Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΤΟ ΠΑΙΖΕΙΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ

«Η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη, μα σαν φακός να μεγενθύνει» έλεγε ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, αποφεύγοντας τους προσδιορισμούς και δίνοντας κυρίως την αίσθηση που πρέπει να αφήνει η τέχνη. Δυστυχώς ούτε ο Μαγιακόφσκι, ούτε και η τέχνη γλύτωσαν τις ερμηνείες. Έτσι, τέχνη σήμερα μπορεί να είναι «τα πάντα όλα». Όχι γιατί «η τέχνη δεν έχει όρια», γιατί «ο καλλιτέχνης πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα», αλλά γιατί πάντα θα υπάρχουν ημιμαθείς έτοιμοι να εκστασιαστούν μπροστά σε ό,τι υπάρχει πιθανότητα να τους κάνει να νοιώσουν σπουδαίοι. Κουτσουλιές σε καμβάδες, τρύπες σε τοίχους, βιβλία μέσα σε φούρνους, ονομάστηκαν τέχνη, όταν οι δημοσιοσχεσίτες «καλλιτέχνες» κατάφεραν να πείσουν τους κριτικούς και στη συνέχεια τις μάζες, πως η σχετικότητα της τέχνης μπορεί να χωρέσει έως και την άτεχνη αυθαιρεσία τους. Σήμερα η τέχνη δεν καταδυναστεύεται από εκκεντρικούς τύπους με πουά φουλάρια, αλλά ακολουθεί έναν άλλο επικίνδυνο δρόμο. Της πρόκλησης για την πρόκληση. Που δήθεν κρύβει ένα βαθύ νόημα. Ποιό αλήθεια βαθύ νόημα και ποιά τέχνη κρύβει ένας γδαρμένος άνθρωπος, ένας άλλος που μαστιγώνεται και ένα σκυλί που πεθαίνει σε μια γκαλερί; Ένα και μόνο. Υπάρχουν άνθρωποι ανώμαλοι, με ψυχοδιαταραγμένες συμπεριφορές που αγωνιούν να πάρουν την άδεια από την κοινωνία να κάνουν το πρόβλημά τους αποδεκτό σαν κοινωνική και όχι προσωπική συμπεριφορά.

Παρακολουθώ εδώ και χρόνια τη νέα τάση στο θέατρο, να εμφανίζονται γυμνοί οι ηθοποιοί. Οι λίγες γνώσεις μου περί θεάτρου δεν μου επιτρέπουν αναλύσεις. Φαντάζομαι πως είναι κάτι σαν τη γυμνή αλήθεια. Αλλά τόσες γυμνές αλήθειες δεν έχουν ξαναπαίξει σε θέατρο. Και πάντα θα έχω την απορία, γιατί το πουλί ενός ηθοποιού που κουνιέται απειλητικό στο ύψος του βλέμματος ενός θεατή είναι τόσο σχετικό με την τέχνη που έχουν γίνει όλα τα θέατρα της Αθήνας πουλοθέατρα; Η πρόκληση λοιπόν, όχι μόνο ως πιθανή τέχνη, αλλά ως προϊόν που εμπεριέχει και τη διαφημιστική καμπάνια του. Αυτό κι αν είναι τέχνη!

Στην πρόσφατη Art Αθήνα, το ετήσιο φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης, ένας γυμνός άντρας, αυτομαστιγώνεται μπροστά στο πλήθος. Λίγο αργότερα ο καλλιτέχνης θα βάλει και αυτός ένα χεράκι στο καλλιτεχνικό του δημιούργημα. Έναν άνθρωπο δηλαδή πλημμυρισμένο αίματα. Η διαδραστική τέχνη απαιτεί από το πλήθος να βάλει μια πινελιά στο έργο. Μερικά χτυπήματα με το μαστίγιο. Το θέαμα είναι θλιβερό αλλά δεν είναι αυτή η ουσία. Αν το βίντεο αυτό έπαιζε σε μια τηλεόραση, θα υπήρχε το κοινό συμπέρασμα, πως κάποιοι σαδομαζοχιστές κάνουν αυτό ακριβώς που τους αρέσει. Τώρα όμως ονομάζεται τέχνη. Που θέλει να δείξει τον ανθρώπινο πόνο. Ευτυχώς ο καλλιτέχνης δεν θέλησε να δείξει τον ανθρώπινο βίαιο θάνατο. Το έργο θα είχε εγκεφαλικά υγρά, αίματα και έναν πυροβολισμό προς ικανοποίηση του φιλότεχνου κοινού.

Πριν από ένα χρόνο, ένας άλλος «καλλιτέχνης» άφησε δεμένο ένα σκυλί σε μια γκαλερί να αργοπεθαίνει χωρίς φαί. Τέχνη. Και υπάρχουν άνθρωποι που το αποδέχονται. Που το αναλύουν . Που το χειροκροτούν. Τι γίνεται αλήθεια; Μερικές φορές πιστεύω πως ένας κόσμος βγαλμένος απ τα ηλεκτρονικά παιχνίδια βίας, την κοκαίνη, τον ανερωτικό πανηδονισμό, τις ψυχολογικές πιέσεις φανταστικών προβλημάτων, σε πλήρη απόγνωση, βουτάει τα χέρια μέσα στη μπογιά και όπως ακριβώς οι δήθεν καλλιτέχνες του 60, πιτσιλάει τον καμβά. Μόνο που δεν είναι μπογιά αλλά αίμα. Βία. Και σίγουρα δεν είναι τέχνη.

Στη γνωστή έκθεση Bodies που περιοδεύει σε όλο τον κόσμο, γδαρμένοι άνθρωποι, αποξηραμένες ανθρώπινες ίνες, εκτίθενται μπροστά στα μάτια του κοινού. Στο όνομα της γνώσης και της τέχνης. Για να μάθουμε το ανθρώπινο σώμα. Πρέπει αλήθεια να το γδάρουμε; Ποσώς με ενδιαφέρει το από πού και πώς προέκυψαν τα πτώματα. Αν έπρεπε να θαφτούν ή αποτεφρωθούν. Με συγκλονίζει πως άνθρωποι με ένα νυστέρι έγδαραν ανθρώπους για να δείξουν το αποτέλεσμα σε άλλους ανθρώπους. Όχι σε ειδικό επιστημονικό κοινό. Σε κοινό. Δεν ξέρω πόσο αυτό βοηθά τη γνώση ή την τέχνη. Ξέρω πως αυτός που αποφάσισε να το κάνει είναι ανώμαλος. Πως κερδίζει χρήματα ασελγώντας όχι σε πτώματα, αλλά στην περιοχή εκείνη της ανθρώπινης ζωής που αιώνες τώρα εισπράττει σεβασμό. Δεν είναι ηθικό θέμα. Είναι οριοθέτηση που βοηθά στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Και σίγουρα η γνώση μπορούσε και αλλιώς. Αυτός που το έκανε είμαι σίγουρος πως όχι.

Πριν από μερικά χρόνια είχα πάρει συνεντεύξεις από τους διασωθέντες από το αεροπορικό δυστύχημα στις Άνδεις το 1973. Οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της ταινίας ALIVE. Επέζησαν 70 ημέρες στους 50 βαθμούς κελσίου, τρώγοντας τα πτώματα των νεκρών φίλων τους. Η συζήτηση μαζί τους με έκανε να καταλάβω πως ο άνθρωπος λειτουργεί ως άνθρωπος , με τον τρόπο που συνήθως αποκαλούμε πολιτισμό, αν δεν απειλείται η ίδια η υπόστασή του. Τότε γίνεται καθαρά ένα ζώο.

Αξίζει να απανθρωπίζεται ο άνθρωπος στο όνομα της τέχνης; Να ασελγεί στον άνθρωπο χωρίς να απειλείται; Επειδή κάποιοι τύποι χρησιμοποιούν την σχετικότητα του τι είναι τέχνη προμοτάροντας, την αυθαιρεσία τους; Αν η τέχνη χρειάζεται θυσίες, τότε συμφωνώ να θυσιαστούν αυτοί που βαφτίζουν τέχνη την ανωμαλία τους και όλοι εκείνοι που τους χειροκροτούν, ετοιμάζοντας τη δικιά τους, ως κοινωνικό status…