Newsroom

Newsroom

Wikileaks και μύθοι της ψηφιακής εποχής

Με τις αποκαλύψεις του σχετικά με τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, η ιστοσελίδα WikiLeaks διαφωτίζει σχετικά με την δύναμη των συμμετοχικών…

Με τις αποκαλύψεις του σχετικά με τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, η ιστοσελίδα WikiLeaks διαφωτίζει σχετικά με την δύναμη των συμμετοχικών μέσων ενημέρωσης. Όμως, αυτή η λαμπερή εικόνα τους, δεν σημαίνει αυτόματα την έναρξη μια εποχής που θα σημαδευτεί από το τέλος της λογοκρισίας, την υπέρβαση των εθνικών συνόρων και την εξάντληση του ρόλου των παραδοσιακών ΜΜΕ.

Η δημοσίευση από την ιστοσελίδα WikiLeaks στις 25 Ιουλίου 2010, του «Ημερολογίου από τον πόλεμο στο Αφγανιστάν » – πρόκειται για έναν, αξιόλογου μεγέθους, όγκο αναφορών σχετικών με συμβάντα που περιγράφουν την καθημερινότητα του αμερικανικού στρατού – έγινε πρωτοσέλιδο στο Guardian, στο New York Times και το Spiegel. Αυτή η δημοσιοποίηση, που σχολιάστηκε από τον τύπο σε ολόκληρο τον κόσμο, προκάλεσε ένα ευρύ διάλογο γύρω από την αυξάνουσα ισχύ των συμμετοχικών Μ.Ε. και της ψηφιακής δημοσιογραφίας. Το μεγαλύτερο μέρος των συζητήσεων είναι επηρεασμένες από τρεις μύθους της ψηφιακής εποχής οι οποίοι έχουν την αφετηρία τους σε μια ντετερμινιστική και αφελή άποψη για την τεχνολογία.

Πρώτος μύθος: τα ονομαζόμενα «κοινωνικά» Μ.Ε. – των οποίων το περιεχόμενο συμπαράγεται από τους χρήστες τους – διαθέτουν μια ιδιάζουσα δύναμη.

Έχει γίνει ευρεία συζήτηση, έχουν τεθεί πολλά ερωτήματα πάνω στο τι ζητήματα αναδεικνύει η ύπαρξη τέτοιων , συμμετοχικών, Μ.Ε. σχετικά με το ρόλο τους, ιδιαίτερα στην κάλυψη των ενόπλων συγκρούσεων. Η ερώτηση δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον, αλλά αποκαλύπτει μια σύγχυση, όλο και περισσότερη διαδεδομένη: μια σύγχυση που οδηγεί στο να βάζουμε όλες τις μορφές των «κοινωνικών» μέσων ( blogs,Twitter,Facebook,YouTube, WikiLeaks ) στο ίδιο καλάθι. Επειδή χρησιμοποιούν μια ταυτόσημη τεχνολογία, όλα αυτοί οι φορείς θεωρούνται από πολλούς ότι αποτελούν ένα ομογενές σύνολο.
Όμως, σε διαφοροποίηση από άλλα συνεργατικά Μ.Ε., το WikiLeaks, υποβάλει κάθε ντοκουμέντο το οποίο προορίζεται για δημοσίευση σε μια εμπεριστατωμένη διαδικασία επαλήθευσης. Απλή λεπτομέρεια; Καθόλου: αυτή η πρακτική φέρνει στο φως τον επιπόλαιο και ερασιτεχνικό χαρακτήρα των «τεχνο-ουτοπικών» ψευδαισθήσεων, σύμφωνα με τις οποίες είμαστε σε μια φάση όπου βιώνουμε τον ερχομό ενός «ανοιχτού κόσμου» μέσα στον οποίο ο καθένας θα εργάζεται για τη εξάπλωση της αλήθειας σε όλο τον πλανήτη, δημοσιεύοντας ότι του « φαίνεται καλό».

Η επιρροή του WikiLeaks δεν οφείλεται στην τεχνολογία αλλά στην εμπιστοσύνη, που μπορούν να έχουν οι αναγνώστες του στην αυθεντικότητα των ντοκουμέντων που διαβάζουν σε αυτό. Στο You Tube ( μια πλατφόρμα που αναμεταδίδει περιεχόμενα που στέλνονται από τους ιντερ-ναύτες ) βρίσκουμε εκατοντάδες βίντεο τραβηγμένα στο Ιράκ ή στο Αφγανιστάν, που δείχνουν τις δυνάμεις της συμμαχίας να εμπλέκονται σε επιθετικές ενέργειες, οι οποίες είναι δύσκολο να δικαιολογηθούν ή που είναι, απλά και ξεκάθαρα, παράνομες.
Εν τούτοις, κανένα από αυτά τα ντοκουμέντα δεν είχε την επίδραση που είχε το ντοκουμέντο, της ιδίας φύσεως, που δημοσιεύθηκε από το WikiLeaks: τη σφαγή μιας ομάδας πολιτών – εκ των οποίων δύο δημοσιογράφοι – από ένα αμερικανικό πολεμικό ελικόπτερο στα προάστια της Βαγδάτης. Γιατί;
Διότι μία πληροφορία δεν έχει αξία παρά μόνο εάν είναι επαληθεύσιμη. Επόμενα τα «κοινωνικά» Μ.Ε. δεν είναι όλα ίσα απέναντι στην πληροφορία: θα ήταν λανθασμένο να τους αποδώσουμε την ίδια ικανότητα επιρροής.

Δεύτερος μύθος: το έθνος-κράτος είναι σε πορεία εξαφάνισης.

Ένα μεγάλο μέρος των ύμνων για το ίντερνετ βασίζεται στην ιδέα τού ότι, πλέον, ζούμε σε ένα κόσμο ελεύθερο από σύνορα. Σύμφωνα με τον Γκαίυ Ρόζεν [Gay Rosen], καθηγητή του Παν/μίου της Νέας Υόρκης, για το WikiLeaks μπορούμε να πούμε ότι « …αποτελεί μάλιστα το πρώτο έντυπο όργανο που διαφεύγει κάθε κρατικής εξουσίας…». Πλην όμως συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Αν μας διδάσκει κάτι η ιστορία του WikiLeaks είναι το ότι, το έθνος-κράτος είναι μακράν τού να μας αποχαιρετήσει! Οι υπεύθυνοι του WikiLeaks κατανόησαν πολύ καλά αυτό το πράγμα.

Η ιστοσελίδα έχει τη βάση της στη Σουηδία. Ως εκ τούτου, επωφελείται του εξαιρετικού επιπέδου εγγυήσεων, που προσφέρει η σουηδική νομοθεσία στους « εξαπολυτές συναγερμών/προειδοποιήσεων * », σε ότι αφορά τους όρους προστασίας της ανωνυμίας των πηγών πληροφόρησης (1).
Αλλά δεν τελειώνει εδώ η υπόθεση. Μπορεί να είναι μια σουηδική εταιρεία– η PRQ –που φιλοξενεί την ιστοσελίδα, όμως κάθε ντοκουμέντο που αποστέλλεται στην ιστοσελίδα, περνά από εξυπηρετητές [server] που βρίσκονται στο Βέλγιο. Για ποιο λόγο; Διότι το Βέλγιο διαθέτει νομοθεσία εξίσου πολύ αυστηρή σε ότι αφορά την προστασία των πηγών. Και, εν τέλει, ο ιδρυτής του WikiLeaks, ο κ. Julian Assange επέλεξε να παρουσιάσει το προαναφερθέν βίντεο της σφαγής στη Βαγδάτη, στην Ισλανδία, μια χώρα που πρόσφατα δημοσίευσε ένα σύνολο νόμων – Icelandic Modern Media Initiative – που προορίζονται να κάνουν την Ισλανδία ένα καταφύγιο για τους «εξαπολύοντες συναγερμούς » και την δημοσιογραφία έρευνας.

Εξέλιξη δεν σημαίνει εξαφάνιση

Πολυάριθμα είναι τα παραδείγματα που αποδεικνύουν το ρόλο που παίζουν τα κράτη και οι εθνικές νομοθεσίες στον ψηφιακό κόσμο, ξεκινώντας από την πρόσφατη απόφαση των Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας να απαγορέψουν τη χρήση της υπηρεσίας άμεσου ταχυδρομείου των τερματικών Blackberry μέχρι την απαγόρευση του YouTube στην Τουρκία.
Όσο κι αν είναι αλήθεια ότι η δόμηση του WikiLeaks έγινε με τρόπο που να παρακάμπτει ορισμένες από τις εθνικές νομοθεσίες ( και αυτό χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία ), άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι προορίζεται στο να επωφελείται από τη νομοθεσία άλλων χωρών. Η ιστοσελίδα δεν υπάρχει, ούτε υπεράνω, ούτε πέραν του Νόμου: «σκαλίζει» σε διάφορα νομικά πλαίσια και βρίσκει εκείνα τα στοιχεία, τα οποία του είναι τα πιο ευνοϊκά.

Τρίτος μύθος: η δημοσιογραφία πέθανε ,ή στην καλλίτερη των περιπτώσεων είναι σε επιθανάτιο αγωνία.

«Τα νέα που αφορούν το θάνατό μου είναι πολύ υπερβολικά» εκτιμούσε ο αμερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουαίην. Θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για το επάγγελμα αυτό. Είναι σίγουρο ότι το παράδειγμα του WikiLeaks δείχνει ότι η τεχνολογία μας υποχρεώνει να ξαναορίσουμε ή, εν πάση περιπτώσει, να προσδιορίσουμε την έννοια της λέξης «δημοσιογραφία», αλλά επιβεβαιώνει εξίσου τον κεντρικό ρόλο αυτού του επαγγέλματος όσον αφορά τη διάδοση της πληροφορίας.

Αρκετές εβδομάδες πριν να δημοσιεύσει τα ντοκουμέντα του σχετικά με τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, το WikiLeaks τα προώθησε σε τρεις καθημερινές εφημερίδες μεγάλης αναγνωσιμότητας και διεθνούς κύρους: The Guardian, The New York Times, Der Spiegel, και όχι σε « εναλλακτικά » Μ.Ε. Ήταν μια σοφή απόφαση, διότι, εάν αυτά τα ντοκουμέντα δημοσιευόντουσαν κατευθείαν, τα διάφορα ΜΜΕ θα είχαν ορμήσει πάνω σε αυτές τις πληροφορίες, παράγοντας ένα χαοτικό όγκο σκόρπιων και συγχυτικών αναλύσεων. Όμως με αυτήν την κίνηση, η προσοχή, επικεντρώθηκε στις τρεις εφημερίδες, οι οποίες είχαν, και το χρόνο, και τα μέσα ώστε να αναλύσουν και να συνοψίσουν τα ντοκουμέντα. Όπως βλέπουμε οι κήρυκες του τέλους της δημοσιογραφίας και της εξαφάνισης του έθνους – κράτους, διαπράττουν το ίδιο σφάλμα: συγχέουν εξέλιξη και εξαφάνιση. Οι συνθήκες και η επιτυχία της διάδοσης του «Ημερολογίου Πολέμου από τον πόλεμο στο Αφγανιστάν » δείχνουν ότι η «παραδοσιακή» δημοσιογραφία δεν έχει χάσει τίποτε από τη χρησιμότητά της.
Αυτό που έχει αλλάξει εδώ και μια εικοσαετία, είναι η φύση του ρόλου που αυτό το επάγγελμα καλείται να παίξει.

Ο μύθος του θανάτου της – μαζί με το μύθο του θριάμβου των «κοινωνικών» Μ.Ε. – βασίζονται στην ψευδαίσθηση ότι υπάρχει μια σχέση αιτίου/αποτελέσματος ανάμεσα στην πληροφορία και την πρόοδο της δημοκρατίας.
Πλην όμως, η ιδέα ότι, η πρόσβαση στην «ακατέργαστη »πληροφορία είναι, αφ’ εαυτής, φορέας μιας, λίγο έως πολύ ριζοσπαστικής, αλλαγής, αποδεικνύεται εξίσου αφελής όσο και η ιδέα που αποδίδει την ίδια ενδογενή δύναμη στην τεχνολογία. Η πληροφορία, όπως και κάθε τεχνολογία, δεν είναι χρήσιμη παρά χάρη στις γνώσεις και τις ικανότητες που επιτρέπουν να γίνεται η χρήση της με τον αρμόζοντα τρόπο. Το WikiLeaks δεν επέλεξε τρεις εφημερίδες ιδεολογικά κοντινές του, αλλά τρία Μ.Ε. που διέθεταν τις οργανωτικές, επαγγελματικές και οικονομικές δυνατότητες που επέτρεπαν να διαδοθούν ευρέως και να υπάρχει εύκολη πρόσβαση στα εν λόγω ντοκουμέντα.

Αντίθετα με τις λογικές, που παρουσιάζουν το ψηφιακό σύμπαν ως οριζόντιο, χωρίς όρια και ρέον, αυτό το γεγονός μας υπενθυμίζει ότι οι δομές, τα σύνορα και οι νόμοι δεν έχουν χάσει τίποτε από τη σημασία τους.

(1) Να σημειώσουμε ότι παραμένουν ορισμένες αμφιβολίες για το κατά πόσον το WikiLeaks θα μπορεί να έχει την κάλυψη της σουηδικής νομοθεσίας.

* ΣτΜ: Άτομο ή ομάδα που ανακαλύπτει στοιχεία που θεωρεί ως απειλητικά για τον άνθρωπο, την κοινωνία ή το περιβάλλον και αποφασίζει να τα γνωστοποιήσει στις αρμόδιες αρχές, σε συλλογικότητες ή στα ΜΜΕ, πολλές φορές παρά την αντίθετη γνώμη της ιεραρχίας του
( από τον ορισμό της γαλλικής Βικιπαίδεια http://fr.wikipedia.org. Επίσης βλ. http://en.wikipedia.org ).

Η λέξη «εξαπολυτές » είναι δικός μου νεολογισμός για τη γαλλική lanceur ( ακοντιστής, αυτός που ρίχνει, εξαπολύει ) , θα μπορούσαμε επίσης να τους ονομάσουμε «συναγερμο-βόλα »!
http://dosepasa.wordpress.com

Ο Christian Christensen είναι καθηγητής Μ.Μ.Ε και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Ουπσάλα της Σουηδίας

( μετάφραση από το
Monde Diplomatique, Σεπτέμβριος 2010 Δ. Οικονομίδης )

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr

Μητσοτάκης: Σε πανικό στη Βουλή – Αντί για απαντήσεις, επίθεση και «δεν ντρέπεστε» στην αντιπολίτευση (video)

6167665

Μητσοτάκης: Σε πανικό στη Βουλή – Αντί για απαντήσεις, επίθεση και «δεν ντρέπεστε» στην αντιπολίτευση (video)

«Ουδέποτε, δόθηκε καμία εντολή για συγκάλυψη», τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης κοιτώντας τους συγγενείς των θυμάτων

Βουλή: Ο λόγος για τα άδεια έδρανα του ΚΚΕ και της Νέας Αριστεράς στην ομιλία της Κωνσταντοπούλου

6167422

Βουλή: Ο λόγος για τα άδεια έδρανα του ΚΚΕ και της Νέας Αριστεράς στην ομιλία της Κωνσταντοπούλου

Μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου, οι βουλευτές των δύο κομμάτων επέστρεψαν στις…

Μητσοτάκης: Όλο το παρασκήνιο για τις εκκαθαρίσεις Μπρατάκου και Παπασταύρου

InCollage 20240328 205245331

Μητσοτάκης: Όλο το παρασκήνιο για τις εκκαθαρίσεις Μπρατάκου και Παπασταύρου

O Κυριάκος Μητσοτάκης φαίνεται πως «παραίτησε» τους δύο στενούς του συνεργάτες προκειμένου να μην απολογηθεί…