1984 – Η δυστοπία του Όργουελ που δεν θα "γεράσει" ποτέ!

Θυμάσαι, συνέχισε, που έγραψες στο ημερολόγιό σου “Ελευθερία είναι η ελευθερία να λες ότι δύο και δύο ίσον τέσσερα”; Ο Ο’Μπράιαν σήκωσε το αριστερό του χέρι, με την πλάτη του γυρισμένη στον Γουίνστον, με τα τέσσερα δάκτυλα εκτεταμένα και τον αντίχειρα κρυμμένο.

-Πόσα δάκτυλα είναι αυτά, Γουίνστον;

-Τέσσερα.

-Κι αν το Κόμμα πει ότι δεν είναι τέσσερα, αλλά πέντε, τότε πόσα είναι;

-Τέσσερα.

Η λέξη τέλειωσε με μια κραυγή πόνου.

Το 1984 μπορεί να πει κανείς ότι είναι ένα μανιφέστο, μία τρομακτική προφητεία για το μέλλον του κόσμου. Στο επίκεντρο του η μάχη του ανθρώπου με ένα σύστημα σκληρό, άτεγκτα δομημένο, το οποίο έχει σκοπό να διαρρήξει την ελευθερία, να καταπνίξει τη σκέψη, να εξοντώσει κάθε μορφή αμφισβήτησης.

Big Brother is watching you!

Ένα κείμενο – προειδοποίηση, μία κραυγή αγωνίας για όσα σημαντικά επρόκειτο να συμβούν στο μέλλον. Ο Μεγάλος Αδελφός του Όργουελ ήταν εκεί, πολύ πριν εμείς μπορούσαμε να τον φανταστούμε, πολύ πριν κάνει την εμφάνιση του στις ζωές και τις οθόνες μας.

Η σκέψη είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο. Ο έρωτας είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο. Η γνώση είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.

Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει ουσία, είναι μονάχα ένας αριθμός, ένα κομμάτι της στατιστικής.

Το σύστημα της Ωκεανίας

Η Ωκεανία ως κοινωνία απολυταρχική είναι ιεραρχημένη στις ακόλουθες τρεις κοινωνικές τάξεις:

α) Το εσωτερικό κόμμα, που είναι η νομενκλατούρα, η άρχουσα και ευημερούσα τάξη (ποσοστό λίγο πιο πάνω από το 1%).

β) Το εξωτερικό κόμμα, οι μικρογραφειοκράτες χαμηλοϋπάλληλοι (ποσοστό 18%).

γ) Οι proles (υπερβαίνουν το 80%). Είναι οι υποναίοντες, οι παρίες που ζουν κάτω από συνθήκες απόλυτης αθλιότητας. Εχουν το δικαίωμα της πρόσβασης στη φτηνή λογοτεχνία και στην πορνογραφία και τους επιτρέπεται να πίνουν μόνο μπίρα.

Το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα της Ωκεανίας είναι η Newspeak, η «γλωσσοκάθαρση». Ο στόχος της Νέας Γλώσσας είναι να περιοριστούν τα όρια της σκέψης και της ελευθερίας του λόγου.

Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον.

Η εμπειρία της Ισπανίας

Πρόκειται για το τελευταίο μυθιστόρημα του συγγραφέα. Προηγουμένως, είχε ήδη ασχοληθεί και με τη δημοσιογραφία, για να ακολουθήσει κατόπιν τον δρόμο προς την Ισπανία, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1936-39). Μάλιστα, η εμπειρία του αυτή χαρακτηρίστηκε από τον σοβαρό τραυματισμό του στο λαιμό, από ελεύθερο σκοπευτή του Φράνκο. Το 2008, οι Times τον κατέταξαν ως δεύτερο στη λίστα με τους 50 κορυφαίους Βρετανούς συγγραφείς από το 1945. Το επίθετο «Οργουελικός» συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει απολυταρχικές στρατηγικές διακυβέρνησης. Δικαίως, το μυθιστόρημα θεωρείται ένα από τα καλύτερα της αγγλικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Το βιβλίο γράφτηκε σε μία απομονωμένη φάρμα σε επαρχία της Σκωτίας. Όταν το έγραψε ήταν ήδη αρκετά καταβεβλημένος σωματικά και λίγο καιρό αργότερα έφυγε από τη ζωή.

Το «1984» θυμίζει έμμεσα μια άλλη «δυστοπία», το «Φαρενάιτ 451» του Ρέι Μπράντμπερι (γράφτηκε λίγο αργότερα το 1953), αλλά και το Εμείς του Ζαμιάτιν.

Το έτος 1984 αναπτύχθηκε ένας τεράστιος διάλογος σχετικά με το ποια από όσα προέβλεψε ο Όργουελ στο μυθιστόρημά του έγιναν πραγματικότητα και ποια όχι. Κάποιοι μάλιστα ισχυρίστηκαν ότι το σοβιετικό πείραμα υπήρξε η αφορμή και πως αυτό που ενέπνευσε τον συγγραφέα ήταν στην πραγματικότητα το επερχόμενο τέλος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Σε τελική ανάλυση, μικρή σημασία έχει. Εκείνο που καθιστά ανατριχιαστικά προφητικό το 1984 είναι η διαπίστωση ότι σήμερα όχι μόνο ο Μεγάλος Αδελφός βρίσκεται παντού, αλλά και ότι δεν είναι λίγοι όσοι συνεπαίρνονται από τη “χαρά” της σκλαβιάς. Χιλιάδες άνθρωποι στη Δύση θα το θεωρούσαν μεγάλη τύχη να τους κλείσουν στο σπίτι του Μεγάλου Αδελφού. Περνώντας από την ανάκριση, που είναι η καθεστωτική μορφή της πλύσης εγκεφάλου, ο ήρωας του Όργουελ καταλήγει στο τέλος με δάκρυα χαράς στα μάτια να “συνειδητοποιήσει” ότι ανέκαθεν αγαπούσε τον Μεγάλο Αδελφό. Τώρα όμως έχουμε προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα. Ο Μεγάλος Αδελφός δε χρειάζεται καν να προβάλλει την εικόνα του στην οθόνη. Τον έχει αντικαταστήσει η κάμερα, το βιομηχανικό “ξόανο” που έχει πάρει το όνομά του. Η ελευθερία εκχωρείται πλέον “ελεύθερα”.

Αναστάσης Βιστωνίτης, Το Βήμα, 3/3/2002