Newsroom

Newsroom

Ο Χαΐνης Δ. Αποστολάκης στο koutipandoras.gr για τον "Ερωτόκριτο"

Τι μπορείς να κάνεις όταν βρεθείς απέναντι σε έναν «άνθρωπο-θεριό», για να του κάνεις συνέντευξη για ένα έργο, τον «Ερωτόκριτο»,…

erotokritos 0

Τι μπορείς να κάνεις όταν βρεθείς απέναντι σε έναν «άνθρωπο-θεριό», για να του κάνεις συνέντευξη για ένα έργο, τον «Ερωτόκριτο», που θα ’πρεπε να’ ναι πεδίο παίδευσης για δασκάλους και μαθητές; Από μεριά μας, κάναμε απλώς τα στοιχειώδη. Πά’ να πει, στοιχειώδεις ερωτήσεις και μετά αφεθήκαμε στο λόγο που ξεδιπλωνόταν και στο «θεριό» που αφηγούνταν ιστορίες όμορφες για χρόνους αλλοτινούς και ιστορίες παράδοξες για καιρούς μελλοντικούς. Και νιώσαμε μαθητευόμενοι που ακολουθούν, με αγωνία και δέος, τους μύστες που τους οδηγούν, περνώντας από ποικίλα τελετουργικά στάδια, στην αποτρόπαιη αλήθεια της γνώσης. Και η γνώση αυτή είχε έντονο το άρωμα της Κρήτης, που σημαίνει πως είναι στα μέτρα του ανθρώπου, ούτε πιο πάνω ούτε πιο κάτω.

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη

Γιατί συνεχίζεις για δεύτερη χρονιά να «πειραματίζεσαι» με τον «Ερωτόκριτο»;             

Τα γεγονότα μας διαλέγουν, δεν τα διαλέγουμε. Επειδή, όμως, μπορούμε να τα ερμηνεύουμε εκ των υστέρων, νομίζω ότι οδηγηθήκαμε στον «Ερωτόκριτο» επειδή θέλαμε να καταδυθούμε σε πρώτες αρχές. Δηλαδή, η γλώσσα μας είναι ο καθρέφτης της κοινωνικής μας κατάστασης. Η έλλειψη κοινωνικής ευρυθμίας συνεπάγεται την έλλειψη γλωσσικής ευρυθμίας. Ο «Ερωτόκριτος» έπαιξε το ρόλο των ομηρικών επών – τόσο ο «Ερωτόκριτος» όσο η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» συλλέγουν τους περιρρέοντες μύθους και δημιουργούν μέσα από την επική αφήγηση το έλασσον γλωσσικό υπόστρωμα για να υπάρχει μια Ελλάδα. Για να υπάρξει γλώσσα σε ένα λαό, πρέπει να πραγματωθεί ποιητικά και μάλιστα επικά. Επίσης, τα έργα του Κορνάρου και του Ομήρου προβάλλουν και προτάσσουν σύστημα αξιακής θεμελίωσης. Τα προτάγματα της αρχαιότητας, έτσι όπως αυτά αναδύονται μέσα από τα ομηρικά έργα, ήταν η ανδρεία, η τιμή και το κάλλος. Αντίστοιχα, τα προτάγματα στον «Ερωτόκριτο» είναι η παλικαριά, η φρόνηση και η ομορφιά. Υπάρχει, βέβαια, και ένας επιπλέον λόγος: σε πνευματικά έργα, τα οποία είναι έργα αναφοράς και οικουμενική προίκα, μπορεί κάποιος να αντιληφθεί όλη την κοσμογονική αφήγηση. Όταν, για παράδειγμα, ξεκινώντας ο «Ερωτόκριτος» λέει: «Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν, και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν…», μπορεί καθένας να δει την κυκλικότητα του χρόνου, κυκλικότητα που ήταν πεποίθηση όλων των αρχαίων κοινωνιών, ενώ μέσα από τις παραινέσεις της Νένας στον Πολύδωρο, τον ορθολογισμό της Αναγέννησης, δηλαδή το έμβρυο της ατομικής συνείδησης που ξεπηδά από το Μεσαίωνα και γαλουχείται στην Αναγέννηση.

Όσο διαβάζεις το κείμενο, φαντάζομαι, ανακαλύπτεις καινούργια πράγματα.

Υπάρχουν πολλά πράγματα που ανακαλύπτεις στον «Ερωτόκριτο», όπως, π.χ., την επίδραση των νεοπλατωνικών ή, μέσα από την ισχυρή προσωπικότητα της Νένας που διαπνέει όχι μόνο με το συντηρητισμό της, αλλά και με την αυταπάρνησή της όλο το έργο, τις μητρογραμμικές κοινωνίες που υπήρχαν σε όλη τη Μεσόγειο και ακόμη διασώζονται στη νότια πλευρά αυτής της μεγάλης λεκάνης. Μπορεί, επίσης, να ανιχνεύσει την αντεξουσία, καθαρή και ξάστερη: όταν σκοτώνεται με ποιητικό τρόπο ο «κακός», ο Καραμανίτης, λέει η Νένα στην Αρετούσα: «H Nένα τση ανεστέναζεν, και λέγει τση η καημένη· “είδες το τέλος τα ’χουσι, Mάνα μου, οι αντρειωμένοι; Όλοι είν’ αυτοί του μακελειού, στο Θάνατο γυρίζουν, αμ’ οι Pηγάδες κάθουνται, και μοναχάς ορίζουν…». Πραγματικά είναι μια εξαιρετική σύνθεση, τόσο στη φαινομενολογία της όσο και στην πυκνότητα νοημάτων. Τα πνευματικά, τα καλλιτεχνικά έργα τέχνης δεν είναι μονοσήμαντα, αλλά καθορίζονται κάθε φορά από τις ερμηνείες που τους δίνουμε, ερμηνείες λογικές ή μη που τους προσάπτουμε. Οπότε κι εμείς αλλάζουμε τη ζωή μας μέσα από αυτά κι αυτά μέσα από μας. Σε μια εποχή που στον παγκόσμιο ορίζοντα και ειδικότερα στον ελληνικό χώρο έχουμε μια καταθλιπτική αταξία, μια νευρωσική αρρυθμία, και ψάχνουμε να βρούμε σε ποιες βάσεις θα οικοδομήσουμε το νέο ανθρωπολογικό τύπο που θα ανταποκρίνεται στην ιδιαίτερη αισθητική που θέλουμε να αναπτύξουμε, νομίζω ότι δεν θα μπορούσαμε να καταδυθούμε παρά μόνο στο αρχέγονο αξιακό σύστημα που μεταφέρει ο «Ερωτόκριτος», στην ιδιαίτερη κοσμογονία του που συνεπικουρείται όχι μόνο από την πυκνότητα νοημάτων και από τις μυριάδες αναγνώσεις που έχει, αλλά και από ένα φαινότυπο που είναι ο ορισμός της κυματικής φύσης, είναι ο ορισμός του ρυθμού, είναι ο ορισμός της ποικιλίας στη γλώσσα.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο «Ερωτόκριτος» είναι το κέλυφος της εθνικής συνείδησης;       

Στον «Ερωτόκριτο» υπάρχει ένα σπερματικό εθνικό όραμα. Ο Κορνάρος καθορίζει κατά προσέγγιση τι είναι αυτό που λέμε Ελλάδα. Μάλιστα, η Αρετούσα απορρίπτει δύο φορές το προξενιό του ρήγα του Βυζαντίου, επειδή  ενδεχομένως ο Βιντσέντζος δεν πιστεύει στην παλινόρθωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όχι πως πιστεύω ότι τα εθνικά κράτη είναι κάτι σοφό. Ειδικά στα Βαλκάνια, με τη θρησκευτική, πολιτισμική και γλωσσική ανάμειξη, τα εθνικά κράτη υπήρξαν μια καθαρή τρέλα. Ένας μουσικός καταλαβαίνει πολύ καθαρά ότι τα σύνορα είναι για γέλια. Στα Βαλκάνια υπήρχε και υπάρχει πολιτισμικός συγκερασμός. Τα εθνικά κράτη περιχαρακώθηκαν στα σύνορά τους και οδήγησαν σε μεγαλοϊδεατισμούς και σε τοπικούς πολέμους, ενώ υπήρξαν η αφορμή για να ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος. Οι άνθρωποι άρχισαν να ψάχνουν αυτά που τους χωρίζουν και όχι αυτά που τους ενώνουν – χώρισαν φίλοι, συγγενείς.

Ίσως ο Ρήγας Φερραίος να είχε το πιο προωθημένο όραμα. Προς την κατεύθυνση αυτή θα αποφεύγαμε πολύ αίμα και πόνο. Τα έθνη δεν προστατεύονται από τα κρατικά σύνορα. Τουναντίον περιχαρακώνονται και παρακμάζουν.  Μην ξεχνάτε πως οτιδήποτε όμορφο υπάρχει στον κόσμο είναι πολιτισμικό υβρίδιο. Αυτό, βέβαια, μπορεί να μην το αντιλαμβάνεται η ελληνική κοινωνία, γιατί ήταν εκφασισμένη πολύ πριν ανακύψει το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής. Αυτό φαινόταν τόσο στο γλωσσικό όσο και στο συμπεριφορικό κώδικα των Ελλήνων. Η Χρυσή Αυγή ήρθε ως αποτέλεσμα μιας κοινωνίας που σκεφτόταν και λειτουργούσε ρατσιστικά κάθε μέρα, κάθε δευτερόλεπτο. Ούτως ή άλλως, δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ εξουσιαστική κοινωνία να μην εμπεριέχει όλα τα είδη του ρατσισμού. Η επιθετικότητα των εθνικισμών είναι αποτέλεσμα του αισθήματος της απειλής. Ας δούμε τη θρησκευτική μισαλλοδοξία σε πολλά ισλαμικά κράτη: νιώθουν ότι απειλούνται από ένα πανίσχυρο μοντέλο που στηρίζεται στη διαφήμιση και την καταναλωτική ευμάρεια, το οποίο εισρέει από τη Δύση, και αυτοί, ανήμποροι να αντιτάξουν μια κοινωνική εναλλακτική, βρίσκουν απάγγειο, ταμπουρώνονται πίσω από την ιδιαιτερότητα που προσφέρει σε καθένα από αυτούς το παρελθόν. Ο εθνικός ή ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι προϊόν της απειλής, μια αντίδραση αμυντική. Το Ισλάμ ήταν ανεκτικό, τουλάχιστον μέχρι να ξεκινήσει η διαδικασία της σήψης της αυτοκρατορίας των Οθωμανών. Μάλιστα, αν δείτε, το μικρό σουλτανάτο του Οθμάν, που μετεξελίχθηκε σε αυτοκρατορία, εφήρμοσε δυο νομοθετικές διατάξεις: κατάργηση των δασμών και ανεξιθρησκία. Οι Οθωμανοί, παρά την κρατούσα ερμηνεία που αναμασούν τα ιστορικά βιβλία στην Ελλάδα, δεν κατέφυγαν σε κανένα θρησκευτικό διωγμό, ενώ φυσικά δεν υπήρξε κρυφό σχολειό. Η καθεστηκυία αντίληψη ακόμη και για το πρόσφατο παρελθόν μας απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα που μπορεί κανείς να ανασυνθέσει ιστορικά με τη γύρω του παρατήρηση. Αν η ερμηνεία ενός λαού για την ιστορία του ταυτίζεται με την ερμηνεία του Παπαρρηγόπουλου, τότε λυπάμαι αυτόν το λαό. Λυπάμαι τους Έλληνες που ερμηνεύουν ακόμη την ιστορία με τον τρόπο που την ερμήνευσε ο Παπαρρηγόπουλος.

Ο τρόπος του Παπαρρηγόπουλου, ωστόσο, είναι αυτός που προτιμούν οι Νεοέλληνες για να ερμηνεύσουν την ιστορία τους.

Δεν υπάρχει προτιμητέος τρόπος ερμηνείας της ιστορίας. Νομίζω ότι υπάρχουν η ιερή περιέργεια, που σε οδηγεί στην έρευνα, και η ιερή διαδικασία της ανασύνθεσης, μέσω της οποίας κάνεις προεκτάσεις χωρικές και χρονικές μόνο από τα κύματα που περνούν στο υγιές κομμάτι του εαυτού σου. Και υγιές κομμάτι του εαυτού σου είναι το παιδί, που είναι αντιδογματικό, χωρίς καμία προκατάληψη και θέλει να ερευνήσει το απώτατο παρελθόν ή το μακρινό μέλλον με τις νόρμες που έχει στα χέρια του τη δεδομένη στιγμή.  Στην ύβρη δεν μας οδηγεί η ιερή περιέργεια, αλλά η διαχείριση των επιτευγμάτων της ιερής περιέργειας. Για παράδειγμα, αυτήν τη στιγμή το μεγάλο πλανητικό στοίχημα είναι πώς ο άνθρωπος διαχειρίζεται την τεχνολογική του δύναμη. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ο άνθρωπος διαθέτει τα μέσα να καταστρέψει το κομμάτι εκείνο το οποίο τον τρέφει. Και μη λησμονείτε πως η πνευματική ανέλιξη δεν συγχρονίζεται με την τεχνολογική πρόοδο. Ας εξετάσουμε την περίπτωση της πυρηνικής ενέργειας: η πυρηνική ενέργεια είναι η ενέργεια ενός άστρου. Ο ήλιος μας και τα αστέρια βρίσκουν καύσιμα και έτσι μας στέλνουν φως και μας ζεσταίνουν. Πού βρίσκουν καύσιμα; Είναι τεράστια θερμοπυρηνικά εργοστάσια. Εδώ και πενήντα-εξήντα χρόνια ο άνθρωπος διαχειρίζεται αστρικές ενέργειες. Νομίζετε ότι η συνειδητότητα του ανθρώπου είναι σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της πυρηνικής περιόδου με ήθος; Πιστεύετε ότι η παιδεία ως εποπτική εικόνα του όλου είναι επαρκής προκειμένου να κατευθύνει τον άνθρωπο να χρησιμοποιήσει λελογισμένα τα επιτεύγματα της ιερής περιέργειας; Αν δούμε, συγκεκριμένα, στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα δεν έχουμε αφομοιώσει τον τρόπο ώστε να διαχειριζόμαστε το επίτευγμα της τηλεόρασης. Οι Έλληνες είμαστε πρώτοι σε κατανάλωση τηλεοπτικού προγράμματος. Περνάμε επτάωρα και οκτάωρα μπροστά στην οθόνη. Μια κοινωνία που δεν είναι πεπαιδευμένη είναι καταδικασμένη να παίρνει το μαχαίρι και αντί να κόβει το ψωμί, να κάνει φόνο!

INFO: Ο «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου παρουσιάζεται την Τετάρτη 15 Ιουλίου στο Θέατρο Ρεματιάς Χαλανδρίου, στις 21.00. Το έργο-σταθμό στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας και της Κρήτης του 17ου αιώνα «διαβάζει» ο Χαΐνης Δ. Αποστολάκης ως μικτό θέαμα, επιστρατεύοντας ακόμα και ακροβάτες και εισάγοντας τον όρο «τραγουδαφήγηση». Με τους Χαΐνηδες, σε πλήρη ανάπτυξη, συμπράττει η ομάδα χορού «κι όμΩς κινείται», και πολλοί ακόμα καλλιτέχνες.

 

Τέμπη: Συγγενείς καλούν τον Καραμανλή σε συνάντηση – «Έστω και την τελευταία στιγμή να απολογηθείτε»

5820786

Τέμπη: Συγγενείς καλούν τον Καραμανλή σε συνάντηση – «Έστω και την τελευταία στιγμή να απολογηθείτε»

«Εάν θέλετε μπορείτε να φέρετε και τους νομικούς σας. Εμείς δεν θα τους έχουμε», λένε…

Τρόμος στον αέρα: Απίστευτη προσγείωση αεροπλάνου στη Μαδέρα – Έκανε σούζα με τη μύτη λόγω ανέμων (video)

THE WILDEST LANDING EVER at Madeira Airport 0 54 screenshot

Τρόμος στον αέρα: Απίστευτη προσγείωση αεροπλάνου στη Μαδέρα – Έκανε σούζα με τη μύτη λόγω ανέμων (video)

Κόβουν την ανάσα τα πλάνα του αεροσκάφους που προσπαθεί να προσγειωθεί στη Μαδέρα

Οικονομάκου: Η απάντηση για τις φωτογραφίες στο Ντουμπάι – «Τους ενοχλεί γιατί ζουν μια δυστυχισμένη ζωή» (video)

Οικονομάκου

Οικονομάκου: Η απάντηση για τις φωτογραφίες στο Ντουμπάι – «Τους ενοχλεί γιατί ζουν μια δυστυχισμένη ζωή» (video)

«Δεν μου αρέσει και δεν μου ταιριάζει να εκθέτω τα προσωπικά μου», τόνισε η Αθηνά…

Ο Βαγγέλης Βλάχος αφιέρωσε στον Καραμανλή το βίντεο του Άδωνι με τα τρενάκια – «Αφού δεν καταλαβαίνουν…»

430113696 386032271017011 577611428516139923 n

Ο Βαγγέλης Βλάχος αφιέρωσε στον Καραμανλή το βίντεο του Άδωνι με τα τρενάκια – «Αφού δεν καταλαβαίνουν…»

Με βίντεο του Άδωνι να... παίζει με τρενάκια ανέβασε ο Βαγγέλης Βλάχος θέλοντας να απαντήσει…