Το λουτρό αίματος εις βάρος της Αριστεράς μετά το 1945

Πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι από την υπογραφή, η Συμφωνία της Βάρκιζας καταπατήθηκε, παρόλο που το ΕΑΜ τήρησε τις δεσμεύσεις του και παρέδωσε τον συμφωνημένο αριθμό όπλων. Το ζητούμενο για τους νικητές των Δεκεμβριανών και τους Βρετανούς ήταν η ανασύνθεση των αστικών πολιτικών σχέσεων που είχαν διαρραγεί στην Κατοχή με τη χρήση μη-πολιτικών μέσων.

Ακολούθησε μια αιματηρή καταστολή που έμεινε γνωστή ως «λευκή τρομοκρατία». Στο στόχαστρο τέθηκαν όσοι είχαν μετάσχει στην ΕΑΜική αντίσταση και συνέχιζαν να στηρίζουν το ΕΑΜ. Οι παρακρατικές συμμορίες που συγκροτήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα σε όλη την επικράτεια ανέλαβαν τη «βρώμικη δουλειά». Εκαναν αυτό που δεν μπορούσαν να κάνουν φανερά οι κρατικές αρχές εξαιτίας των δεσμεύσεων της Βάρκιζας, των βρετανικών περιορισμών και της κατακραυγής της διεθνούς κοινής γνώμης.

Το αντιΕΑΜικό μέτωπο συγκροτούσαν όσοι είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές ή είχαν επωφεληθεί οικονομικά: μαυραγορίτες και δωσίλογοι (που εξαρτούσαν την επιβίωση τους από την ατιμωρησία που τους εξασφάλιζαν οι μετακατοχικές κυβερνήσεις),  πάσης φύσεως ακροδεξιά στοιχεία, πρώην μέλη Ταγμάτων Ασφαλείας, ακόμα και κοινοί ληστές. Μια σειρά από φιλομοναρχικές οργανώσεις συγκροτήθηκαν στην Αθήνα και τις επαρχιακές πόλεις, όπως η Χ και η ΕΒΕΝ, οι οποίες αποτέλεσαν τις ομάδες κρούσης.

Στην ύπαιθρο το Γενικό Επιτελείο Στρατού κατέγραφε πολυπληθείς  παρακρατικές συμμορίες:

Α) Στην Πελοπόννησο: Στη Λακωνία ο Μαγγανάς, στην Καλαμάτα ο Κατσαρέας και μετά τον θάνατό του ο Γερακάρης και ο Καμαρινέας.

Β) Στη Στερεά Ελλάδα και στη Θεσσαλία, ο Σούρλας (Ανατολική Θεσσαλία), οι Καλαμπαλίκης, Βελέτζας, Ταμπούρος, Τσαντούλας (Δυτική Θεσσαλία). Οι Κουμουμτζής, Μαϊμάνης και Μπίζης (Καλαμπάκα, Τρίκαλα και Κόζιακας) και ο Βουρλάκης (Λαμία).

Γ) Στην Ήπειρο και Λάκκα Σούλι: οι Κολιοδημήτρης, Μπαλούμπας, Κάτσιος, Πανταλέων (Θεσπρωτία).

Δ) Στη Μακεδονία: ο Τσαούς Αντών (Δράμα), οι Κάπας και Βαγγέλης (Χρυσούπολη – Καβάλα). 

Πίσω  από την επίκληση της εθνικοφροσύνης και την προσπάθεια αποφυγής μεταπολεμικής τιμωρίας υπήρχαν και πιο «ταπεινά» κίνητρα. Ο πλουτισμός μέσω της λεηλασίας της περιουσίας του αντιπάλου, αν και αυτή επεκτάθηκε και στο σύνολο του πληθυσμού.  Εφαρμόστηκαν πρακτικές όπως διαπόμπευση, ξυλοδαρμός, βιασμός, ακόμα και αποκεφαλισμό με την περιφορά των κομμένων κεφαλών για «παραδειγματισμό» αλλά και προς είσπαρξη των επικηρύξεων. Λόχοι κυνηγών κεφαλών σχηματίστηκαν όπως του ταγματάρχη Αριστείδη Κρανιά, πρώην διοικητή του 16ου Συντάγματος του ΕΔΕΣ ή του Γεωργίου Τολιόπουλου, διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Αγρινίου. 

Η τρομοκρατική δράση των συμμοριών δε στρεφόταν μόνο εναντίον της Αριστεράς αλλά και σε οποιονδήποτε επιθυμούσε μια δημοκρατική και ειρηνική διέξοδο. Υπόμνημα 5 ηγετικών προσωπικοτήτων των Φιλελευθέρων (Θεμ. Σοφούλη, Γ.Καφαντάρη, Εμμ. Τσουδερού, Νικ. Πλαστήρα και Αλεξ. Μυλωνά) στις 5 Ιουνίου 1945 συνόψιζε εύγλωττα την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί:

«Αι τρομοκρατικαί οργανώσεις της άκρας δεξιάς, των οποίων αι κυριώτεραι είχον οπλισθή εν μέρει υπό των Γερμανών και παντοιοτρόπως συνειργάσθησαν μετ’ αυτών, όχι μόνον δεν αφωπλίσθησαν, όχι μόνον δεν διώκονται, αλλά αναφανδόν συμπράττουν με τα όργανα της τάξεως, προς τελείαν, κάθε δημοκρατικής φωνής, κατάπνιξιν. Έτσι ο μηχανισμός του κράτους ετέθη κατ’ ουσίαν εις την υπηρεσίαν της ωργανωμένης τρομοκρατίας της δεξιάς, (…) Δεν είναι είναι ανάγκη να τονίσωμεν εις ποίον βάραθρον οδηγεί τον τόπον η παράτασις της καταστάσεως αυτής».  

Οπου …Μαγγανάδες, ψηφίζουν αθρόως  Λαϊκόν Κόμμα

Σημείωμα (Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο τέως Βασιλικών Ανακτόρων, φ. 439) του βουλευτή της Ηνωμένης Παράταξης Εθνικοφρόνων (στην οποία μετείχε το Λαϊκό Κόμμα) Χρήστου Ζαλοκώστα, ανθρώπου με στενότατους δεσμούς με το παλάτι, υποδείκνυε τις μεθοδεύσεις με τις οποίες θα εξασφαλιζόταν η επάνοδος του Γεωργίου Β΄:

«Με τα χρήματα αυτά θα οργανωθούν εικοσαμελείς συμμορίαι από εθνικόφρονας εντίμους πολίτας υπό αξιωματικόν με πολιτικήν περιβολήν, σκοπόν έχουσαι αφ’ ενός την εξόντωσιν ελαχίστων μεν πλην αρχηγετικών στελεχών των κομμουνιστών δια να παραλύση η όλη αναρχική οργάνωσις δια του αποκεφαλισμού των αρχηγών, αφ’ ετέρου δε την καταδίωξιν των αναρχικών ομάδων της περιφερείας. Κατά τας εκλογάς απεδείχθη ότι όπου υπήρχε εθνικόφρων ομάς (Σούρλας εις Δομοκόν, Καλαμπαλίκης εις Φάρσαλα, Τσαντούλας εις Καρδίτσαν, Ιωάννου εις Λαμίαν, Μαγγανάς εις Μεσσηνίαν) ο κόσμος εψήφισεν αθρόως το Λαϊκόν Κόμμα, όπου όμως αντιθέτως επεκράτουν κομμουνιστικαί συμμορίαι, ως εις Τύρναβον, Γρεβενά, Νάουσαν, Πέλλην, Σέρβια, ουδείς ετόλμα να ψηφίση και η αποχή ήτο μεγίστη.
Προκειμένου του Δημοψηφίσματος είναι προφανής η ανάγκη υπάρξεως ιδικών μας συμμοριών».

Υπόμνημα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας προς την Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ τον Μάρτιο 1947 κατέγραφε το θλιβερό απολογισμό της τρομοκρατίας που ασκήθηκε από τη δράση συνολικά 32 συμμοριών της Δεξιάς – 4 στο Πήλιο, 9 στην περιοχή Ολύμπου και Όσσας, 8 στην περιοχή των Χασίων και Κόζιακα και 11 στα Άγραφα-  από τις αρχές του 1945 έως τα τέλη του 1946: επιδρομές και λεηλασίες σε 16 πόλεις και 624 χωριά. 1.059 άνδρες και γυναίκες δολοφονήθηκαν και 9.809 βασανίστηκαν. Πάνω από 10.000 φυλακίστηκαν, 2.426 εξορίστηκαν, 474 αναγκάστηκαν να εκπατριστούν και 211 γυναίκες βιάστηκαν. 

Βίος και πολιτεία Γρηγόρη Σούρλα – Τσαούς-Αντών

Η πιο «διάσημη» παρακρατική συμμορία ήταν αυτή του Γρηγόρη Σούρλα η οποία έδρασε στη Δυτική Θεσσαλία. Σαρακατσάνος, παραδοσιακός ληστής προπολεμικά, φέρεται να πρωταγωνιστεί στη συγκρότηση ένοπλης οργάνωσης του ΕΔΕΣ στην περιοχή των Φαρσάλων. Προς το τέλος της Κατοχής ο Σούρλας, όπως και άλλοι ΕΔΕΣίτες, φέρεται να προσχωρεί στα ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης), οργάνωση χρηματοδοτούμενη και εξοπλισμένη από τους Γερμανούς. Μετά την Απελευθέρωση έκανε την εμφάνισή της στην περιοχή του Αλμυρού.

 Στις αρχές Φεβρουαρίου 1945 δύο ημέρες ύστερα από την εγκατάσταση των κυβερνητικών αρχών στα Φάρσαλα ο Σούρλας με την ομάδα του εισήλθαν πανηγυρικά στα Φάρσαλα και άρχισαν να «διαφεντεύουν» την περιοχή. Ένα από τα γνωστότερα κατορθώματά του είναι η απαγωγή, στις 24 Απριλίου 1945, του εισαγγελέα πρωτοδικών Λάρισας Χρ. Πατακιά. Η κατάσταση στη Θεσσαλία ώθησε τον πολιτικό συντάκτη του Ριζοσπάστη, Κώστα Βιδάλη, να μεταβεί στο θεσσαλικό κάμπο. Στις 14 Αυγούστου συνελήφθη στο χωριό Μελία λίγα χιλιόμετρα από τη Λάρισα από τη συμμορία του Σούρλα. Ύστερα από βασανιστήρια ο Βιδαλης δολοφονήθηκε παρουσία», όπως λέγεται, χωροφυλάκων. Η είδηση της δολοφονίας του συγκλόνισε την Ελλάδα και τη δημοκρατική διεθνή κοινή γνώμη. Το περιστατικό καταγγέλθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Με το ΚΘ’ ψήφισμα της 14ης Σεπτεμβρίου 1947 «περί αμνηστίας παραδιδομένων στασιαστών», ο τυπικά επικηρυγμένος Σούρλας παρουσιάστηκε «αυθόρμητα» στις αρχές και αμνηστεύθηκε για τα αδικήματα  που «σχετίζονται, οπωσδήποτε, με την συμμοριακή ή αντισυμμοριακή δράση». 

Έγγραφο (Ίδρυμα Κ. Καραμανλή, Αρχείο Κ. Τσαλδάρη, Φ.39/40) του Υφυπουργού Γενικού Διοικητή Θράκης Ν. Παναγιωτόπουλου προς το Υπουργείο Στρατιωτικών στις 26 Μαρτίου 1949 αναφέρει: «Ως παράδειγμα αναφέρω το χωριό Κρηνίδες [όπου ήταν αγροφύλακας και έδρασε στην Κατοχή ο Τσαούς-Αντών]  εις το οποίον έχουν συρρεύσει διάφορι τοιούτοι οίτινες αυθαιρέτως και άνευ ουδεμίας αδείας, περιφρονούντες τας εκάστοτε απαγορευτικάς διαταγάς […] καταλαμβάνουν ξένα οικόπεδα και κτίζουν επ’ αυτών, κατέλαβον και καλλιεργούν εκατοντάδες στρεμμάτων γης των Φιλίππων εν ω οι παλαιοί κάτοικοι του χωρίου περιδεείς αδυνατούν όχι μόνο να αντιδράσουν αλλά ούτε να καταγγείλουν τας υπερβασίας» […] Εξεδιώχθησαν εκείθεν υπό ενδιαφερομένων φερόντων δυστυχώς την στολήν του Έλληνος αξιωματικού».  

Ο γεννημένος στον Πόντο Τσαούς-Αντών (Αντώνιος Φωστερίδης), αρχηγός αντικομμουνιστικής ομάδας στο Τσαλ-Νταγ στην Ανατολική Μακεδονία, βγήκε στον Εμφύλιο επικεφαλής δικής του ομάδας, αρχικά στη Θράκη και το 1947 στην Ανατολική Μακεδονία. Τον Αύγουστο 1948 ονομάστηκε αντισυνταγματάρχης πυροβολικού του Εθνικού Στρατού και διοικητής του «Τάγματος Φωστερίδη», στο οποίο στρατολογήθηκαν μέλη των ομάδων του. Το 1952 μεταπήδησε στην πολιτική και εκλέχθηκε βουλευτής Δράμας με τον Εθνικο Συναγερμό του Παπάγου…

* Η Βασιλική Λάζου είναι δρ. Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου