Το ΕΔΔΑ καταργεί την συκοφαντική δυσφήμιση κατά δημοσιογράφων- Στην Ελλάδα επιμένουν στην ομηρία της ελεύθερης έκφρασης

Τη δημοσιογραφία σε ομηρία επιμένουν να κρατούν στην Ελλάδα τα ελληνικά δικαστήρια, κωφεύοντας στη ρητή κατάργηση σχεδόν του συνόλου της καταδίκης για συκοφαντική δυσφήμιση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), για την περίπτωση που το θύμα είναι δημόσιο πρόσωπο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο μάλιστα ορίζει ότι σε περίπτωση καταδίκης σε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση στην Ελλάδα και δικαίωσης του δημοσιογράφου στο ΕΔΔΑ, η δίκη επαναλαμβάνεται και ο κατηγορούμενος αθωώνεται με συνοπτικές διαδικασίες. Σε περίπτωση αγωγής ο δικαιωμένος δημοσιογράφος στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποζημιώνεται από το Κράτος.

Η δυνατότητα που έχει εσκεμμένα δοθεί σε όποιον θεωρείται δημόσιο πρόσωπο, να προσφεύγει στα δικαστήρια με αγωγές και μηνύσεις κατά δημοσιογράφων που κοινώς, έβγαλαν τα άπλυτά του στη φόρα, αντί να απαντά -όπως οφείλει- στις ερωτήσεις που προκύπτουν για το άτομό του από την δημοσιογραφική έρευνα, έχει οδηγήσει σε βιομηχανία μηνύσεων και αγωγών. Άλλωστε, το δημόσιο πρόσωπο που ελέγχεται δημοσιογραφικά έχει υποχρέωση να απαντά δημόσια στα ερωτήματα και δεν αποτελεί απλώς μια επιλογή του.

 

Τα δικαστήρια σε ρόλο αρχισυντάκτη

Ως σήμερα τα ελληνικά δικαστήρια που εξέταζαν υποθέσεις συκοφαντικής δυσφήμισης με κατηγορούμενους δημοσιογράφους που «εξέθεσαν» δημόσια πρόσωπα, τις περισσότερες φορές υποκαθιστούσαν το ρόλο του δημοσιογράφου και την υποχρέωσή του να ερευνά, να αποκαλύπτει και να προχωρά σε αξιολογικές κρίσεις, ακόμη και αν αυτές ενέχουν στοιχεία υπερβολής. Ο δημοσιογράφος είναι δέσμιος της κρίσης του δικαστηρίου, το οποίο επιχειρεί πολλές φορές να αντικαταστήσει ακόμη και το ρόλο του αρχισυντάκτη. Καταδικάζει τον δημοσιογράφο, επειδή δεν συμφωνεί με τον τίτλο ή τον χαρακτηρισμό που έχει αποδοθεί στο υπό δημοσιογραφικό έλεγχο, δημόσιο πρόσωπο.

Κατά την πάγια νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων αν ο λόγος κάθε πολίτη συνεπώς και του δημοσιογράφου δεν είναι τεκμηριωμένος, δεν θα πρέπει να εκφράζεται δημόσια. Αυτή η κραταιά αντίληψη που «καπελώνει» την έννοια και το ρόλο της δημοσιογραφίας γενικότερα στην Ελλάδα, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το οποίο ουσιαστικά καταργεί στην Ευρώπη, άρα και στην Ελλάδα, την καταδίκη για συκοφαντική δυσφήμιση δημόσιων προσώπων. Και προχωρά και πολλά βήματα παραπέρα δικαιώνοντας την επιλογή του δημοσιογράφου ή του πολίτη για χαρακτηρισμό ακόμη και υπερβολικό.

 

Στην Ευρώπη δικαιώνονται, στην Ελλάδα καταδικάζονται

Σύμφωνα με το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) για την ελευθερία της έκφρασης: «1. Παv πρόσωπov έχει δικαίωμα εις τηv ελευθερίαv εκφράσεως. Τo δικαίωμα τoύτo περιλαμβάvει τηv ελευθερίαv γvώμης ως και τηv ελευθερίαv λήψεως ή μεταδόσεως πληρoφoριώv ή ιδεώv, άvευ επεμβάσεως δημoσίωv αρχώv και ασχέτως συvόρωv. Τo παρόv άρθρov δεv κωλύει τα Κράτη από τoυ vα υπoβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιoφωvίας, κιvηματoγράφoυ ή τηλεoράσεως εις καvovισμoύς εκδόσεως αδειώv λειτoυργίας. 2. Η άσκησις τωv ελευθεριώv τoύτωv, συvεπαγoμέvωv καθήκovτα και ευθύvας δύvαται vα υπαχθή εις ωρισμέvας διατυπώσεις, όρoυς, περιoρισμoύς ή κυρώσεις, πρoβλεπoμέvoυς υπό τoυ vόμoυ και απoτελoύvτας αvαγκαία μέτρα εv δημoκρατική κoιvωvία δια τηv εθvικήv ασφάλειαv, τηv εδαφικήv ακεραιότηταv ή δημoσίαv ασφάλειαv, τηv πρoάσπισιv της τάξεως και πρόληψιv τoυ εγκλήματoς, τηv πρoστασίαv της υπoλήψεως ή τωv δικαιωμάτωv τωv τρίτωv, τηv παρεμπόδισιv της κoιvoλoγήσεως εμπιστευτικώv πληρonoριώv ή τηv διασφάλσισιv τoυ κύρoυς και αμερoληψίας της δικαστικής εξoυσίας».

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ωστόσο δεν αρκέστηκε σε αυτή την ανώδυνη και γενική ερμηνεία. Προχώρησε πολύ παραπέρα προσδίδοντας ευρύτατο περιεχόμενο στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης ακόμη και αν αυτή προσβάλλει, θίγει, σοκάρει αναστατώνει, προκαλεί ανησυχία, και μάλιστα αποφαίνεται ότι όλα αυτά είναι νόμιμα και εντός του πλαισίου της ΕΣΔΑ. Με αυτόν τον τρόπο περιχαρακώνει το δικαίωμα στην ελευθερία να εκφράζεται ο οποιοσδήποτε ελεύθερα όπως δικαιούται στα πλαίσια της Δημοκρατίας. Την ίδια στιγμή παρακινεί ακόμη και τα πιο συντηρητικά εθνικά δικαστήρια να συμμορφωθούν.

Ήδη έχουν δικαιωθεί έξι πολίτες, μεταξύ των οποίων πέντε δημοσιογράφοι στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Τεσσερις από αυτούς είναι Έλληνες.

1. Ο «καραγκιόζης» δικαστικός λειτουργός

Στην απόφαση του ΕΔΔΑ Κατράμη κατά Ελλάδας της 6.12.2007 μια δημοσιογράφος από την Χαλκίδα ανέφερε σε άρθρο της σε περιοδικό ότι προανακριτικός δικαστικός λειτουργός προέβη σε συγκεκριμένες παραλείψεις που αφορούσαν κατηγορουμένη συγγενή της και τον αποκάλεσε «καραγκιόζη» και ότι «παραβιάζει τον όρκο του». Τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκασαν την δημοσιογράφο για εξύβριση (μετά μετατροπή από συκοφαντική δυσφήμιση) του δικαστικού λειτουργού σε φυλάκιση ενός έτους με αναστολή. Το Στρασβούργο αποκαθηλώνει στην απόφαση αυτή από το απυρόβλητο της κριτικής την δικαστική εξουσία και την τοποθετεί στο επίκεντρο του δημοσίου ενδιαφέροντος. Έτσι ο δικαστής καθίσταται δημόσιο πρόσωπο και είναι υποχρεωμένος να ανέχεται σε μεγαλύτερο βαθμό από έναν απλό πολίτη τον έλεγχο και τη κριτική. Το ΕΔΔΑ θεωρεί περισσότερο αξιολογικές κρίσεις τις ανωτέρω «σκληρές»λέξεις. Και τέλος αναφέρει ότι δεν συμβιβάζεται με τη δημοσιογραφική ελευθερία της έκφρασης η επιβολή ποινής φυλάκισης για αδίκημα που διαπράχθηκε δια του τύπου παρά μόνο κατ” εξαίρεση. Το ΕΔΔΑ καταδίκασε τη χώρα μας για παράβαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.

2. Ο «παρακρατικός», οι «φωνασκούντες κακούργοι» και οι «νευροπαθείς ψευτοπατριώτες»

Στην απόφαση του ΕΔΔΑ Λιοναράκης κατά Ελλάδας της 5.7.2007 ο προσφεύγων δημοσιογράφος παρουσίασε μια ραδιοφωνική εκπομπή πολιτικού περιεχομένου την άνοιξη του 1999, όπου κυριαρχούσε το θέμα Οτσαλάν. Προσκεκλημένος του ένας άλλος δημοσιογράφος, ο οποίος κατά τη συζήτηση χαρακτήρισε ένα δικηγόρο που είχε ανάμειξη στην υπόθεση αυτή και είχε απασχολήσει και ο ίδιος τα ΜΜΕ ως «παρακρατικό» και άλλα άτομα που είχαν αναμιχθεί τότε ως «φωνασκούντες κακούργους» και ως «νευροπαθείς ψευτοπατριώτες». Ο δικηγόρος άσκησε αγωγή και ο προσφεύγων καταδικάσθηκε να καταβάλει το ποσό των 55.000.000 δρχ. ως χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη που υπέστη.

Το ΕΔΔΑ ανάφερε ότι τα όρια μίας ανεκτής κριτικής στο πρόσωπο ενός πολιτικού είναι ευρύτερα από εκείνα που αφορούν ένα απλό πολίτη, διότι αυτός εκτίθεται αναπόφευκτα και συνειδητά σε ενδελεχή έλεγχο των πράξεων και των κινήσεων του τόσο από τους δημοσιογράφους όσο και από τους πολίτες. Οφείλει, κατά συνέπεια, να επιδεικνύει μεγαλύτερη ανοχή στην κριτική. Η αρχή αυτή δεν εφαρμόζεται μόνο στην περίπτωση ενός πολιτικού αλλά επεκτείνεται και σε κάθε πρόσωπο το οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως δημόσιο πρόσωπο, δηλαδή αυτό που λόγω των πράξεων του ή της θέσεως του εισέρχεται στη σφαίρα την δημόσιας αρένας, όπως ο ανωτέρω δικηγόρος.

Οι ανωτέρω εκφράσεις κατά το Στρασβούργο θεωρούνται αξιολογικές κρίσεις που δεν είναι δυνατόν να αποδειχθούν και δεν αποτελούν γεγονότα που επιδέχονται απόδειξης. Κατόπιν αυτού το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ελλάδα για παράβαση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης.

3. Ο «σφάκτης» πλαστικός χειρουργός

Στην απόφαση του Στρασβούργου Κανελλοπούλου κατά Ελλάδας της 11.10.2007 η προσφεύγουσα το 1997 με σκοπό να μειώσει το μέ­γεθος του στήθους της, υπεβλήθη σε μαστοπλαστική από γνωστό πλαστικό χειρουργό. Στη συνέχεια διαπιστώθηκε σοβαρότατο πρόβλη­μα στην υγεία της και τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2002 οι εφη­μερίδες “Espresso” και” Traffic News”, δημοσίευσαν δύο άρθρα σύμφωνα με τα οποία η προσφεύγουσα είχε δηλώσει στους δημοσιογράφους “Ο γιατρός… με έσφαξε σαν αρνί”, “με έχει κατακρεουργήσει”, “με κατέστρεψε” κ.ά. Μετά τα δημοσιεύματα ο γιατρός κατέθεσε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση εναντίον της και σε φυλάκιση πέντε μηνών. Το ΕΔΔΑ απεφάνθη ότι “…η προσφεύγουσα έζησε μία επώδυνη εμπειρία από τις συνέπειες της οποίας υποφέρει μέχρι και σήμερα. Προκαλεί… έκπληξη το γεγονός ότι της επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης επειδή αναφέρθηκε στα όσα υπέφερε, χωρίς άλλο εμφανή σκοπό από εκείνο της εξωτερίκευσης της απόγνωσης και της δυστυχίας της. Πράγματι, ακόμη και αν η προσφεύγουσα εκφράστηκε με λέξεις ωμές και σκληρές, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι εκφράσεις που χρησιμοποίησε αντικατόπτριζαν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν η ίδια την σοβαρότητα της κατάστασης της. …(τα εσωτερικά δικαστήρια)… δεν τοποθέτησαν τα λεχθέντα της προσφεύγουσας στο ιδιαίτερο πλαίσιο της παρούσας υπόθεσης ούτε υπολόγισαν την ακρι­βή διάσταση της απόγνωσης στην οποία βρίσκονταν η προσφεύγουσα την ώρα που έκανε τις δηλώσεις της…” και διαπιστώνει ότι η επιβολή ποινής στην προσφεύγουσα λόγω προσβολής της τιμής και της υπόλη­ψης του ιατρού της δια των δηλώσεων της στα ΜΜΕ, είναι δυσανάλο­γη και επιφέρει παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος της έκφρασης.

4. Η καταγγελία κατά δικηγόρων στον ΔΣΑ

Στην απόφαση Βασιλάκης κατά Ελλάδας της 17.1.2008 ο προσφεύγων δημοσιογράφος είχε δημοσιεύσει μια σειρά άρθρων ασκώντας δριμύτατη κριτική κατά των μελών της πολιτικής οργάνωσης “Δίκτυο 21”. Δύο εκ των μελών της δικηγόροι άσκησαν σειρά αγωγών εναντίον του είτε ατομικά είτε εκπροσωπώντας τρίτους για εξύβριση και δυσφήμιση. Τον Νοέμβριο του 1999, ο προσφεύγων απέστειλε μία επιστολή στον Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Στην επιστολή αυτή παραπονιόταν για την συμπεριφορά των δικηγόρων χαρακτηρίζοντας την ως αντίθετη προς τον δικηγορικό κώδικα δεοντολογίας, αναφέροντας σκληρές εκφράσεις γι’ αυτούς όπως “..εγκαινιάζουν μία νέα πρακτική Φίμωσης και κατάργησης της ελευθερίας της έκφρασης (…) στοχεύο­ντας στην τρομοκράτηση και στο εκμηδενισμό των προσώπων που αντι­τίθενται στις ιδέες τους (…), θεωρούν ότι όλοι εκείνοι που χαρακτηρί­ζουν τις πολιτικές τους πράξεις και τους στόχους τους είναι εχθροί της πατρίδος και του έθνους και πρέπει να φιμωθούν και να εκμηδενιστούν (…), καταχρώνται την [δικηγορική] ιδιότητα τους με πρωτάκουστο φα­νατισμό, που τείνει στη μανία..” και ζητούσε να παρέμβει και να πράξει τα δέοντα, στα πλαίσια της δικηγορικής δεοντολογίας.

Ο ένας εκ των δικηγόρων κατέθεσε αγωγή εναντίον του και τα ελληνικά δικαστήρια του επιδίκασαν το ποσό των 3000 ευρώ για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής Βλάβης θεωρώντας ότι οι εκφράσεις αυτές προσέβαλαν την επαγγελματική και ηθική υπόσταση του και ότι ο προσφεύγων είχε επιδιώξει να επιβληθεί α’ αυτόν πειθαρχική ποινή από τον ΔΣΑ. Το Στρασβούργο εντάσσει την επιστολή στην έκφραση γνώμης και στο θεμελιώδες δικαίωμα του καθενός να απευθύνεται στις αρχές δεδομένου ότι ο ανωτέρω είχε ως σκοπό να παρουσιάσει τη δική του εκδοχή για την σχετική υπόθεση, αναφέρει, δε, ότι η ελευθερία των δημοσιογράφων, εμπεριέχει τη δυνατότητα χρήσης μίας δόσης υπερβολής, ακόμα και πρόκλησης και καταδικάζει την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 10.

Η περίφημη νομολογία του ΕΔΔΑ εφαρμόζεται ήδη στην Ευρώπη και μένει να φανεί αν θα εφαρμοστεί και στην Ελλάδα όπως επιβάλλεται. Όπως είναι γνωστό η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) υπερισχύει έναντι των κανόνων του ελληνικού δικαίου, έτσι τα ελληνικά δικαστήρια είναι υποχρεωμένα να λαμβάνουν υπόψη τους τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.