Το οικονομικό δόγμα των Γερμανών

Γράφει ο Χρίστος Κανελλόπουλος

Όταν αναζητιόταν ο διάδοχος του Γιώργου Προβόπουλου στην Τράπεζα της Ελλάδας, ο Γ. Βαρουφάκης είχε ζητήσει ο νέος κεντρικός τραπεζίτης να είναι μονεταριστής. Αν και διόλου δεν ασπάζεται το μονεταριστικό δόγμα, μια ενίσχυση των μονεταριστικών απόψεων στο συμβούλιο της ΕΚΤ που αποφασίζει για τη νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη, θα ήταν για εκείνον μια ευνοϊκή εξέλιξη. Ίσως η δήλωση αυτή να προκάλεσε σύγχυση. Οι μονεταριστές οπαδοί του Μίλτον Φρήντμαν δεν είναι ακριβώς το πρόβλημα; Δεν είναι ήδη μονεταριστική η πολιτική της ευρωζώνης; Η καταστροφική διαχείριση της κρίσης δεν οφείλεται στις μονεταριστικές εμμονές των Γερμανών και λοιπών ευρωπαίων τραπεζιτών;

Κι όμως, ο Γ. Βαρουφάκης έχει δίκιο. Η ακολουθούμενη πολιτική στην ευρωζώνη και η πολιτική που με φανατισμό επιβάλει το γερμανικό υπουργείο οικονομικών δεν είναι μονεταριστική, αλλά κάτι ακόμα χειρότερο! Ειδικά για την αντιμετώπιση μιας ύφεσης από την Κεντρική Τράπεζα, οι μονεταριστές δεν έχουν αγεφύρωτες διαφορές με τους κεϋνσιανούς. Αντιμέτωποι με πτώση της ζήτησης και υψηλή ανεργία και οι δυο σχολές σκέψης προτείνουν κρατική παρέμβαση ή καλύτερα παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας για παροχή ρευστότητας στην αγορά, πτώση των επιτοκίων μέχρι μηδενισμού τους, «στοχευμένη» άνοδο του πληθωρισμού που συνήθως έχει σαν συνέπεια και την πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οι κεϋνσιανοί οικονομολόγοι πιστεύουν πως μια τέτοια πολιτική συχνά δεν είναι από μόνη της επαρκής για να ανακάμψει μια οικονομία, ωστόσο πρέπει σε κάθε περίπτωση να δοκιμάζεται. 

Πρόκειται για πολιτική που στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τη Βρετανία ή τη Σουηδία εφαρμόστηκε από την αρχή της κρίσης με αποτελέσματα όχι θεαματικά, αλλά σίγουρα θετικά ‒σε κραυγαλέα αντίθεση με την πολιτική Τρισέ (και Παπαδήμου) που αύξησε τα επιτόκια της ΕΚΤ εν μέσω ύφεσης! Πρόκειται επίσης για πολιτική που ο Μάριο Ντράγκι, αντιμέτωπος με το φάσμα ενός πανευρωπαϊκού αποπληθωρισμού επιχειρεί­ ‒αργά πλέον‒ να ακολουθήσει και στην ευρωζώνη, συγκρουόμενος σκληρά με τη γραμμή της Μπούντεσμπανκ και όλης της γερμανικής κυβέρνησης.

Αν λοιπόν οι Γερμανοί τραπεζίτες, πολιτικοί, οικονομολόγοι δεν είναι μονεταριστές ούτε κεϋνσιανοί, τότε τι είναι; Σε ποια σχολή οικονομικής σκέψης ανήκουν;

Η γερμανική ελίτ ασπάζεται ένα οικονομικό δόγμα εν πολλοίς άγνωστο ‒και κυρίως: ακατανόητο‒ εκτός των συνόρων της χώρας: τον ορντοφιλελευθερισμό (ordoliberalismus), γνωστό και σαν Σχολή του Φράιμπουργκ, έναν «εύτακτο» ή συντεταγμένο φιλελευθερισμό που επιμένει στη θεσμική και κανονιστική πλαισίωση των αγορών. Πρόκειται για οικονομική ιδεολογία που έχει εμπεδωθεί από την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας σε όλους τους ομοσπονδιακούς θεσμούς και τις αντίστοιχες ελίτ. Από την εποχή του Λούντβιχ Έρχαρτ, υπουργού οικονομικών του Αντενάουερ και μετέπειτα διάδοχό του στην Καγκελαρία, κυριάρχησε στο γερμανικό Υπουργείο Οικονομικών, στην Κεντρική Τράπεζα (τη Μπούντεσμπανκ), στο Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά και στα μήντια, τις επιχειρήσεις και τα κυβερνητικά κόμματα: Χριστιανοδημοκράτες, Φιλελεύθερους και Σοσιαλδημοκράτες (παρά μια παρένθεση κεϋνσιανισμού με τον Βίλυ Μπραντ). Προέκυψε από τις ιδιαίτερες συνθήκες που έζησε η Γερμανία κατά την κρίση του 1929 και μετά από αυτήν. Ειδικά για τη Γερμανία, ο κεϋνσιανισμός, η κρατική παρέμβαση και οι υψηλές δημόσιες δαπάνες για την τόνωση της ζήτησης και την πτώση της ανεργίας, δεν ήταν έργο δημοκρατικών κυβερνήσεων, αλλά του ναζισμού. Η Γερμανία δεν βγήκε από τη Μεγάλη Ύφεση με ένα New Deal αλλά με το «χιλιόχρονο Ράιχ».

Τι πρεσβεύει ο ορντοφιλελευθερισμός;

Σε «κανονικές» συνθήκες, όπου η οικονομία αναπτύσσεται σταθερά, οι ορντοφιλελεύθεροι, όπως και οι μονεταριστές, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην σταθερότητα των τιμών και του νομίσματος. Ίσως κάτι παραπάνω από έμφαση: πρόκειται για ιστορικά φορτισμένη εμμονή, προερχόμενη από την ιστορική εμπειρία της Βαϊμάρης και την παρερμηνεία της ανόδου του ναζισμού (γιατί παρερμηνεία; Διότι η άνοδος των ναζί στην εξουσία δεν έγινε σε περιβάλλον υπερπληθωρισμού, αλλά σκληρών πολιτικών λιτότητας που εκτόξευσαν την ανεργία). Ο χαμηλός πληθωρισμός και το ισχυρό νόμισμα δεν είναι απλώς μια επιλογή οικονομικής πολιτικής: η σταθερότητα τιμών ταυτίζεται με την ίδια τη σταθερότητα της Γερμανικής δημοκρατίας. Ωστόσο οι διαφορές του ορντοφιλελευθερισμού με τον laissez-faire νεοφιλελευθερισμό της σχολής του Σικάγο δεν περνούν απαρατήρητες. Οι ορντοφιλελεύθεροι συνηγορούν στη θεσμική πλαισίωση της αγοράς, στην παρέμβαση του κράτους για την εξασφάλιση του ανταγωνισμού και των ανοιχτών αγορών, για τη συνεννόηση εργοδοσίας και συνδικάτων στη μισθολογική πολιτική, αλλά και για την οικοδόμηση ενός «λελογισμένου» κοινωνικού κράτους που αντιμετωπίζει τις ακραίες συνέπειες της αγοράς. Πρόκειται για τη λεγόμενη «κοινωνική οικονομία της αγοράς» μια ηπιότερη, μετριασμένη εκδοχή ελεύθερης οικονομίας σε σχέση με τον «αγγλοσαξωνικό» νεοφιλελευθερισμό των Ρήγκαν και Θάτσερ.

Τα πράγματα όμως αλλάζουν ριζικά σε μη «κανονικές» συνθήκες: όταν η οικονομία εισέρχεται σε ύφεση. Εδώ οι διαφορές με τις άλλες οικονομικές σχολές είναι κραυγαλέες. Για να ανασχεθεί η καθοδική πορεία της οικονομίας, οι κεϋνσιανοί προτείνουν δημόσια παρέμβαση με αύξηση δημοσίων δαπανών για τόνωση της ζήτησης και οι μονεταριστές νεοφιλελεύθεροι θα επιλέξουν ενίσχυση της ρευστότητας, ποσοτική χαλάρωση, πτώση των επιτοκίων, ακόμα και αν αυτό προκαλέσει μια σχετική αύξηση πληθωρισμού. Και οι ορντοφιλελεύθεροι; Τι κάνουν όταν μια οικονομία βουλιάζει στην ύφεση;

Απολύτως τίποτα! Δεν πρόκειται για αμηχανία· η απόρριψη οποιασδήποτε αντι-υφεσιακής πολιτικής είναι συνειδητή. Οι ορντοφιλελεύθεροι αντιμέτωποι με ύφεση ανασύρουν πολιτικές που θεωρούνταν «ορθόδοξες» μέχρι την Κρίση του 1929: «Δομικές» μεταρρυθμίσεις, ισοσκελισμός του προϋπολογισμού, «εξυγίανση» της οικονομίας, εκκαθάριση των «άρρωστων» κλάδων και επιχειρήσεων. Η ύφεση και η κοινωνική καταστροφή δεν είναι το πρόβλημα, αλλά η ίδια η θεραπεία. Ο Ντάνιελ Γκρος, σύμβουλος της γερμανικής κυβέρνησης και επικεφαλής ενός think tank των Βρυξελλών, σε συνέντευξή του στην Καθημερινή (14 Ιουλίου 2013) το έθεσε με στυγερή ειλικρίνεια: «Όσο περισσότεροι άνεργοι, τόσο καλύτερα». Άποψη που ακόμα και για τον Μίλτον Φρήντμαν θα ήταν απαράδεκτη. 

Πρόκειται για το οικονομικό δόγμα του «εκκαθαρισμού» (liquidationism) που επικρατούσε μέχρι τη Μεγάλη Κρίση και έκτοτε, με την εμφάνιση των κεϋνσιανών οικονομικών, της νεοκλασικής σύνθεσης και των μονεταριστών εξοβελίστηκε από το mainstream της οικονομικής πολιτικής.  

Η επιστημονική αρχαϊκότητα και απίστευτη σκληρότητα αυτού του οικονομικού δόγματος μετριάζεται ωστόσο από ορισμένα χαρακτηριστικά της γερμανικής και βορειοευρωπαϊκής πολιτικής οικονομίας: Στις «συντονισμένες» οικονομίες της αγοράς που συναντάμε στη Βόρεια Ευρώπη, η αργή, βασανιστική διαδικασία προσαρμογής προς τα κάτω των τιμών και των μισθών που προκρίνουν οι ορντοφιλελεύθεροι, μπορεί να διεξαχθεί με σχετικά ηπιότερους όρους. Για χώρες της Νότιας Ευρώπης, χωρίς θεσμούς συνεννόησης των παραγωγικών δυνάμεων και περιορισμένο κοινωνικό κράτος, ο ορντοφιλελευθερισμός σε συνθήκες ύφεσης είναι απλώς μια βάναυση πολιτική βγαλμένη από τον 19ο αιώνα…

Πολιτική που παροξύνεται επικίνδυνα από ένα ακόμα θεμελιακό στοιχείο του ορντοφιλελευθερισμού: Την επιμονή στη συνταγματοποίηση της οικονομικής πολιτικής. Επισημαίνουμε εδώ πως ο ορντοφιλελευθερισμός ήταν προϊόν της συνεργασίας καθηγητών νομικής και οικονομικών στη Νομική Σχολή του Φράιμπουργκ. Γεννήθηκε από την αναζήτηση μιας συνταγματικής θεμελίωσης της ελεύθερης αγοράς, ενός «οικονομικού συντάγματος». Η εμμονή με την εγγραφή κανόνων και στόχων οικονομικής και νομισματικής πολιτικής σε συνταγματικά κείμενα πέρασε με απαίτηση των γερμανικών κυβερνήσεων στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ μέχρι τα διάφορα Δημοσιονομικά Σύμφωνα των ημερών μας, έλαβαν δεσμευτικό συνταγματικό χαρακτήρα πολιτικές μόνιμου αποπληθωρισμού, ύφεσης και ανελέητης εκκαθάρισης των αδύναμων.

 

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr