Ιστορίες λογοκρισίας: Από τη Λολίτα στον Νίκο Καζαντζάκη

Ο δημοσιογράφος Γιάννης Μπασκόζος, ένας από τους διοργανωτές της εκδήλωσης Επικίνδυνες Λέξεις που διοργανώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στο πλαίσιο της διοργάνωσης Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του Δήμου Αθηναίων, εξηγεί το μήνυμα που επιχείρησαν να διαμορφώσουν  οι αναγνώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε 30 διαφορετικά βιβλιοπωλεία της Αθήνας και του Πειραιά.

«Υπάρχει μια μεγάλη γκάμα βιβλίων που δεν έχουν ευτυχήσει. Κείμενα που απαγορεύτηκαν την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά και κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών επειδή αναφέρονταν στις “ακατάλληλες” λέξεις ελευθερία και δημοκρατία. Κείμενα που κρίθηκαν ανεπίτρεπτα για ηθικούς λόγους, όπως η “Λολίτα” του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ. Κείμενα που πολεμήθηκαν από τη θρησκευτική εξουσία, όπως συνέβη στην Ελλάδα με τον Εμμανουήλ Ροΐδη και τον Νίκο Καζαντζάκη. Συγγραφείς που διώχθηκαν από τα σοσιαλιστικά καθεστώτα, όπως ο Μπορίς Παστερνάκ και η Αννα Αχμάτοβα. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ελλάδα ήταν η “Υπόθεση Γκράνιν”, η “δίκη” της συντακτικής επιτροπής της “Επιθεώρησης Τέχνης” το 1959 από την ΕΔΑ για τη δημοσίευση του διηγήματος “Η σιωπή”. Ανάμεσα στα μέλη της συντακτικής επιτροπής ήταν και ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος. Επίσης, γίνεται αναφορά σε έργα που αυτολογοκρίθηκαν όπως τα αδημοσίευτα ποιήματα του Μιχάλη Κατσαρού τη δεκαετία του ’40. Η αυτολογοκρισία είναι υπόθεση πικρή για τον δημιουργό».

Βιβλία σε μαύρη λίστα

Οι περιπτώσεις λογοκρισίας σε ολόκληρο τον κόσμο αποτέλεσαν αφορμή για έρευνα. «Πρόσφατα δημοσιεύτηκε η είδηση ότι στη Σαουδική Αραβία υπάρχει κατάλογος απαγορευμένων βιβλίων ανάμεσα στα οποία βρίσκονται έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και ο “Δον Κιχώτης” του Μιγκέλ ντε Θερβάντες. Σε αρκετές χώρες επικρατεί ακόμη καθεστώς λογοκρισίας, όπως σε πολιτείες της Αμερικής, σε πόλεις της Αυστραλίας και σε χώρες της βόρειας Αφρικής. Στις αραβικές χώρες έχει παρατηρηθεί ότι διώκονται σκληρά τα βιβλία που θίγουν τη φιλοσοφία του Κορανίου. Στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα, υπάρχουν όμως και αρκετές περιπτώσεις αυτολογοκρισίας. Επίσης, πολιτικά βιβλία προκαλούν ακόμη θόρυβο και συζήτηση, όπως συνέβη στη Γερμανία με το “Ο αγών μου” του Αδόλφου Χίτλερ. Θεωρώ όμως ότι υπάρχει η απόσταση που αντιμετωπίζει τέτοια βιβλία ως ιστορικά ντοκουμέντα και όχι ως μέσο χειραγώγησης των μαζών».

Ο Πλεύρης και ο Χάντερερ

Σε τι φάση βρισκόμαστε στην Ελλάδα σήμερα σε σχέση με τη λογοκρισία; «Τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα σε σύγκριση με άλλες εποχές, αλλά το φαινόμενο δεν έχει εκλείψει. Το 1979 κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση βιβλίου του Μαρκήσιου ντε Σαντ “H φιλοσοφία στο μπουντουάρ” από τις Εκδόσεις Εξάντας. Η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε με δικαστική απόφαση. Το βιβλίο “Η ζωή του Ιησού” του Αυστριακού Γκέρχαρντ Χάντερερ που κυκλοφόρησε το 2003 από τις Εκδόσεις Οξύ έφτασε μέχρι τα δικαστήρια. Το 2008 ελληνικό δικαστήριο έβγαλε απόφαση προσωρινής απόσυρσης του βιβλίου της Ερσης Σωτηροπούλου “Ζιγκ ζαγκ στις νεραντζιές” από τις σχολικές βιβλιοθήκες ύστερα από αίτηση ασφαλιστικών μέτρων του φασίστα Κωνσταντίνου Πλεύρη. Επίσης, πολύ συχνά συναντάμε έμμεση λογοκρισία και αυτολογοκρισία». Η εκδήλωση στέλνει το μήνυμα ότι το καλό βιβλίο θα φτάσει στα χέρια των αναγνωστών. «Η τέχνη θα βρει τον τρόπο να συναντήσει τους αναγνώστες».

– Απόσπασμα του άρθρου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento