Κι όμως πριν την "Μπητλομανία" υπήρχε η "Λιστομανία", η υστερική λατρεία για τον Φραντζ Λιστ!

Του Γιάννη Μπαζού
Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 η ξέφρενη νεολαία της μεταπολεμικής Αμερικής αποθέωνε τον βασιλιά του ροκ εντ ρολ Έλβις Πρίσλεϊ. Ο διάσημος καλλιτέχνης, αναγκαζόταν μετά το τέλος κάθε συναυλίας να φυγαδεύεται στην κυριολεξία για να γλυτώσει από τις εκδηλώσεις λατρείας των ένθερμων θαυμαστών του που αρνούνταν να εγκαταλείψουν τον χώρο, κι έτσι οι διοργανωτές έχοντας πρώτα διασφαλίσει την άμεση και ασφαλή αποχώρηση του Έλβις Πρίσλεϊ έβγαιναν και ανακοίνωναν στο πλήθος των θαυμαστών «Ladies and gentlemen, Elvis has left the building» προκειμένου να πείσουν το πλήθος να αποχωρήσει ειρηνικά. Μάλιστα η έκφραση αυτή επιζεί ακόμη στην αμερικανική αργκό, και πλέον σημαίνει αυτό που θα λέγαμε στα ελληνικά «το πουλάκι πέταξε».

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 το φαινόμενο αυτό θα επαναλαμβανόταν με την εμφάνιση του θρυλικού βρετανικού ποπ συγκροτήματος των Μπητλς (Beatles) των οποίων οι θαυμαστές και κυρίως οι θαυμάστριες έφταναν σε πρωτόγνωρες εκδηλώσεις λατρείας, θέλοντας να αγγίξουν τα είδωλά τους και να πάρουν ένα αυτόγραφο ή ένα κομμάτι από τα ρούχα τους. Πολλοί επιστήμονες εκείνη την εποχή,  κυρίως ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι μιλούσαν για ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο μαζικής υστερίας που έγινε ευρύτερα γνωστό με τον όρο «Μπητλομανία» (Beatlemania). 

Αυτό που δεν είναι τόσο γνωστό είναι πως το φαινόμενο αυτό είχε παρατηρηθεί για πρώτη φορά έναν αιώνα νωρίτερα. Συγκεκριμένα το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στο Βερολίνο το 1841, όταν ο ουγγρικής καταγωγής διάσημος πιανίστας και συνθέτης Φραντζ  Λιστ έκανε εκεί μια σειρά συναυλιών. Ο Φραντζ Λιστ υπήρξε ένας βιρτουόζος και πρωτοπόρος μουσικός για την εποχή του, αυτός δημιούργησε τον όρο ρεσιτάλ όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, έπαιζε πάντα από μνήμης -δίχως παρτιτούρες- και ήταν ο πρώτος μουσικός παγκοσμίως που άφηνε το καπάκι του πιάνου του ανοιχτό για να διαχέεται ο ήχος καλύτερα στην αίθουσα.

Τον όρο «Λιστομανία» τον διατύπωσε για πρώτη φορά ο Γερμανός ποιητής, δημοσιογράφος και κριτικός τέχνης Χάινριχ Χάινε –του οποίου τα ποιήματα, τα περίφημα Lieder, μελοποιήθηκαν από τον Σούμαν και τον Σούμπερτ- σε ένα κείμενό του το 1844, προσπαθώντας να αποτιμήσει τα πρωτοφανή για την εποχή γεγονότα που συνόδευσαν τις θρυλικές παραστάσεις του Λιστ. Οι θαυμαστές του Λιστ ορμούσαν στην κυριολεξία επάνω στο είδωλό τους, προσπαθώντας εναγωνίως να πάρουν το μαντήλι του ή έστω κάποιο από τα γάντια του σαν σουβενίρ.

Οι γυναίκες θαυμάστριες –ο Φραντζ  Λιστ ήταν πολύ γοητευτικός άντρας και μεγάλος εραστής- έκοβαν με ψαλιδάκια τούφες από τα μαλλιά του και κομμάτια από τα ρούχα του, ενώ αν τύχαινε κατά τη διάρκεια της συναυλίας να σπάσει μια χορδή του πιάνου του, έκαναν τα πάντα για να την αποκτήσουν και να τη φορέσουν σαν βραχιόλι γύρω από τον καρπό τους. Πολλές από τις θαυμάστριές του κυκλοφορούσαν με μπουκαλάκια στα οποία συνέλεγαν τα υπολείμματα του καφέ από το φλιτζάνι του Φραντζ Λιστ. Κάποτε μάλιστα, μια γνωστή κυρία της εποχής μάζεψε μια γόπα από ένα πούρο του Λιστ και την έκρυψε στο μπούστο της, ενώ αργότερα την φορούσε με καμάρι στο λαιμό της μέσα σε ένα μικρό χρυσό κουτί που είχε τα γράμματα F.L. διακοσμημένα με διαμάντια, σαν φυλακτό.

Η μανία για τον Λίστ απέκτησε και μια άλλη πλευρά, την λεγόμενη «Λιστοφοβία» καθώς οι κύκλοι του κατεστημένου και η Εκκλησία θεώρησε το γεγονός της πρωτόγονης αυτής λατρείας «μεταδοτική νόσο». Για την ιστορία, ο Φραντζ Λιστ απόλαυσε μεγάλη δόξα, κατέκτησε αμέτρητες γυναίκες και απέκτησε αμύθητη περιουσία την οποία αργότερα μοίρασε σε φιλανθρωπίες, στα γεράματα έγινε μέλος του τάγματος των Φραγκισκανών μοναχών, ενώ βοήθησε και πολλούς νέους συνθέτες να βρουν τον καλλιτεχνικό τους δρόμο όπως τον Μπερλιόζ και τον Βάγκνερ ο οποίος και παντρεύτηκε την κόρη του. Η «Λιστομάνια» (Lisztomania, 1975) έγινε και μιούζικαλ με πρωταγωνιστή τον τραγουδιστή των Who, Ρότζερ Ντάλτρεϊ .