Άδραξε το κράτος

Κάθε χώρα έχει κάποια συγκεκριμένα πολιτικά προβλήματα, των οποίων η φύση εδράζεται σε ειδικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και στην ιστορικότητα διαμόρφωσης κανόνων συνύπαρξης και συμπεριφοράς. Σε μεγάλο βαθμό αυτά είναι που καθορίζουν –αλλά και ερμηνεύουν– τα κακώς κείμενα σε μία πολιτεία και σε μία χώρα. Επίσης, θα λέγαμε πως, τόσο μέσα από το πολιτισμικό πλαίσιο όσο και με βάση την ιστορικότητα διαμόρφωσης των κανονιστικών προτύπων, φανερώνεται το επίπεδο ωρίμανσης μιας πολιτείας. Το πολιτικό πρόβλημα σε κάθε χώρα, είναι τόσο ισχυρό που σε αυτό οφείλεται το σύνολο των αρνητικών στοιχείων που παρατηρούμε στις κοινωνίες. Δηλαδή, επηρεάζει αρνητικά κάθε έκφανση της καθημερινής ζωής των πολιτών και καθυστερεί την εξέλιξη και ανάπτυξη της κοινωνίας.

Υπάρχει όμως ένα πολιτικό πρόβλημα που συναντάται σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες του κόσμου. Αυτό το πολιτικό πρόβλημα δεν είναι άλλο από τη διαφθορά. Οι ποσοτικές και ποιοτικές διαβαθμίσεις της διαφθοράς στους τομείς οργάνωσης, διοίκησης και διαχείρισης μιας πολιτείας δείχνουν και το μέγεθος του προβλήματος. Παραδείγματος χάρη, θα δούμε σε διάφορες αναφορές και έρευνες, πως χώρες όπως η Δανία, η Φινλανδία, η Νέα Ζηλανδία, η Νορβηγία, η Σιγκαπούρη κτλ. βρίσκονται ψηλά στους δείκτες αντιμετώπισης και καταπολέμησης της διαφθοράς ενώ χώρες όπως η Σομαλία, η Συρία, το Νότιο Σουδάν, η Βενεζουέλα, η Υεμένη κτλ. βρίσκονται στο κόκκινο. Η Ελλάδα στους δείκτες διαφθοράς δεν είναι από τις πιο διεφθαρμένες χώρες στο παγκόσμιο στερέωμα, είναι όμως στον πάτο του δυτικού αναπτυγμένου κόσμου. Θα λέγαμε, πως σύμφωνα με τους δείκτες (πχ. Corruption Perceptions Index), η Ελλάδα βρίσκεται στο όριο που χωρίζει τα αποτυχημένα ή σχεδόν αποτυχημένα κράτη με τα αναπτυγμένα και πολιτικά ώριμα κράτη της Δύσης.

Τα τελευταία επτά χρόνια, έχοντας επιλέξει ως ακαδημαϊκό αντικείμενο έρευνας, μελέτης και ερμηνείας το φαινόμενο της διαφθοράς, έχω παρατηρήσει, πως με βάση την ταξινόμηση επικινδυνότητας των μορφών διαφθοράς σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, αυτό που «κοκκινίζει» τους δείκτες διαφθοράς σε μεγάλη κλίμακα είναι μία έκφανσή της που δεν σχετίζεται άμεσα με το χρήμα αλλά με την θεσμική κατάληψη. Η κατάληψη ή αιχμαλωσία του κράτους (State Capture), ως όρος πρωτοεμφανίστηκε για να περιγράψει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ορισμένες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης πραγματοποίησαν την μετάβασή τους από τον κομμουνισμό με τους λεγόμενους ολιγάρχες να καταλαμβάνουν τα κράτη. Ως πρακτική όμως αποτελεί ένα διαχρονικό φαινόμενο που χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο μια ομάδα διεφθαρμένων, όχι απλά επιδιώκει να καταλάβει την εξουσία ενός κράτους αλλά κυρίως να το χρησιμοποιήσει ως μέσο επίτευξης προσωπικών σκοπών και φιλοδοξιών. Η κατάληψη ή αιχμαλωσία ενός κράτους γίνεται είτε δυναμικά με την δύναμη των όπλων είτε «δημοκρατικά» μέσα από τον έλεγχο των πολιτικών και των θεσμών. Στη μετεμφυλιακή και μεταπολιτευτική Ελλάδα είχαμε και τις δύο μορφές αιχμαλωσίας του κράτους, οι οποίες άφησαν τεχνογνωσία σε κάθε επίδοξο θεσμικό καταληψία.

Ας αφήσουμε εκτός το Game of Thrones μεταξύ βασιλιάδων και πολιτικών και ας επικεντρωθούμε σε πιο πρόσφατα περιστατικά (ούτως ή άλλως οι βασιλιάδες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θεωρούσαν το κράτος τσιφλίκι τους). Η Χούντα των Συνταγματαρχών ήταν ορόσημο διαμόρφωσης αυτής της μορφής διαφθοράς. Πέρα από τα βασανιστήρια, τους διωγμούς και τον εξευτελισμό της κοινωνίας, που άφησαν ως τραύματα στις μετέπειτα γενιές, άφησαν και την τεχνογνωσία του αυταρχισμού, της ευνοιοκρατίας, της αναξιοκρατίας και κάθε λογής απατεωνιάς στις κυβερνήσεις που ακολούθησαν. Δεύτερη στιγμή ανάπτυξης διαφθοράς και κατάληψης των θεσμών παρατηρείται με την νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο οποίος έμεινε γνωστός για τις παρακολουθήσεις των πολιτικών του αντιπάλων, τις ιδιωτικοποιήσεις, το νεποτισμό και την οικογενειοκρατία. Τρίτος σταθμός είναι ο Τρίτος Δρόμος του εκσυγχρονισμού και της κυβέρνησης Σημίτη (χωρίς να εξαιρούνται οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου που ήλεγχαν το κράτος με τον στρατό των πρασινοφρουρών που διόρισαν). Ο «εκσυγχρονισμός» στην Ελλάδα επετεύχθη με την κατάληψη των πηγών της οικονομίας του κράτους και δημιούργησε την νοοτροπία του εύκολου πλουτισμού καθετοποιώντας τη διαφθορά σε κάθε τομέα του δημόσιου βίου. Η αιχμαλωσία του κράτους φάνηκε και κατά την περίοδο των μνημονίων και της οικονομικής κρίσης, όταν όλες οι εμπλεκόμενες νοοτροπίες (ακροδεξιοί, νεοφιλελεύθεροι και εκσυγχρονιστές) συνασπίστηκαν, είτε για να μην αποκαλυφθεί το μέγεθος της διαφθοράς είτε για να κατέχουν τον έλεγχο του κράτους στην μεταμνημονιακή Ελλάδα. Σε αυτό βασίστηκε εν πολλοίς και το αντισύριζα μέτωπο, οι υπερφίαλες και αντικομουνιστικές δηλώσεις των ακραίων αλλά και η στάση του ΚΚΕ (το οποίο μπορεί να μην εποφθαλμιά το κράτος αλλά θεωρεί πως το ίδιο πρέπει να λειτουργεί ως «καταληψίας» των αριστερών δυνάμεων στη χώρα). Σε αυτό ίσως εδράζονταν και το παράπονο ορισμένων του τότε Σύριζα, όταν δήλωναν ιδιωτικά και δημόσια πως «έχουν την κυβέρνηση αλλά δεν έχουν την εξουσία».

Αυτά στο παρελθόν ήταν σποραδικές και πολλές φορές ερασμιακές κινήσεις, σε επιμέρους θεσμούς, διότι υπήρχε διαφορετικός σκοπός κάθε φορά. Επίσης, οι πρωτεργάτες διέθεταν την ανάλογη αυτοπεποίθηση, ώστε να επιλέγουν ποιος θεσμός θα εξυπηρετήσει κάθε φορά συγκεκριμένο σκοπό. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη όμως έπραξε και πράττει με έναν πιο καθολικό και a priori τρόπο. «Άδραξε το κράτος» από την αρχή της πρώτης διακυβέρνησης με την μεταφορά της ΕΥΠ και της ΓΓ Ενημέρωσης και Επικοινωνίας στο γραφείο του πρωθυπουργού με προεδρικό διάταγμα. Πολλές ήταν οι επικρίσεις προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη με γενικό επιχείρημα πως η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στο να ελέγχει ο ίδιος αυτούς τους θεσμούς, χωρίς να αναφέρεται ο βασικός και πιο αντιδημοκρατικός σκοπός του. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι μία σύνθεση παλαιών γνώριμων νοοτροπιών και τεχνογνωσίας που την κάνει πιο αποτελεσματική στην κατάληψη του κράτους. Παρατηρούμε δηλαδή μία σύνθεση από τα γνωστά ορόσημα της πρόσφατης ιστορίας να δομούν ένα αμάλγαμα αυταρχισμού, ευνοιοκρατίας, αναξιοκρατίας, παρακολουθήσεις πολιτικών και επιχειρηματιών, ιδιωτικοποιήσεις, νεποτισμό, οικογενειοκρατία, διασπάθιση δημοσίου χρήματος κτλ. Η εποχή της φαυλοκρατίας στην Ελλάδα δεν είναι το αποτέλεσμα αλλά η μέθοδος για να μπορέσει κανείς να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μιας τέτοιου είδους διαφθοράς, σαν αυτή της αιχμαλωσίας του κράτους.

Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα σε αυτούς που έχουν καταλάβει το κράτος, το οποίο μπορεί κανείς να το εντοπίσει στην παγκόσμια βιβλιογραφία (ενδεικτικά αναφέρω το The Grabbing Hand: Government Pathologies and Their Cures, των Shleifer και Vishny). Ενώ στις άλλες μορφές διαφθοράς το αποτέλεσμα δεν είναι βέβαιο, στην περίπτωση της αιχμαλωσίας του κράτους το αποτέλεσμα είναι γνωστό, καθώς η ωφέλεια για τους καταληψίες είναι ορατή, αφού κάνουν χρήση του θεσμικού πλαισίου. Το να είναι δηλαδή μια πράξη διαφθοράς σε δημόσια θέα –και μάλιστα υπό το βλέμμα των Ευρωπαϊκών θεσμών– κάνει την γραφειοκρατία πιο αποτελεσματική στο να την εντοπίσει. Για να γίνω ακόμη πιο κατανοητός, αν παραδείγματος χάρη κάποιος δωροδοκήσει ή δωροδοκηθεί μπορεί να τον πιάσουν μπορεί και όχι. Αν όμως κάποιος χρησιμοποιήσει έναν θεσμό για προσωπικό του όφελος αυτό θα γίνει δημόσια και γρήγορα θα μαθευτεί, καθώς πρέπει να περάσει από τη διαδικασία ρυθμιστικών κανόνων του κράτους. Γι’ αυτό και η αιχμαλωσία του κράτους είναι μια πράξη διαφθοράς, εφήμερου χαρακτήρα, με άσχημα αποτελέσματα για τους καταληψίες.

ΥΓ1: Η επίκληση στο αποτέλεσμα των δημοκρατικών εκλογών και του 41% δεν είναι ένα επιχείρημα που μπορεί να έχει διάρκεια. Πέρα από την αστική δημοκρατία, ο δυτικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από μία μεγαλύτερη δύναμη. Τον καπιταλισμό. Όσο επαίσχυντο κι αν είναι αυτό το σύστημα για τους λαούς, δεν παύει να είναι σύστημα και να διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες. Η ευθραυστότητα του καπιταλισμού, μεταξύ άλλων, έγκειται και στο γεγονός της αστάθειας, της απορρύθμισης και της αυθαιρεσίας σε μεγάλη κλίμακα γι’ αυτό και δεν συγχωρεί όσους τα προκαλούν. Μπορεί δηλαδή να συγχωρέσει τον Τσουκάτο αλλά δεν μπορεί να κάνει το ίδιο για τον Ραχόι και τον Σαρκοζί. Μπορεί να κλείνει να μάτια ή να παραβλέπει τα μικρά, δεν αφήνει όμως τα μεγάλα να υπονομεύσουν τη λειτουργία του. Παραδείγματος χάρη, όσες φορές ακούστηκαν ονόματα προέδρων και πρωθυπουργών στην Ευρωβουλή (βλ. Αναστασιάδη, Μπλερ, Μητσοτάκη κ.α), αφορμή ήταν είτε η απόδειξη είτε η υπόνοια κατάληψης του κράτους και των θεσμών.

ΥΓ2: Η αλήθεια είναι, πως η μόνη περίοδος που οι δείκτες έδειξαν, πως θεσμικά η διαφθορά έχει υποχωρήσει αισθητά στην Ελλάδα, ήταν επί πρωθυπουργίας Τσίπρα. Όμως, εκ των υστέρων παρατηρώντας, όπως αποδείχτηκε, αυτό δεν συνέβη λόγω της βούλησης των τότε στελεχών για να παταχθεί η διαφθορά, αλλά από φόβο είτε του συστήματος είτε του Τσίπρα. Πράγμα που δεν έχει καμία αξία.Ο τρόπος αποχώρησης του σκληρού πυρήνα του τότε Σύριζα και η δημιουργία της Νέας Αριστεράς σε πολιτικό επίπεδο, είναι η απόδειξη μιας άλλου είδους διαφθοράς. Αυτή η μορφή διαφθοράς στον τότε Σύριζα, ήταν πιο κοντά σε αυτό που ονομάζουμε μικρής κλίμακας διαφθορά (petty cor Η μόνη κατάληψη που θέλησαν να κάνουν ήταν στο κόμμα τους τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά την προεδρία του Τσίπρα. ruption), η οποία ήταν ανάλογη με την νοοτροπία των στελεχών που αποχώρησαν.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr