Πού πάει η ερευνητική δημοσιογραφία όταν τη δολοφονούν;

Η δολοφονία της 30χρονης δημοσιογράφου Βικτόρια Μαρίνοβα στη Βουλγαρία ήρθε να προστεθεί σε μια μακάβρια λίστα που συνεχώς ανανεώνεται. Το πτώμα της παρουσιάστριας του τηλεοπτικού δικτύου TVN Ruse συμπληρώνει το παζλ σχετικά με τις συνθήκες αλλά και το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας στην Ευρώπη.

camera

Μόλις μέσα σε έναν χρόνο τρεις δημοσιογράφοι από χώρες της δημοκρατικής και «πολιτισμένης» Γηραιάς Ηπείρου δοκίμασαν με την ίδια τους τη ζωή το κόστος της επιλογής τους να φωτίσουν τί συμβαίνει πραγματικά πίσω από ζητήματα τα οποία «δεν θα έπρεπε».  Και τελικά, έφεραν στο προσκήνιο τα όρια του ίδιου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος αναφορικά με το τί αντέχει και τί επιτρέπει όταν πρόκειται για αποκαλύψεις σκανδάλων διαφθοράς και της εμπλοκής πολιτικού και επιχειρηματικού κόσμου σε αυτά.

Όπως αποδεικνύει η πρόσφατη εμπειρία, το μέλλον που επιφυλάσσεται για τους δημοσιογράφους που ασχολούνται με την έρευνα και τις αποκαλύψεις ενέχει σε αρκετές περιπτώσεις ίσως και ανάλογους κινδύνους με αυτούς που αντιμετωπίζουν συνάδελφοί τους, οι οποίοι καλύπτουν ειδησεογραφικά, γεγονότα σε ταραγμένα σημεία του πλανήτη.

Σε μια εποχή που το τοπίο αλλά και το περιεχόμενο των ΜΜΕ παγκοσμίως αναδιαρθρώνεται και ανασυστήνεται συνολικά, το μέλλον και οι συνθήκες εργασίας για την ερευνητική δημοσιογραφία φαίνεται ότι παραμένουν βαμμένες με μαύρο χρώμα. Κι αν κάποτε, στο πολύ πρόσφατο παρελθόν μάλιστα, οι ειδήσεις γέμιζαν με τα ονόματα νεκρών δημοσιογράφων που κάλυπταν πολεμικές συρράξεις, σήμερα, εντός των ευρωπαϊκών τειχών, και όχι στη μακρινή Αφρική ή την Μέση Ανατολή, οι δημοσιογράφοι μετατρέπονται σε παράπλευρες απώλειες. Ένας ακόμα αριθμός αυτού του θλιβερού καταλόγου.

Εν έτει 2018, η Ευρώπη, η οποία διακηρύσσει ότι υπερασπίζεται την ελευθερία του Τύπου, καλείται να διαχειριστεί τις δολοφονίες τριών δημοσιογράφων σε λιγότερο από δώδεκα μήνες. Πριν τη δολοφονία της Βικτόρια Μαρίνοβα, τον Φεβρουάριο του 2018 ο σλοβάκος δημοσιογράφος, Γιαν Κούσιακ κι η σύντροφός του, Μαρτίνα Κουσνιρόβα, βρέθηκαν νεκροί. Νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 2017, στη Μάλτα, η Ντάφνι Καρουάνα Γκαλιζία, «σκοτώθηκε» από βόμβα που είχε τοποθετηθεί κάτω από το αυτοκίνητό της.

Η άγρια δολοφονία της Μαρίνοβα

Λίγες μέρες πριν βρεθεί χτυπημένη και στραγγαλισμένη, η Βικτόρια Μαρίνοβα πραγματοποίησε στις 30 Σεπτεμβρίου, την τελευταία εκπομπή της, όπως αποδείχτηκε. Επέλεξε να καλέσει για συζήτηση δύο γνωστούς δημοσιογράφους, τον βούλγαρο Ντίμιταρ Στογιάνοφ και τον ρουμάνο Ατίλα Μπίρο, οι οποίοι ερευνούν υποθέσεις απάτης σχετικά με την διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων, με την εμπλοκή επιχειρηματιών και πολιτικών.

Οι δύο συνάδελφοί της είχαν συλληφθεί από την αστυνομία κατά την διάρκεια της έρευνας, με την υπόθεση να έχει προκαλέσει την αντίδραση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα.

Όπως φάνηκε, η ανακοίνωση της οργάνωσης ενώ έκρουε το σήμα κινδύνου, δεν εισακούστηκε. Έτσι, με την ανακοίνωση της δολοφονίας της δημοσιογράφου, η ΜΚΟ κάλεσε τις βουλγαρικές αρχές «να ρίξουν φως σε αυτήν την αποτρόπαιη ενέργεια», ζητώντας να τεθούν υπό προστασία οι συνάδελφοί της.

«Είμαστε σε σοκ», δήλωσε στο AFP δημοσιογράφος του TVN Ruse, ο οποίος μιλώντας για εκείνη, την περιέγραψε ως μία δημοσιογράφο «πειθαρχημένη, φιλόδοξη, που έφθανε μέχρι το τέλος και διακρινόταν από μεγάλο αίσθημα δικαίου». Άλλωστε, μέσα από την εκπομπή της είχε δώσει τον λόγο σε ανθρώπους που υπέφεραν, που αντιμετώπιζαν προβλήματα συζυγικής βίας, αλκοολισμού, αναπηρίας.

Την ίδια ώρα, αξίζει να σημειωθεί ότι αστυνομικές πηγές επέμειναν να δηλώνουν αμφιβολία για την σχέση της δολοφονίας με το επάγγελμα του θύματος. «Το κινητό της, τα κλειδιά του αυτοκινήτου της, τα γυαλιά της και ένα μέρος του ρούχων της εξαφανίσθηκαν», ήταν αντίστοιχα το σχόλιο της τοπικής εισαγγελίας.

GPGate: Ένα σκάνδαλο διαφθοράς με κονδύλια της ΕΕ

Με αυτό το όνομα έγινε γνωστή, η υπόθεση που ερευνούσε ομάδα δημοσιογράφων στη Βουλγαρία και αποκάλυψε ότι εταιρείες συμβούλων εμπλέκονται σε σκάνδαλο διαφθοράς με κονδύλια της ΕΕ και δημόσιες συμβάσεις.

Μια υπόθεση που πήρε τεράστια έκταση καθώς η δημοσιογραφική έρευνα έφερε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι στο σκάνδαλο ήταν αναμεμιγμένοι γνωστοί επαγγελματίες εργολάβοι, εταιρείες κατασκευών και πολιτικοί γνωστοί στη δημόσια ζωή της χώρας. Το GPGate ήρθε στο φως και από την 30χρονη Βικτόρια Μαρίνοβα καθώς αποτέλεσε αντικείμενο της τελευταίας εκπομπής της.

Άλλωστε, η Βουλγαρία μαζί με την Ρουμανία είναι δύο χώρες οι οποίες δεν έχουν γίνει μέλη του «συνθήκης Σένγκεν» λόγω της μεγάλης διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση. Η χώρα βρίσκεται άλλωστε στη πιο υψηλή θέση μέσα στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση και πολλές φορές έχει απασχολήσει τις Υπηρεσίες καταπολέμησης της απάτης.

Σύμφωνα με δημοσιογραφικούς κύκλους, στις αποκαλύψεις του GPGate εμφανίζονται τα αποδεικτικά στοιχεία της μεγάλης κλίμακας και εκτεταμένης διαφθοράς στα έργα που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Αυτά προκύπτουν από τα μυστικά βιβλία λογιστικής κατάστασης, δικτύου συμβούλων επιχειρήσεων που συνδέονται με μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες. Το Bivol, το site των ερευνητών δημοσιογράφων που είχε καλέσει στην εκπομπή της η Βικτόρια Μαρίνοβα, έχει στη διάθεση του έγγραφα για δεκάδες έργα συνολικού ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων. Αυτά περιλαμβάνουν τα αρχεία λογιστικής διαχείρισης όπου υπάρχουν ενδείξεις για επιλεγμένες δωροδοκίες μεταξύ αυτών και πολιτικών.

Οι αποκαλύψεις περιλαμβάνουν έργα στο πλαίσιο του Προγράμματος Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΠΠΑ), των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων και του Προγράμματος Ενεργειακής Απόδοσης.

Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, οι σύμβουλοι επωφελούνταν άμεσα από τα λεγόμενα «soft projects» που αφορούν μεταξύ άλλων σε εξωτερική τεχνική βοήθεια στα πλαίσια επιχειρησιακών προγραμμάτων, υποβολή εκθέσεων, παροχή συμβουλών αλλά και την λεγόμενη ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Η άλλη δίοδος, με ακόμα μεγαλύτερα προνόμια, ήταν τα «hard projects» που αφορούν στην κατασκευή κτιρίων, δρόμων, αγωγών ύδρευσης, χώρων υγειονομικής ταφής, ανακαίνισης κτιρίων κλπ.

Το ενδιαφέρον φυσικά, έγκειται στην αμοιβή των επωφελούμενων συμβούλων, οι οποίοι στην πρώτη περίπτωση είχαν συμφωνία για ποσά εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ, ενώ στη δεύτερη περίπτωση τα νούμερα άγγιζαν τις δεκάδες εκατομμυρίων ευρώ.

Η «ενοχλητική» Καρουάνα Γκαλιζία

«Σταυροφόρος κατά της αδιαφάνειας και της διαφθοράς στη Μάλτα», «ένα Wikileaks από μόνη της», «ανάμεσα στις 28 προσωπικότητες που δονούν την Ευρώπη». Αυτοί είναι μερικοί από τους τίτλους που είχε χρησιμοποιήσει κατά καιρούς το έγκυρο Politico για να περιγράψει την Ντάφνι Καρουάνα Γκαλιζία.

Οι αποκαλύψεις της διάσημης μπλόγκερ «ενοχλούσαν» σταθερά καθώς έφερνε συνεχώς στο φως της διασημότητας, υποθέσεις διαφθοράς. Μάλιστα μέσω της εμπειρίας της από την συμμετοχή στα Panama Papers, αποκάλυψε ύποπτες δοσοληψίες μαλτέζων πολιτικών.

Ο μόνος τρόπος για να σωπάσει, ήρθε τον Οκτώβριο του 2017, όταν ενώ η 53χρονη οδηγούσε, το αυτοκίνητό της εξερράγη από βόμβα, με αποτέλεσμα να τυλιχτεί στις φλόγες και να εκτιναχτεί σε παρακείμενο χωράφι.

Την είδηση ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός της χώρας Τζόζεφ Μουσκάτ. «Αυτό που συνέβη είναι απαράδεκτο σε όλα τα επίπεδα. Σήμερα είναι μια μαύρη ημέρα για τη δημοκρατία και την ελευθερία της έκφρασης», δήλωσε χαρακτηριστικά, καλώντας τους Μαλτέζους να παραμείνουν ενωμένοι.

Ωστόσο, η τηλεόραση της Μάλτας μετέδωσε ακόμη την πληροφορία ότι δύο εβδομάδες πριν δολοφονηθεί η δημοσιογράφος είχε καταγγείλει στην αστυνομία ότι την απειλούν.

Λίγους μήνες νωρίτερα, η Γκαλιζία είχε αποκαλύψει ότι ο πρωθυπουργός Τζόζεφ Μουσκάτ και η σύζυγός του είχαν χρησιμοποιήσει μια offshore για να αποκρύψουν χρήματα που έλαβαν από τον ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν. Τα όσα έφερε στη δημοσιότητα, προκάλεσαν έντονους πολιτικούς τριγμούς στη χώρα και προκήρυξη πρόωρων εκλογών.

Στις αρχές Ιουνίου το Εργατικό Κόμμα του πρωθυπουργού Τζόζεφ Μουσκάτ κέρδισε με άνεση τις πρόωρες εκλογές, ωστόσο η έρευνα της Γκαλιζία περιείχε στοιχεία για σκάνδαλα στα οποία εμπλέκονταν στενοί συνεργάτες και συγγενείς του πρωθυπουργού.

Η είδηση της δολοφονίας της έβγαλε χιλιάδες Μαλτέζους στο δρόμο ζητώντας να αποδοθεί δικαιοσύνη, φωνάζοντας «ντροπή» και «δεν θα μας αναγκάσετε να σιωπήσουμε». Μάλιστα βασικά αιτήματα των κινητοποιήσεων ήταν η παραίτηση του αρχηγού της αστυνομίας και του υπουργού Δικαιοσύνης όπως και η αντικατάστασή τους από πρόσωπα που θα εγκριθούν από τα δύο τρίτα των βουλευτών.

Υπόθεση Γιαν Κούτσιακ: Δολοφονήθηκε για να μην αποκαλύψει υποθέσεις διαφθοράς

Λίγους μήνες αργότερα, μια ακόμα δολοφονία δημοσιογράφου ήταν αυτή που έβγαλες δεκάδες χιλιάδες Σλοβάκους, αυτή τη φορά, στους δρόμους. Τα αιτήματα, παρόμοια. Απονομή δικαιοσύνης και παραίτηση του αρχηγού της αστυνομίας.

Η αφορμή που συγκλόνισε αυτές τις μαζικές κινητοποιήσεις ήταν η είδηση της δολοφονίας ενός 27χρονου δημοσιογράφου ο οποίος ερευνούσε υποθέσεις διαφθοράς.

Τον Φεβρουάριο του 2017, ο Γιαν Κούσιακ θα πέσει νεκρός με δύο σφαίρες στο στήθος, και η σύντροφός του Μαρτίνα  Κουσνιρόβα με μία σφαίρα στο κεφάλι. Στο σπίτι δεν υπήρχαν ίχνη ληστείας και σύμφωνα με την Αστυνομία, το σκηνικό παρέπεμπε σε επαγγελματίες εκτελεστές.

Όπως ανακοίνωσε ο ιστότοπος aktuality.sk, το ίδιο βράδυ, ο δημοσιογράφος, ήταν έτοιμος να δημοσιεύσει άρθρο για την διαφθορά σε υψηλόβαθμο επίπεδο, στην οποία εμπλεκόταν η ιταλική μαφία και σλοβάκοι πολιτικοί.

Ο 27χρονος εξειδικευόταν σε υποθέσεις διαφθοράς, μεταξύ των οποίων αυτές που αφορούσαν πιθανούς δεσμούς ανάμεσα στον επιχειρηματικό κόσμο και το κόμμα SMER-SD του πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο.

Στο άρθρο που δεν πρόλαβε ποτέ να εκδώσει – και τελικώς δημοσίευσε ανολοκλήρωτο μετά τη δολοφονία του ο ιστότοπος που εργαζόταν-, ο Γιαν Κούτσιακ ανέφερε περιπτώσεις φορολογικής απάτης σε σχέση με ιταλό επιχειρηματία και το περιβάλλον του σλοβάκου πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο.

Ως αποτέλεσμα των αποκαλύψεων, δυο στενοί συνεργάτες του πρωθυπουργού, η συμβουλός του Μαρία Τρόσκοβα, – για την οποία ο Κούτσιακ υποψιαζόταν σχέσεις με τον ιταλό επιχειρηματία – και ο υπουργός Πολιτισμού Μάρεκ Μάνταριτς, υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους.

«Δυο πρόσωπα προσκείμενα σε έναν άνδρα που ήρθε στην Σλοβακία, ενώ κατηγορείτο σε υπόθεση της μαφίας στην Ιταλία, έχουν καθημερινά πρόσβαση στον πρωθυπουργό της Σλοβακίας», έγραφε χαρακτηριστικά στο άρθρο του.

«Οι Ιταλοί που συνδέονται με τη μαφία βρήκαν δεύτερο σπίτι στην Σλοβακία: άρχισαν να κάνουν επιχειρήσεις, να παίρνουν επιδοτήσεις, να μαζεύουν ευρωπαϊκούς πόρους, αλλά κυρίως να δημιουργούν σχέσεις με πολιτικές προσωπικότητες με επιρροή, μέχρι την σλοβακική κυβέρνηση», σημείωνε.

Ο πόλεμος των ανακοινώσεων και το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας

«Λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας οποιονδήποτε ισχυρισμό ή υποψία αφορά την υπεξαίρεση ή την κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων», ήταν το σχόλιο του αναπληρωτή εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Αλεξάντερ Βίντερσταϊν για τη δολοφονία του Γιαν Κούτσιακ.

Δεν παρέλειψε να επισημάνει την έντονη θεσμική δραστηριότητα της Επιτροπής για το θέμα, αναφέροντας ότι «σήμερα αποστείλαμε επιστολή στις αρμόδιες αρχές που είναι επιφορτισμένες με τα κονδύλια στην Σλοβακία για να ζητήσουμε πληροφορίες όσον αφορά στην πιθανή υπεξαίρεση αγροτικών κονδυλίων».

Αντίστοιχα, η Κομισιόν εξέφρασε τη θλίψη της πριν λίγες ημέρες μετά τη δολοφονία της Βικτόρια Μαρίνοβα επισημαίνοντας ότι η Επιτροπή αναμένει ταχεία και εμπεριστατωμένη έρευνα που θα φέρει τους υπευθύνους αυτής της δολοφονίας ενώπιον της δικαιοσύνης και θα διευκρινίσει εάν η επίθεση συνδέεται με τη δουλειά της δημοσιογράφου.

Υπενθύμισε μάλιστα τη δήλωση Γιούνκερ ότι «η Ευρώπη πρέπει να είναι πάντα ένας τόπος όπου η ελευθερία του Τύπου είναι ιερή. Πάρα πολλοί από τους δημοσιογράφους μας έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού, επιθέσεων και δολοφονίας. Δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς την ελευθερία του Τύπου».

Όπως από τη μεριά του, μετά την δολοφονία της Ντάφνι Καρουάνα Γκαλιζία, ο μαλτέζος υπουργός Δικαιοσύνης Όουεν Μπονίτσι διαβεβαίωσε, σε αντιπροσωπεία ευρωβουλευτών που τον επισκέφτηκαν – καθώς εκτιμούσαν ότι το κράτος δικαίου στη χώρα βρίσκεται σε κίνδυνο – ότι οι αρμόδιες αρχές καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διαλεύκανση της δολοφονίας.

Οι τρεις δολοφονίες δημοσιογράφων μέσα σε δώδεκα μήνες, έχουν προκαλέσει – σε θεσμικό επίπεδο –  σειρά ανακοινώσεων και παρεμβάσεων τόσο για την εξιχνίαση των υποθέσεων όσο και σε επίπεδο υπεράσπισης της δημοσιογραφίας και της ελευθεροτυπίας. Ευρωπαϊκοί θεσμοί και κυβερνήσεις καταδικάζουν, ανταλλάσσουν ανακοινώσεις και αναζητούν υπαίτιους.

Ωστόσο, μέχρι και σήμερα οι δολοφονίες παραμένουν στο σκοτάδι και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δείχνει ότι γύρω από το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας χτίζεται ένα κλίμα μεταξύ φιλμ νουάρ και χολιγουντιανής ταινίας δράσης.

Και ίσως στο μέλλον στις σχολές δημοσιογραφίας, χρειαστεί ν’ αλλάξει ριζικά… και το πρόγραμμα σπουδών. Κι αντί για εργαλεία και αντικείμενα μελέτης το σκάνδαλο Watergate, τον «Πολίτη Κέιν» και το «Spotlight», είναι πιο ταιριαστό να διδάσκεται αποκλειστικά η εξιχνίαση αστυνομικών υποθέσεων…

Ήταν άνοιξη του 2018 και μέσω εκπροσώπου της, η Κομισιόν διαμήνυσε αυστηρά ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει «καμία ανοχή» στην απάτη…«Επιμένουμε επομένως σε μια σαφή δέσμευση από την πλευρά των κρατών μελών για να εμποδίσουν την απάτη».

Κολωνός: Η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος παίρνει θέση για την ντροπιαστική εισαγγελική πρόταση

5700685

Κολωνός: Η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος παίρνει θέση για την ντροπιαστική εισαγγελική πρόταση

"Απορριπτέα και επιστημονικά αβάσιμη οποιαδήποτε πρόταση που βασίζεται στο ότι ένα παιδί 12 ετών θα…