Η μυθιστορηματική τριλογία του Νίκου Θέμελη σε ενιαίο τόμο

Η αναζήτηση

Με την τριλογία του ο Θέμελης παρακολουθεί την οικονομική και κοινωνική ζωή του ελληνισμού εντός και εκτός Ελλάδος (από τη Δυτική Μακεδονία, τη Θεσσαλονίκη και τη Μυτιλήνη έως τη Μικρά Ασία, την Οδησσό, την Τεργέστη και την Αθήνα), όπως διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια του τέλους του 19ου και των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα.

Ξεκινώντας στο γέρμα του 19ου αιώνα από τα Ζαγόρια για να περάσει στη Μυτιλήνη και από εκεί στη Σμύρνη και στη Μανησά, ο Νικόλας της «Αναζήτησης» αποτελεί ένα γνήσιο τέκνο του καιρού του: ταγμένος οπαδός των μεταρρυθμίσεων και φύση ανήσυχη για κάθε τι καινούργιο, εργατικός, εφευρετικός και ταυτοχρόνως έτοιμος να αντιμετωπίσει ορθολογικά κάθε δυσκολία ή αναποδιά, εκπροσωπεί το διαφωτιστικό μοντέλο που επιδιώκει να προβάλει ο Θέμελης για την εθνική ταυτότητα.

Η Ανατροπή

Με την «Ανατροπή», ο συγγραφέας δεν θα πάψει να κινείται στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ου αιώνα, με τον μίτο της αφήγησης να έχει τώρα μετατοπιστεί ελαφρώς προς τα πίσω αφού πρωταγωνιστής του δεύτερου μέρους της τριλογίας είναι ο αποστάτης πατέρας του Νικόλα, ο Θωμάς, που εγκαταλείπει την Ελλάδα και την οικογένειά του για να εγκατασταθεί με τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, την Ελένη, στον τόπο της καταγωγής του, την Οδησσό.

Το πνεύμα είναι και πάλι διαφωτιστικό αφού ο Θωμάς και η Ελένη στήνουν στην Οδησσό έναν εκ θεμελίων καινούργιο κόσμο, έναν κόσμο ο οποίος θα αντιτάξει στις εθνικές συγκρούσεις και στην αγροτική οικονομία του υπόδουλου ελλαδικού χώρου την εμπορική δραστηριότητα και τον αναπτυγμένο αστισμό της ελληνικής ομογένειας. Ο Θωμάς και η Ελένη, ωστόσο, ζουν εκ παραλλήλου τις συνέπειες της πολιτικής αναταραχής στη Ρωσία με τα εξισωτικά μηνύματα του μπολσεβικισμού να περνούν στην καθημερινότητά τους.

Αν στην «Αναζήτηση» ο Νικόλας αντιπαραβάλλει στην εθνική παράδοση την ελευθερία και τον διαφωτισμό πέρα από σύνορα, στην «Ανατροπή» το διαφωτιστικό εγχείρημα της αστικής τάξης έρχεται αντιμέτωπο με τη σαρωτική δύναμη του κομμουνισμού.

«Η αναλαμπή»

Με την «Αναλαμπή» ο Θέμελης θα μετακινήσει προς τα εμπρός τον ιστορικό του χρόνο, από τα χρόνια του Βενιζέλου και μετά, μεταφέροντας την πλοκή του στην Αθήνα. Το βασίλειο της αστικής κυριαρχίας, που αστράφτει με την ευρωστία του στα δύο προηγούμενα βιβλία, είναι έτοιμο τώρα να χάσει κάθε ζωντανό του χρώμα. Πρωταγωνιστικό ρόλο εδώ αναλαμβάνει μια αστική οικογένεια με εύπορους προγόνους και πολλά υποσχόμενο μέλλον.

Στην ιστορία της αντικατοπτρίζονται όλα τα γεγονότα που συγκλονίζουν την Ελλάδα της εποχής: από το Γουδί του 1908, την άνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία και την εξύφανση των προσδοκιών του αστισμού μέχρι τον Διχασμό, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εξαφάνιση οποιουδήποτε πολιτικού και κοινωνικού οράματος λίγο πριν από την επιβολή του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Συναντάμε και πάλι δραστήρια και ακαταπόνητα πρόσωπα, που επιδιώκουν να στυλώσουν την αστική τάξη, προσαρμόζοντας τα επιχειρηματικά της σχέδια σ’ ένα πρόγραμμα ριζικού εκσυγχρονισμού, αλλά η βάση των πραγμάτων αποδεικνύεται εντελώς διαφορετική.

Η ακατάβλητη πίστη και η συσσωρευμένη ενέργεια του Νικόλα της Μικράς Ασίας και του Θωμά της Οδησσού θα εκπέσουν στην ωχρή και διστακτική μορφή του Στέφανου της Αθήνας, φλερτάροντας με την υποχώρηση και τη ματαίωση. Το έθνος δεν είναι πια ούτε η διαφορετικότητα των άλλων ούτε ο φιλόδοξος, έτοιμος να ποδηγετήσει το σύμπαν εαυτός του, αλλά μια σκληρά διαψευσμένη πραγματικότητα.

Την Τρίτη 6 Μαρτίου, στις 20.30, οι εκδόσεις Μεταίχμιο διοργανώνουν στον «Ιανό» βραδιά για τον Νίκο Θέμελη. Για το έργο του θα μιλήσει η επιμελήτρια των βιβλίων του Ελένη Μπούρα ενώ αποσπάσματα από τα βιβλία του θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Στέλιος Μάινας, Γιώτα Φέστα και Αργύρης Ξάφης.