Στάνλεϊ Κιούμπρικ: Ο εμπνευστής ενός… άλλου σινεμά

Ένας σκηνοθέτης που «στιγμάτισε» τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Γεννημένος στη Νέα Υόρκη, στις 26 Ιουλίου του 1928 έπειτα από 3 γάμους, δύο παιδιά και αμέριστη κινηματογραφική επιτυχία, η οποία όμως δεν του αναγνωρίστηκε όσο θα έπρεπε, τουλάχιστον σε επίπεδο βραβείων, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ υπήρξε εμπνευστής ενός άλλου σινεμά.

Βέβαια, πήρε μόλις ένα Όσκαρ για την ταινία «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» και αυτό στην κατηγορία των ειδικών εφέ. Δεν κέρδισε ποτέ Χρυσή Σφαίρα και μόλις μία φορά πήρε ένα Μπάφτα ως καλύτερος σκηνοθέτης: το 1976 για το «Barry Lyndon».

Η αμερικανική ακαδημία αναγνώρισε την αξία του (όπως συνήθως συμβαίνει) μετά θάνατον και μόλις το 2000 του «χάρισε» ένα Όσκαρ για την προσφορά του στον κινηματογράφο.

Χαραγμένες θα μείνουν σε όλους οι ταινίες του «Κουρδιστό πορτοκάλι» και «Η Λάμψη» ενώ το τελευταίο του έργο «Μάτια ερμητικά κλειστά» δεν απέσπασε και τις καλύτερες κριτικές (ωστόσο ο ίδιος δεν πρόλαβε να δει το τελευταίο του αυτό δημιούργημα να ολοκληρώνεται).

Οι στατιστικές λένε ότι πέθανε την 66η μέρα του 1999 και μόλις 666 μέρες πριν από την 1η Ιανουαρίου του 2001. Στοιχεία που ταιριάζουν απόλυτα στο πρόσωπο, που όλοι ξέρουμε ως Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Χαρακτηριστικό του στοιχείο είναι ακόμη ότι κάθε έργο του ήταν μεταφορά από βιβλίο, εκτός από τα δύο πρώτα του φιλμ, το «Killer’s Kiss» (1955) και το «Fear and desire» (1953) που είχαν πρωτότυπο σενάριο και φυσικά η «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος».

Όλες οι ταινίες του Κιούμπρικ διαθέτουν μια καίρια σκηνή που λαμβάνει χώρα σε ένα μπάνιο, ενώ σε όλες του τις ταινίες συμπεριελάμβανε τις γυναίκες του με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Για παράδειγμα, η πρώτη του γυναίκα, Τόμπα Έτα Μετς Κιούμπρικ, ήταν υπεύθυνη διαλόγων στην πρώτη του ταινία. Η δεύτερη, η Ρουθ Σομπότκα Κιούμπρικ, υποδύθηκε τη χορεύτρια μπαλέτου στο «Killer’s Kiss» με το όνομα Ίρις ενώ η τρίτη και τελευταία του σύζυγος Κριστιάν Χάρλαν Κιούμπρικ, εμφανίστηκε ως Σουζάν Κριστιάν στην ταινία «Paths of Glory» πριν ακόμα παντρευτούν. Μάλιστα, ήταν ο μοναδικός γυναικείος ρόλος της ταινίας. Και επειδή ήταν οικογενειακή υπόθεση, είχε επίσης μία μικρή συμμετοχή στο «Κουρδιστό πορτοκάλι» όπου και ο αδερφός της Ζαν ήταν βοηθός του Κιούμπρικ και παραγωγός (και σε άλλες ταινίες που ακολούθησαν). Η δε κόρη του, Βίβιαν Κιούμπρικ, είναι το μικρό κοριτσάκι που ζητάει δώρο για τα γενέθλιά της (μία Bush baby) στην «Οδύσσεια του διαστήματος». Σήμα κατατεθέν στους χαρακτήρες του ήταν η κατάπτωση και η αλλαγή τους, όπως συνέβη με τον Άλεξ στο «Κουρδιστό πορτοκάλι» και με τον Τζακ που χάνει σιγά σιγά τα λογικά του στη «Λάμψη». Η τακτική αυτή συνεχίστηκε μέχρι την τελευταία του ταινία, όπου ο Τομ Κρουζ παρανοεί στα «Μάτια ερμητικά κλειστά».

H ταινία του «Dr. Strangelove» ή ελληνιστί «S.O.S: Πεντάγωνο καλεί Μόσχα», κλείνει φέτος τα 50 χρόνια. Αν και αρχικά, η ταινία ήταν να γυριστεί ως δράμα, ο Κιούμπρικ είδε ότι οι ιδέες του λειτουργούσαν καλύτερα από την κωμική τους πλευρά. Ευτυχώς, το τόλμησε και η εμπορική επιτυχία της ταινίας του έδωσε την οικονομική άνεση να δημιουργήσει έκτοτε ό,τι έβαζε ο νους του. Σκοτεινό και υποδόριο χιούμορ, με ένα προσχεδιασμένο πλάνο που πάντα πάει λάθος, έντονα χρώματα και σκληρές αντιθέσεις μεταξύ άσπρου και μαύρου είναι χαρακτηριστικά στοιχεία μίας δημιουργίας του Κιούμπρικ, ενός σκηνοθέτη που έφτασε τον κινηματογράφο αρκετές φορές στα όριά του.

Γνωστός ως ο πλέον ολοκληρωμένος και καινοτόμος σκηνοθέτης, ο Kubrick δημιούργησε ταινίες εγκώμια, συχνά αμφιλεγόμενες, ωστόσο πάντα αντάξιες της τελειομανής φύσης του. Όπως έχει σημειωθεί, πρόκειται για «τις πιο πρωτότυπες, προκλητικές, και με όραμα ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου».

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ… ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Stanley Kubrick γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου 1928 στο Μανχάταν, και γονείς του ήταν ο Jacques Leonard και η Gertrude Perveler. Ο πατέρας του, του έμαθε σκάκι όταν ήταν 12 χρονών, χόμπι που θα τον ακολουθούσε σε όλη του την ζωή, ενώ έναν χρόνο αργότερα αγοράζοντας του μια φωτογραφική Graflex, ο νεαρός Kubrick γοητεύτηκε από την φωτογραφία.

Ως έφηβος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την τζαζ μουσική και επιχείρησε για μικρό χρονικό διάστημα να εργαστεί σαν μουσικός. Ενώ βρισκόταν ακόμη στο γυμνάσιο επιλέχθηκε ως επίσημος φωτογράφος του σχολείου για έναν χρόνο. Το 1946, εξαιτίας των χαμηλών του βαθμών δεν μπόρεσε να συνεχίσει την εκπαίδευση του σε κάποιο κολέγιο, παρακολούθησε κάποια μαθήματα στο City College της Νέας Υόρκης (CCNY). Τελικά και μετά την αποφοίτηση του εργάστηκε σαν φωτογράφος, συμπληρώνοντας το εισόδημα του παίζοντας σκάκι στο Washington Square Park και σε διάφορα κλαμπ σκακιού στο Μανχάταν.

Το 1946 έγινε μαθητευόμενος φωτογράφος στο περιοδικό Look, στο οποίο αργότερα εργάστηκε σαν μόνιμος φωτογράφος. Κατά την περίοδο αυτή, ο Kubrick ξεκίνησε να παρακολουθεί προβολές ταινιών στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και τους κινηματογράφους της Νέας Υόρκης, οι οποίες επηρέασαν το μετέπειτα έργο του. Το 1951, μετά από ενθάρρυνση του φίλου του Alex Singer, ξεκίνησε να κάνει μικρά ντοκιμαντέρ για το The March of Time, και δημιούργησε το Day of the Fight. Χαρακτηριστικό της ταινίας ήταν τα ανεστραμμένα πλάνα, κάτι το οποίο θα αποτελούσε μανιέρα στην καριέρα του σκηνοθέτη. Δύο ακόμη ντοκιμαντέρ ακολούθησαν, το Flying Padre (1951), και το The Seafarers (1953).

Τα επόμενα 40 χρόνια θα αναδείκνυαν το ιδιοφυές ταλέντο του Stanley Kubrick, ως σκηνοθέτη, σεναριογράφου, παραγωγού και φωτογράφου των ταινιών του. Από τις πιο δημοφιλείς ταινίες της καριέρας του υπήρξαν οι εξής: Spartacus (1960), Lolita (1962), Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964), 2001: A Space Odyssey (1968), A Clockwork Orange (1971), Barry Lyndon (1975), The Shining (1980), Full Metal Jacket (1987), Eyes Wide Shut (1999).

Oι ταινίες του Stanley Kubrick προκάλεσαν και συνεχίζουν να προκαλούν αίσθηση εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Πολλές από αυτές περιλάμβαναν αφήγηση, μερικές φορές αυτολεξεί από το μυθιστόρημα στο οποίο βασίζονταν, ενώ χαρακτηριστική είναι η επαναφορά του «Τhe End» στους τίτλους τέλους από τον σκηνοθέτη, όταν η κινηματογραφική βιομηχανία είχε σταματήσει να το χρησιμοποιεί.

Ενδεικτική της τελειομανίας του ήταν και η προσοχή που έδινε ο σκηνοθέτης στην κυκλοφορία των ταινιών του σε άλλες χώρες, αφού είχε πλήρη έλεγχο της μετάφρασης τους και γύριζε εναλλακτικές εκδοχές τους. Με αφετηρία την ταινία του 2001: A Space Odyssey και σε όλες τις ταινίες του, εκτός από το Full Metal Jacket, χρησιμοποίησε ως επί το πλείστον ηχογραφημένη κλασική μουσική, ενώ σαν στοιχείο ειρωνείας τοποθετούσε εύθυμα ακούσματα ποπ μουσικής σε σκηνές ερήμωσης και καταστροφής.

Πέντε ταινίες του Stanley Kubrick ήταν υποψήφιες για Όσκαρ σε διάφορες κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της Καλύτερης Ταινίας για το Dr. Strangelove, A Clockwork Orange και Barry Lyndon, και Καλύτερης Σκηνοθεσίας για το 2001: A Space Odyssey, Dr Strangelove, A Clockwork Orange, και Barry Lyndon. Τα περισσότερα βραβεία για τα οποία προτάθηκαν οι ταινίες του ήταν στους τομείς της κινηματογράφησης, καλλιτεχνικού σχεδιασμού, συγγραφή σεναρίου και μουσικής. Όλες οι ταινίες του Kubrick μέχρι το τέλος της καριέρας του προτάθηκαν για τουλάχιστον μια Χρυσή Σφαίρα και Όσκαρ (μαζί με αρκετές υποψηφιότητες για τα βραβεία BAFTA).

Το 1999, ο 70χρόνος Stanley Kubrick πέθανε σαν σήμερα στις 7 Μαρτίου από καρδιακή προσβολή στον ύπνο του και κηδεύτηκε δίπλα στο αγαπημένο του δέντρο στο Childwickbury Manor, στο Hertfordshire της Αγγλίας, όπου και διέμενε τα τελευταία 40 χρόνια.

To 1997, τρεις από τις ταινίες του Kubrick επιλέχθηκαν από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου για το κατάλογο των 100 καλύτερων ταινιών στην Αμερική: το 2001: A Space Odyssey βρέθηκε στο νούμερο 22, το Dr Strangelove στο 26 και το A Clockwork Orange στο 46.

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

Fear and Desire (1953)

The Seafarers (1953)

Το Φιλί του Δολοφόνου (Killer’s Kiss, 1955)

Το Χρήμα της Οργής (The Killing, 1956)

Σταυροί στο Μέτωπο (Paths of Glory, 1957)

Σπάρτακος (Spartacus, 1960)

Λολίτα, 1962)

S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964)

2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (2001: A Space Odyssey, 1968)

Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (A Clockwork Orange, 1971)

Μπάρρυ Λύντον (Barry Lyndon, 1975)

Η Λάμψη (The Shining, 1980)

Full Metal Jacket (1987)

Μάτια Ερμητικά Κλειστά (Eyes Wide Shut, 1999)