έργου

Η σημερινή ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου των Αιγών έχει ονοματεπώνυμο: Αγγελική Κοτταρίδη. Επίτιμη πλέον έφορος αρχαιοτήτων, ξεκίνησε τη διαδρομή της σχεδιάζοντας και αποτυπώνοντας την ανασκαφή του μεγάλου δασκάλου της Μανόλη Ανδρόνικου όταν ανακάλυψε τον τάφο του Φιλίππου Β΄. Είχε την τύχη να μπει από τους πρώτους στον ασύλητο τάφο και έκτοτε σύνδεσε το έργο της με τις Αιγές. Αρχαιολόγος πεδίου με ασίγαστο πάθος και πολλές επιτυχίες, γοητευτική αφηγήτρια και πρέσβειρα της οικουμενικότητας του ελληνικού πολιτισμού, η κ. Κοτταρίδη έχει εκφραστεί πολλές φορές στο παρελθόν για την ανάγκη ισχυρής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. «Ο μόνος τρόπος να κάνεις δουλειά με τα μνημεία είναι να είσαι στην υπηρεσία. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία είναι τεραστίως σημαντική, είναι ο μεγαλύτερος ερευνητικός φορέας της χώρας» έχει πει.

Κι όμως. Παρά την αυταπόδεικτη ανάγκη η πολιτιστική μας κληρονομιά να βρίσκεται αποκλειστικά στα κατάλληλα χέρια και παρά την τόσο επιτυχή αναστήλωση του ανακτόρου του Φιλίππου Β΄ εξ ολοκλήρου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας, η κυβέρνηση ετοιμάζεται, όπως όλα δείχνουν, να περιορίσει την αυτεπιστασία στα έργα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Ισως και γι’ αυτό ο Κυριάκος Μητσοτάκης ευχαρίστησε –και πολύ ορθά– την κ. Κοτταρίδη και τους συνεργάτες της στα εγκαίνια χωρίς να κάνει καμία αναφορά στον τρόπο υλοποίησης ενός τόσο σημαντικού έργου.

Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, παρόλο που είναι εμφανώς περήφανη για το αναστηλωτικό έργο στις Αιγές, ετοιμάζεται, όπως ήδη γράφεται, να εισαγάγει αλλαγές στην αυτεπιστασία των εφορειών περιορίζοντας το κράτος και αναθέτοντας ανασκαφές μικρότερης εμβέλειας σε εργολαβικές εταιρείες. Μετά την ιδιωτικοποίηση λειτουργιών των υπηρεσιών του ΥΠΠΟ, όπως ο έλεγχος των εισιτηρίων στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, ο δρόμος ανοίγει. Η περιστολή αρμοδιοτήτων από τις δημόσιες υπηρεσίες, η ανάθεση έργων σε ιδιώτες που ούτε την υποδομή διαθέτουν ούτε την επιστημονική κατάρτιση, η αποδυνάμωση του θεσμού της αυτεπιστασίας ή η αναδόμηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που, όπως ακούγεται παίρνει σειρά, δημιουργούν προβληματισμό και ανησυχία.

Την ώρα ακριβώς που λάμπει ένα έργο πνοής που μελέτησε και υλοποίησε μέχρι κεραίας η Εφορία Αρχαιοτήτων Ημαθίας με υποδειγματικό τρόπο, μέσα στα χρονοδιαγράμματα και χωρίς να ξεπεράσει τον προϋπολογισμό, αντί να συζητάμε για την περαιτέρω ενίσχυση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας με προσωπικό και πόρους για να λάμψει και πάλι, συζητάμε πώς θα δώσουμε την πολιτιστική κληρονομιά σε ιδιώτες.