Μαρία Κώτη στο koutipandoras.gr: "Μια κοινωνία που σκοτώνει το παραμύθι, σκοτώνει το παιδί που κρύβει μέσα της"

Με αφορμή την παράσταση “Ποιος Φοβάται το Σκοτάδι” η Μαρία Κώτη μιλάει στο koutipandoras.gr για τη μαγεία του μύθου, τα παραμύθια των γιαγιάδων μας και την ερωτική, αρχέγονη πάλη ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Ο μύθος και τα σύμβολά του είναι πάντα απαραίτητα στοιχεία στη ζωή μας. Με αφετηρία τον αλληγορικό λόγο, η παράσταση καταπιάνεται  με  έννοιες πανανθρώπινες, οικουμενικές και διαχρονικές.

-Tι μαγεία κρύβουν για εσάς οι ιστορίες των γιαγιάδων και γιατί τις θυμόμαστε;
 
Αν λείπει κάτι απ’το σύγχρονο τρόπο ζωής είναι ακριβώς αυτή η μαγεία που επισημαίνετε.Το βασικό συστατικό που λείπει απ’ τη ζωή μας σήμερα είναι η επαφή και η συνειδητή αλληλεπίδραση με όλες τις τελετουργίες που σχετίζονται με τη ζωή, τον έρωτα και το Θάνατο. Ζούμε ο καθένας ‘’στον κόσμο του’’ κι έχουμε δυσκολία στο να μετέχουμε των τελετών.Οι τελετές όμως και η συμμετοχή σε αυτές, προυποθέτουν ένα μοντέλο πιο ομαδικής συνύπαρξης, όπου όλοι είναι απαραίτητοι, όπου οι άνθρωποι μαθαίνουν να μοιράζονται,να εργάζονται για τις βασικές ανάγκες ομαδικά και να αλληλεπιδρούν. Επιπλέον έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο και περισσότερη επαφή με τη φύση.Παλιότερα,στην εποχή των γιαγιάδων,ακριβώς επειδή υπήρχαν οι παραπάνω βασικές συνθήκες, χωρίς φυσικά να θέλουμε να εξωραίσουμε το παρελθόν, οι τελετουργίες ήταν απαραίτητες,ως τρόπος ζωής και απαραίτητες ως ανάγκη ύπαρξης. Επιπλέον η επαφή με τις αρχέγονες τελετές της ζωής ήταν καθημερινό φαινόμενο,ενώ στις μέρες μας πχ καθημερινό είναι το τρέξιμο,το Facebook κλπ.

Οι ιστορίες των γιαγιάδων, τα παραμύθια και οι μύθοι, αποτυπώνουν και υπενθυμίζουν όλη αυτή την τρομερή φαντασία και τη σχέση με τις ιερές πάλαι ποτέ τελετουργίες που έχει χαθεί απ’τη ζωή μας κι ως εκ τούτου όλη τη χαμένη μαγεία και τη συγκίνηση που προκαλούσε, την οποία έχουμε εγκλωβίσει μέσα μας και φοβόμαστε να εκφράσουμε.Νιώσαμε την ανάγκη λοιπόν, να ανατρέξουμε σ’αυτές τις φοβερές ιστορίες των γιαγιάδων που σχετίζονται με τη ζωή, σε όλο το φάσμα της, και τις αντιμετωπίσαμε, ως αρχετυπικά σύμβολα . Στη συνέχεια μέσω αυτών ανιχνεύσαμε και το υπέροχο και πολύ ενδιαφέρον παιχνίδι ανάμεσα στα δυο αδερφάκια, στο φώς και το σκοτάδι, για να ξορκίσουμε τους ίδιους μας τους φόβους μέσα απ’ τα πάθια και τις ζωές των γιαγιάδων. Γι’αυτό και ο τίτλος-ερώτηση ‘’Ποιος φοβάται το σκοτάδι?’’, που μας φέρνει στο νού απειλές των γιαγιάδων για να πάμε να κοιμηθούμε, όταν ημασταν παιδιά, στην παράσταση έχει συμβολική υφή και χρησιμοποιείται σε κομβικά σημεία, ενώ ενέχει και χιούμορ, το οποίο είναι εξίσου σημαντικό στοιχείο της παράστασης
 
-Τι συμβολίζει στην παράσταση η πάλη ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι;
 
Το σκοτάδι είναι η άλλη πλευρά του φωτός, γι’αυτό και η πάλη τους είναι ερωτική πάλη, όχι εχθρική γιατί γεννά ζωή! Με αφορμή τη φαινομενική αντίθεση ανάμεσα στο φώς και το σκοτάδι,διερευνούμε μέσω της παράστασής μας τα όρια ανάμεσα στα δύο.Τα πάντα είναι φώς και σκοτάδι και τα πάντα είναι μεταβάσεις απ’το φώς στο σκοτάδι και αντίστροφα.Δε νοείται το ένα χωρίς το άλλο, η μέρα χωρίς τη νύχτα.Υπάρχει στην παράσταση κι ένας αιγυπτιακός μύθος για την κοσμογονία που αποτυπώνει με εξαιρετικό συμβολισμό αυτή την ερωτική πάλη ανάμεσα στο φώς και το σκοτάδι για να υπάρχει ζωή. Μέσα απ’αυτή την πάλη γεννιόμαστε και μέσα σε αυτή ζούμε και πεθαίνουμε.

Εξαιτίας της διττής σημασίας της ύπαρξης, η ζωή μας έχει ενδιαφέρον,σκεφτείτε πόσες εφαρμογές έχει αυτή η παραδοχή. Στην παράσταση κάνουμε μια προσπάθεια μέσα από τις αφηγήσεις,τη δράση και τα τραγούδια-ιστορίες να ανιχνεύσουμε όλες τις φωτοσκιάσεις που εντοπίζονται στην ανθρώπινη ζωή, όλες τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις που τη διέπουν,αλλά και με τρόπο ανατρεπτικό:πώς πχ το εκτυφλωτικό φώς μπορεί να τρομάξει εξίσου όπως και το πηχτό σκοτάδι, ενώ η σκιά μπορεί να έχει περισσότερη ανθρωπιά και οικειότητα. Επομένως μιλάμε για μια προσπάθεια αποτύπωσης αυτής της πάλης δίνοντας μια πιο συνολική και πιο ενωτική διάσταση στη σχέση ανάμεσα στο φώς και στο σκοτάδι.Η ερώτηση’’ποιος φοβάται το σκοτάδι’’,που είναι και ο τίτλος της παράστασης, θα μπορούσε να είναι και ‘’ποιός φοβάται το φώς’’.
 
 – Υπάρχουν αντιστοιχίες με τη σημερινή εποχή;

Από όσα προαναφέραμε, μιλάμε για αρχετυπικά σύμβολα και προτάσουμε τον πάντα απαραίτητο αλληγορικό λόγο,το παραμύθι της γιαγιάς για να μιλήσουμε για έννοιες πανανθρώπινες,οικουμενικές και διαχρονικές. Ο μύθος και τα σύμβολά του είναι πάντα απαραίτητα στοιχεία στη ζωή μας. Στο παραμύθι αποτυπώνεται με τον πιο βαθύ και άμεσο τρόπο η αιώνια ερωτική πάλη φωτός-σκοταδιού. .
 
-Γιατί σας γοητεύει η παραδοσιακή και λαϊκή μουσική; Υπάρχουν βιώματα με τα οποία συνδέετε τα ακούσματα σας;

Από μικρή άκουγα τη γιαγιά μου,της οποίας την ιστορία αφηγούμαι και στην παράσταση, να τραγουδά με ένα ανεπανάληπτο φυσικό τρόπο και να με μαγεύει. Μεγάλωσα στην Κρήτη και είχα την ευκαιρία να ζήσω από κοντά τις συνήθειες,τα ήθη και τα έθιμα μιας αγροτοκτηνοτροφικής κοινωνίας.Εζησα και στην πόλη βέβαια αρκετά κι εκεί ‘’μπέρδεψα’’ με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο τα ακούσματά μου,όπως ήταν και είναι φυσικό στην εποχή μας.Στην παράσταση έχω επιλέξει από ριζίτικα μέχρι Τσιτσάνη,από Ηπειρώτικο μοιρολόι μέχρι Ισπανικό κι από τελετουργικά άσματα του γάμου μέχρι Ρόζα Εσκενάζυ, Χαίνηδες και Θανάση Παπακωσταντίνου.¨Όλα τα τραγούδια και τα υποτιθέμενα ετερόκλητα είδη απ’τα οποία προέρχονται είναι βιωμένη προσωπική μου παράδοση, γι’αυτό και τα επέλεξα σε σχέση πάντα με το θέμα και το στόχο της παράστασης.

– Η μουσική για εσάς έχει σύνορα; Η μήπως είναι ένα ταξίδι στα πέρατα της γης;
 
Ακριβώς το δεύτερο και θα’ λεγα και πέρα απ’αυτά.
 
– Ο φόβος για το σκοτάδι. Από που πηγάζει και πως μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε;
 
Σίγουρα απ’ τον άγνωστο εαυτό μας,αρχικά.¨Εχουμε χρωματίσει το σκοτάδι αρνητικά, ενώ όπως είπαμε παραπάνω τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι τελικά.Κάπου στην παράσταση ακούγεται η φράση:¨Οποιος φοβάται ν’αντικρίσει τα σκοτάδια του,πνίγεται μέσα σ’αυτά.’’ Το πιστεύω και το βλέπω,η φοβία του σκοταδιού έχει σίγουρα φωλιάσει μέσα μας από προκαταλήψεις που έχουμε δεχτεί,από άγνοια του αγνώστου κι από την παραδοχή ότι υπάρχει κάτι κρυφό και απειλητικό μέσα σ’ όλο αυτό το πηχτό μαύρο. Όμως ο μόνος τρόπος τελικά είναι να αντιμετωπίσουμε τη φοβία μας.Σίγουρα πρέπει να δούμε τα όρια σε κάθετί, αν δεν εκτεθούμε όμως ,πώς θα τα δούμε? Γιατί υπάρχει σίγουρα και η επικίνδυνη πλευρά του σκοταδιού που κρύβεται αρχικά μέσα μας, και που κι αυτή μόνο με ειλικρινή πρόθεση και αγάπη μπορούμε να την προσεγγίσουμε και να την αντιμετωπίσουμε.
 
– Ελπίζετε ότι κάτι μπορεί να προχωρήσει προς το καλύτερο αυτή την εποχή, με βάση τις αλλαγές σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο ή η κατάσταση θα παραμείνει η ίδια;

Αν κι εφόσον είναι πραγματική μας ανάγκη και είμαστε αρκετά ώριμοι και ορεξάτοι για δημιουργία,για ρίσκο και ζωή και λιγότερο εγκλωβισμένοι και καθηλωμένοι στην ‘’σκοτεινή’’ πλευρά με την έννοια της φοβικότητας και της ατολμίας, κι αν είμαστε αρκετά γενναίοι να αναλάβουμε όλοι μαζί και ο καθένας προσωπικά την ευθύνη του ‘’φωτός’’ αλλά και του ‘’σκοταδιού’’ του ,τότε ναι,είμαι σίγουρη ότι κάτι θ’αλλάξει.Σίγουρα οι αλλαγές είναι πολύ καλές και είναι αληθινές και μεγάλες, όταν προέρχονται από πραγματική και βαθειά ανάγκη ν’αλλάξει κάτι.
 
– Πώς κρατιούνται ζωντανοί οι θρύλοι και οι λαϊκές αφηγήσεις από εποχή σε εποχή;

Μέσα από την προφορική παράδοση μέχρι κάποια χρόνια που κράταγε ζωντανή τη μνήμη. Η ανάγκη της αναπόλησης είναι υπαρκτή και η δύναμη του μύθου είναι τόσο μεγάλη και ο συμβολισμός τόσο άμεσος και τόσο έντονος, που τον γεννά και τον διατηρεί η ίδια η ανάγκη να υπάρχουμε. Λαός χωρίς μύθους είναι φτωχός κι έχει χάσει την ιδιαίτερη ταυτότητά του.Σήμερα με τα τεχνολογικά μέσα,η ανάγκη της αναπόλησης,της υπενθύμισης υποβαθμίζεται, κάπως με ανησυχεί αυτό, όμως στο χέρι μας είναι να διατηρήσουμε ή να χάσουμε τη σχέση μας με τη μαγεία του μύθου,άρα και με τη μαγεία και τις τελετουργίες που προαναφέραμε.Το θέμα είναι να αναρωτηθούμε αν το έχουμε πραγματικά ανάγκη,θαρρώ πως δεν μπορεί να μην το έχουμε, αλλιώς χαθήκαμε.Τα όνειρά μας,αυτά που βλέπουμε τη νύχτα είναι κατά τη γνώμη μου, η πιο ζωντανή απόδειξη του ότι η αλληγορία είναι βαθειά μέσα μας.
 
– Που θα θέλατε να ταξιδέψετε αύριο αν είχατε τη δυνατότητα;

Σε διάφορες χώρες,έχω ταξιδέψει αρκετά και κυριολεκτικά και μεταφορικά μέσα από τις μουσικές και τους μύθους του κόσμου.
 
– Ποιους στίχους κρατάτε για πάντα στο μυαλό σας και γιατί;
 
Τους στίχους πολλών παραδοσιακών τραγουδιών,για την έντονη αλληγορία και τη φαντασία που αποτυπώνουν,αλλά και τους στίχους λχ των Χαίνηδων γιατί με έχουν επηρεάσει βαθειά καθώς συνομιλούν κατά την προσωπική μου άποψη με πανανθρώπινες αλήθειες ,σύμβολα και νοήματα.

Συνέντευξη στην Ηλέκτρα Ζαργάνη