Πάνος Τζαβέλλας: Ο Αντικομφορμιστής Καλλιτέχνης και Αγωνιστής. Της Λουκίας Χουλιάρα

 

Ο Πάνος Τζαβέλλας γεννήθηκε το 1925 στην Κοζάνη. O πόλεμος του 1940 ξεσπά και ο Πάνος, έφηβος ακόμα, οργανώνεται στην ΕΠΟΝ. Αργότερα βγαίνει στο βουνό, εντάσσεται στον ΕΛΑΣ και στη συνέχεια στο Δημοκρατικό Στρατό. Στο βουνό τραυματίζεται και μεταφέρεται στο νοσοκομείο. Εκεί, δίχως να ζητηθεί ή γνώμη του, του ακρωτηριάζουν το δεξί πόδι. Συλλαμβάνεται μετά από μια δίκη- παρωδία καταδικάζεται δις εις θάνατον. Η εκτέλεση τελικά αναβλήθηκε. Ο Πάνος αργότερα θα διηγείτο το χρονικό της αναβολής, αναφέροντας ότι τα μαλλιά του άσπρισαν μέσα σε μια νύχτα. Τέλη Δεκέμβρη 1949 μεταφέρεται στις φυλακές της Κεφαλονιάς και στα επόμενα χρόνια οργώνει όλες τις φυλακές της Ελλάδας. Το 1958, αρρωσταίνει βαριά και το 1961 αναχωρεί- με τη βοήθεια του ΚΚΕ- για τη Σοβιετική Ένωση για θεραπεία. Εκεί νοσηλεύεται για τρία ολόκληρα  χρόνια και θεραπεύεται. Ταυτόχρονα, του δίνεται η ευκαιρία να σπουδάσει μουσική. Το 1965 επιστρέφει στην Ελλάδα και ξεκινά την πρώτη του καλλιτεχνική δουλειά. Στην αρχή τραγουδά σε καπηλειά για ένα πιάτο φαί. Κατόπιν, γνωρίζει τον Αντώνη Γιατράκο και αρχίζει να τραγουδά για πρώτη φορά με αμοιβή. Με την πάροδο του χρόνου δουλεύει σε καμπαρέ, ταβέρνες, σκυλάδικα και σε κάθε είδους στέκια. Γνωρίζεται με τους συνθέτες του Νέου Κύματος και συνεργάζεται με τον Μάνο Λοϊζο και τον Χρήστο Λεοντή. Η συνέχεια διαδραματίζεται στην Πλάκα, την περιοχή που τότε κτυπούσε η καρδιά της καλλιτεχνικής Αθήνας. Με τη δικτατορία του 1967, ο Τζαβέλλας βρίσκεται ξανά στη φυλακή, κατηγορούμενος για αντιδικτατορική δράση. Η ποινή ορίζεται στα είκοσι χρόνια κάθειρξη, αλλά ο Πάνος αποφυλακίζεται το 1971, βάσει του νόμου περί «Μη θεραπεύσιμης ασθένειας». Η πτώση της Χούντας, το 1974, τον βρίσκει στη μπουάτ «Λήδρα», όπου μαζί με τη σύντροφό του στη ζωή και στο τραγούδι- Νατάσα Παπαδοπούλου, συνεχίζει να τραγουδά. Εκείνη την περίοδο αρχίζει και η πρώτη του δισκογραφική δραστηριότητα. Στη δεκαετία του’80, ο Πάνος Τζαβέλλας βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας- τα Εξάρχεια, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας. Οι μπουάτ και τα μαγαζιά στα οποία εμφανίζεται γεμίζουν ασφυκτικά. Η καλλιτεχνική του πορεία συνεχίζεται σε διάφορες μουσικές σκηνές της Αθήνας και του Πειραιά και σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Ο Πάνος Τζαβέλλας, χτυπημένος από την επάρατο νόσο φεύγει από τη ζωή στις 27 Ιανουαρίου 2009, σε ηλικία 84 ετών.

Ο τότε πρόεδρος του Συνασπισμού Αλέξης Τσίπρας, δήλωσε σχετικά με το θάνατο του μεγάλου αγωνιστή και καλλιτέχνη:

«Εκφράζουμε την βαθιά μας οδύνη για το θάνατο του Πάνου Τζαβέλα. Έφυγε ο δικός μας Πάνος, ο Πάνος των αντάρτικων και του κυρ Παντελή. Ο Πάνος που τα έλεγε έξω απ’ τα δόντια. Ένα ανεκτίμητο κομμάτι της κληρονομιάς μας. Η δουλειά του είναι μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τις τωρινές και τις επόμενες γενιές. Θα θυμόμαστε πάντα τον ακάματο αγωνιστή της γενιάς της Εθνικής Αντίστασης».

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ

Ο Πάνος Τζαβέλλας, το 1971, γνωρίζει τη σύντροφο της ζωής του Νατάσσα Παπαδοπούλου. Η Νατάσσα, φοιτήτρια Ανωτάτης Εμπορικής, θα γίνει σύντροφος και συνοδός του στα τραγούδια και στις καλλιτεχνικές του εμφανίσεις. Ο πολιτικός γάμος του Πάνου και της Νατάσσας, με κουμπάρο το Λεωνίδα Κύρκο, έγινε το 1987. Το ζευγάρι θα περιοδεύσει στην Ελλάδα παρουσιάζοντας τα τραγούδια του και θα επισκεφτεί τη Γερμανία, τη Σουηδία και άλλες χώρες, δίνοντας συναυλίες. Ο Πάνος παρά τα προβλήματα που αντιμετώπιζε με την υγεία του ήταν πολύ δυνατός και μάχιμος, με έντονη τη διάθεση για ζωή. Μαζί με την Νατάσσα (δεδομένου ότι αμφότεροι λάτρευαν τα ταξίδια), επισκέφθηκαν δυο φορές την Ινδία, το Νεπάλ, Το Πακιστάν, την Κίνα, το Μαρόκο, την Αίγυπτο, την Ισπανία, το Κασμίρ, την Μπανγκόγκ της Ταϊλάνδης, τη Γαλλία, το Θιβέτ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Πάνος γνώριζε απταίστως τη ρωσική γλώσσα την οποία έμαθε μόνος του στη φυλακή.

Ο ταλαντούχος μουσικός και αγωνιστής πέρασε 16 χρόνια στις φυλακές. Παρ’ όλες τις δυσχέρειες και τις κακουχίες που υπέστη, παρά την αναπηρία και την κλονισμένη υγεία του δεν υπήρξε ποτέ μίζερος. Αντιθέτως, ήταν αυτάρκης και περήφανος και η μόνη ιδιαιτερότητα που είχε ήταν ότι δεν μπορούσε να κοιμηθεί σε σκεπασμένο χώρο. Κοιμόταν έξω στη βεράντα του σπιτιού του στον Πειραιά. Μετά από τόσα χρόνια εγκλεισμού του στις φυλακές, ήθελε να ατενίζει το πέλαγος και να αισθάνεται ελεύθερος. Αγαπούσε το διάβασμα και την μελέτη και έγραφε μόνος του την μουσική για τα τραγούδια του. Πολλές φορές ξυπνούσε, ακόμα και μέσα στη νύχτα και συνέθετε. Ο Πάνος, παρέμεινε συνεπής στην αριστερή του ιδεολογία και παρά το γεγονός ότι ο Παπανδρέου του πρότεινε να κατέβει ως βουλευτής στην Κοζάνη, εκείνος προτίμησε να παραμείνει αδέσμευτος και να αποφύγει κάθε είδους εξάρτηση.

Στις 28 Νοεμβρίου 2008 και ενώ ο Πάνος ήταν μόνος του στο σπίτι του στον Πειραιά- εξαιτίας ενός βραχυκυκλώματος- το εν λόγω οίκημα πήρε φωτιά. Ο Πάνος, έχοντας αγκαλιά την αγαπημένη του κιθάρα κατόρθωσε να συρθεί και να βγει στην ταράτσα. Το σπίτι κάηκε ολοσχερώς. Ο Πάνος και η Νατάσσα βρέθηκαν συγκλονισμένοι, μπροστά σε μια ανυπολόγιστη καταστροφή. Παρά το γεγονός ότι το σπίτι ανακατασκευάστηκε, το ζευγάρι έχασε σπάνια βιβλία, παρτιτούρες, δύο επιστολές του Σοστακόβιτς (τον οποίο γνώρισε στη Σοβιετική Ένωση), τα μουσικά όργανα που -στο πέρασμα των χρόνων- είχε φέρει από τα ταξίδια του, το 30 ετών αρχείο του και τις περισσότερες από τις φωτογραφίες του.

ΕΡΓΟ

Δίσκοι που Ηχογράφησε: «Για σε πατρίδα μας Ελλάδα», «Στ’ άρματα», «Επαναστατικός Ρομαντισμός», «Το Αντάρτικο λημέρι του», «Πορεία μες στη νύχτα», Θρήνοι και Αναστάσιμα», «Λευτεριά Παντάνασσα», «Μωραϊτικα τραγούδια της Αντίστασης», «Τα τραγούδια της κατοχής».

Ο Πάνος Τζαβέλλας έγραψε και μελοποίησε πληθώρα τραγουδιών. Πιο αναλυτικά:
 

Ø       ΛΥΡΙΚΑ (όπως ο δίσκος «Πορεία μεσ’ τη νύχτα», σε στίχους Χιώτη),

Ø       ΛΑΪΚΑ (όπως ο δίσκος «Θρήνοι και Αναστάσιμα» με την Καίτη Γκρέυ. Κυκλοφόρησε επίσης τραγούδια με τον Γιώργο Νταλάρα, π.χ. «Πάρε με φεγγάρι μου» και «Ροδακινιά Ξανθή»),

Ø       ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΚΑ (όπως το πολύ γνωστό «Κυρ Παντελής» το οποίο έχει μεταφραστεί ακόμη και στα κινέζικα),

Ø       ΔΗΜΟΤΙΚΑ (π.χ. το «Μάη’μ Μάη’μ», με τη Χαρούλα Αλεξίου), 

Ø       ΡΟΚ (όπως «ο προφήτης της πλατείας» για τον Άσιμο).

Έχει επίσης γράψει μια Λαϊκή όπερα βασισμένη στο έργο του Μπόστ «Μαμά η ελληνίς» και έχει εκδώσει τα βιβλία «Ανταρτο-Rock», «Ζιγκ- Ζαγκ στο Δάσος του Θανάτου» και «Σφαίρες από Ποίηση, Λόγια από Μουσική». Έχει τέλος γράψει τραγούδια για ηγέτες της παγκόσμιας ιστορίας, όπως ο Τσε Γκεβάρα, Μαντέλα, Αλλιέντε, Καρβάλιο, Ορτέγκα Κομαντάντε.

Το έργο του Πάνου Τζαβέλλα (εκδόσεις, μουσική, ποίηση), καθώς και φωτογραφικό υλικό και videos, βρίσκονται διαθέσιμα στην προσωπική του ιστοσελίδα: http://www.panostzavellas.gr/erga

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Πάνος, διέθετε την ψυχή ενός αγνού ιδεαλιστή και ενός συνεπούς ιδεολόγου. Ήταν  αντικομφορμιστής και ασυμβίβαστος και αρνήθηκε να συμμετάσχει και να γίνει υποχείριο του συστήματος της Μουσικής Βιομηχανίας. Συνήθιζε να λέει: «Ζούμε σ’ ένα κόσμο απάνθρωπο, όπου τα πάντα πουλιόνται και αγοράζονται. Ακόμα και η τέχνη και οι δημιουργοί. Κι έρχεται μια κορυφαία στιγμή στην καριέρα σου όπου πρέπει ν’ αποφασίσεις: με τις πολυεθνικές, να γράφεις κατά παραγγελία και να γίνεσαι εμπόρευμα στα χέρια τους ή περιθώριο, να γράφεις με το αίμα της καρδιάς σου και να τραγουδάς τα ντέρτια σου και τους καημούς σου; Χίλιες φορές περιθώριο»

Πέντε ακριβώς χρόνια μετά το θάνατο του Πάνου Τζαβέλλα, στις 27 Ιανουαρίου 2014, διοργανώνεται στο Ρυθμός Stage (Μαρίνου Αντύπα 38 στην Ηλιούπολη), εκδήλωση προς τιμήν του. Συντελεστές της εκδήλωσης θα είναι οι: Καλλιόπη Βέτα, Ηλίας Λογοθέτης, Μαρία Ζαχαρή, Νατάσσα Παπαδοπούλου, Μάνια Παπαδημητρίου, Νατάσα Μωυσόγλου, Νίκος Μποφίλιος, Σταύρος Ξένος. Θα συμμετάσχει επίσης το Μουσικό Σύνολο «Ρωμιοσύνη», ενώ Καλλιτεχνικός Διευθυντής θα είναι ο Τεό Λαζάρου.

Έπειτα από το τεράστιο ενδιαφέρον που σημειώθηκε για συμμετοχή στην εκδήλωση, αποφασίστηκε η πραγματοποίηση και δεύτερης μουσικής βραδιάς, τη Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου 2014. 

Πληροφορίες: Ρυθμός Stage (Μαρίνου Αντύπα 38, Ηλιούπολη) Δευτέρα 27 Ιανουαρίου και Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου 2014, Ώρα έναρξης: 20.30 Είσοδος: 10? (με μπύρα ή κρασί). Τηλέφωνο: 210 9750060