Ρολάν Μπαρτ: Ο συγγραφέας που μας έμαθε τι σημαίνουν τα "σ αγαπώ"

Η αξιολόγηση του έργου του σήμερα του επιδικάζει μια ξεχωριστή θέση στους χώρους της κοινωνιολογικής κριτικής, της σημειολογίας, του Λόγου. 

Ο ίδιος έγραψε για το βιβλίο: “Η αναγκαιότητα του παρόντος βιβλίου βασίζεται στην ακόλουθη εκτίμηση: ο ερωτικός λόγος χαρακτηρίζεται σήμερα από μιαν άκρα μοναξιά. Το λόγο αυτό τον μιλούν χιλιάδες υποκείμενα (ποιος ξέρει, άραγε;), αλλά δεν τον στηρίζει κανείς. Τον έχουν εγκαταλείψει πλήρως οι περιρρέουσες γλώσσες, οι οποίες ή τον αγνοούν, ή τον υποτιμούν, ή τον χλευάζουν. Έτσι, ο λόγος αυτός βρίσκεται αποκομμένος, όχι μόνο από την εξουσία, αλλά και από τους μηχανισμούς της (επιστήμες, γνώσεις, τέχνες). Όταν ένας λόγος παρεκκλίνει κατ’ αυτό τον τρόπο, συρόμενος από την ίδια του τη δύναμη, προς την κατεύθυνση του ανεπίκαιρου, και φέρεται εκτός πάσης αγελαιότητος, δεν έχει άλλη επιλογή: πρέπει να αποβεί ο τόπος, ο ισχνότατος έστω, μιας κατάφασης. Η κατάφαση αυτή είναι, εν ολίγοις, το θέμα του βιβλίου που εγκαινιάζεται εδώ”.

Ρολάν Μπαρτ

Διαβάστε μερικά υπέροχα αποσπάσματα:

– Γιά πολύ καιρό μετά από τόν κατευνασμό τής ερωτικής σχέσης, διατηρώ τή συνήθεια νά παραισθάνομαι τό πλάσμα πού αγάπησα: μερικές φορές νιώθω καί πάλι άγχος γιά ένα τηλεφώνημα πού καθυστερεί καί, σέ κάθε απρόσκλητο τηλεφωνικό συνομιλητή, νομίζω πώς αναγνωρίζω τή φωνή που αγαπούσα: είμαι ένας ακρωτηριασμένος πού εξακολουθεί νά τού πονά τό κομμένο του πόδι.

– «Είμαι ερωτευμένος;» -Ναί, αφού περιμένω». Ο άλλος δέν περιμένει ποτέ. Μερικές φορές θέλω νά υποδυθώ αυτόν πού δέν περιμένει· επιχειρώ νά απασχοληθώ κάπου αλλού, νά φτάσω καθυστερημένος. Μά στό παιχνίδι αυτό βγαίνω μονίμως χαμένος. Ό,τι κι άν κάνω, στό τέλος αποδείχνομαι καί πάλι αναπασχόλητος, συνεπής στο ραντεβού –και μάλιστα πρίν από την καθορισμένη ώρα. Η μοιραία ταυτότητα του ερωτευμένου δέν είναι άλλη απ’ αυτήν: είμαι αυτός που περιμένει.

– Κι όλα αυτά τα “σ’ αγαπώ” “κι εγώ” που ειπώθηκαν ή δεν ειπώθηκαν, που υπονοήθηκαν ή όχι, που απαξιώθηκαν ή όχι, που έμειναν μετέωρα σε μισάνοιχτα χείλη πόσο φροντίσαμε να τα “ερμηνεύσουμε”, να δούμε μέσα μας πόσα πραγματικά σημαίνουν, τι μας γεννούν και τι μας “κλέβουν”; Κι η θανατηφόρα “εκλογίκευσή” τους, πού τελικώς μας οδήγησε; Μέχρι το θάνατό μου θ’ αναρωτιέμαι και θα σκάβω.

– ΑΤΟΠΟΣ. Το αγαπημένο πλάσμα αναγνωρίζεται από το ερωτευμένο υποκείμενο ως «άτοπο» (χαρακτηρισμός του Σωκράτη από τους συνομιλητές του), δηλαδή μη ταξινομήσιμο, σφραγισμένο από μια αδιάκοπα απρόβλεπτη πρωτοτυπία. Συλλαμβάνω την ατοπία του άλλου στο πρόσωπό του κάθε φορά που διαβάζω εκεί πάνω την αθωότητα του, τη μεγάλη αθωότητά του: δεν ξέρει τίποτα για το κακό που μου κάνει ή, για να το πω με λιγότερη έμφαση, για το κακό που μου χαρίζει. Ο αθώος δεν είναι, μήπως, μη ταξινομήσιμος (και άρα ύποπτος για κάθε κοινωνία, η οποία «βρίσκει τα νερά της» μόνον εκεί όπου μπορεί να ταξινομεί Λάθη); Η ατοπία, ως αθωότητα, αντιστέκεται στην περιγραφή, στον ορισμό, στη γλώσσα, στη γλώσσα που είναι μαγιά, ταξινόμηση των Ονομάτων (των Λαθών). Ο άλλος, ως ατοπικός, κλονίζει τη γλώσσα: αδύνατον να μιλήσεις περί αυτού και επ’ αυτού. Κάθε κατηγόρημα είναι κίβδηλο, οδυνηρό, άστοχο, ενοχλητικό: ο άλλος είναι απροσδιόριστος.

-Η ατοπία του έρωτα, το ιδιαίτερο, δηλαδή, χαρακτηριστικό του που τον κάνει να εκφέυγει απ’ όλες τις περί αυτού διατριβές, έγκειται μάλλον στο ότι, δεν είναι δυνατό να μιλήσεις γι’ αυτόν παρά μόνο σύμφωνα μ’ ένα αυστηρό προσφωνητικό καθορισμό. Και τούτο ισχύει τελεσίδικα. Στο λόγο περί έρωτος, άσχετα με την ειδολογική του υπόσταση -φιλοσοφικός, γνωμικός, λυρικός ή μυθιστορηματικός- υπάρχει πάντα ένα πρόσωπο στο οποίο απευθύνεσαι, έστω κι αν αυτό έχει περιέλθει σε κατάσταση φαντάσματος ή αναμενόμενου πλάσματος. Κανείς δεν έχει όρεξη να μιλήσει για τον έρωτα σαν δεν υπάρχει κάποιος για τον οποίο να το κάνει)

Ρολάν Μπαρτ, «Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου», εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1977